Εικαστικα

Ο Στέλιος Φαϊτάκης και ο Θρίαμβος της Λογικής

Ο ζωγράφος που φιλοτεχνεί το εξώφυλλο του τεύχους μας είναι μακράν το πιο πολυσυζητημένο εικαστικό πρόσωπο των ημερών

Στέφανος Τσιτσόπουλος
ΤΕΥΧΟΣ 834
6’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Στέλιος Φαϊτάκης - Ο Θρίαμβος της Λογικής: Συνέντευξη με τον ζωγράφο για την έκθεσή του στην γκαλερί Allouche Benias.

Ροκ Σταρ; Θα μπορούσε με τόσο κόσμο και τέτοιες ουρές. Ίσως γι’ αυτό η κυρία που κατηφόριζε την Κανάρη την ημέρα των εγκαινίων με ρώτησε ποιος καλλιτέχνης παίζει απόψε και αν η Allouche Benias είναι κλαμπ. Όταν της απάντησα πως ο Στέλιος Φαϊτάκης δεν είναι μουσικός αλλά ζωγράφος και πως το «κλαμπ» το έφτιαξε ο Τσίλερ, πολύ, πολύ παλιά, τον καιρό που ακόμα δεν υπήρχαν κλαμπ στην Αθήνα(!), η περαστική κυρία είπε «για δες» με γνήσια έκπληξη. Με τα χίλια δίκια της. Έπειτα από 13 χρόνια γόνιμης διαδρομής στη διεθνή εικαστική σκηνή, ο Στέλιος Φαϊτάκης παρουσιάζει έργα της καλλιτεχνικής παραγωγής των τελευταίων χρόνων που ταξίδεψαν τη φήμη του παντού.

Ο Φαϊτάκης αντλεί ύφος, στιλ και αναφορές από τη βυζαντινή και από την κρητική αγιογραφική ορθόδοξη παράδοση. O συνδυασμός τους με τη street art και τις αναφορές στους muralistas Ντιέγκο Ριβέρα και Χοσέ Κλεμέντε, τον εκτόξευσαν στην κορυφή των διεθνών σύγχρονων εικαστικών. «Ο Brueghel και ο Bosch είναι από τις κεντρικές βάσεις της εργασίας μου από τη Βόρεια Ευρώπη. Ο Ντιέγκο Ριβέρα, που μόλις αναφέρατε, είναι επίσης ένας ζωγράφος που με έχει επηρεάσει πολύ, αλλά από εκεί και πέρα η μελέτη μου δεν είναι μόνο σε συγκεκριμένους ζωγράφους αλλά και σε ολόκληρες σχολές περιοχών του κόσμου, όπως η Ιαπωνία, η Κίνα, το Θιβέτ, η Ινδία. Τέλος, παρότι ξεχωρίζω αρκετούς σύγχρονους ζωγράφους, θα ήθελα να αναφέρω τον Νέο Ράουχ, που είναι ένας άνθρωπος τη δουλειά του οποίου θαυμάζω και από την οποία δανείζομαι στοιχεία».

Στέλιος Φαϊτάκης, Το Όνειρο της Πλατείας Εγκεφάλου (The Dream of Brain Square), 2021

Τι βλέπω στην Allouche Benias εκτός από τον ζωγράφο που δεν σταματά να δέχεται συγχαρητήρια από καλούς φίλους του και από μύριους άγνωστους φαν; (Ανήκω στη δεύτερη κατηγορία). «Ο Θρίαμβος της Λογικής» θα μπορούσε να εκληφθεί και σαν αναδρομική: Η ενότητα των τεσσάρων μνημειακών έργων υπό τον τίτλο «Ευτυχώς, ο Παραλογισμός χάνεται» παρουσιάστηκε το 2014 στο Τορίνο μέσα στο υποβλητικό Palazzo Cavour σε επιμέλεια Μαουρίτσιο Κατελάν, ενώ τα «Μάνταλα», η νέα σειρά, φιλοξενήθηκε πέρυσι στη Διεθνή Έκθεση Τέχνης και στη Χαϊνάν της Κίνας.

Stelios Faitakis, Ευτυχώς, Ο Παραλογισμός Χάθηκε, Part 3ii, Όχι Πια Νεκρός

Ένα μέρος της έκθεσης θα μπορούσε να έχει υπότιτλο «μερικά από τα επεισόδια που χάσατε», ενώ το άλλο, που σηματοδοτείται από μια ενότητα δέκα νέων έργων σε μεγάλη κλίμακα και δώδεκα μικρών έργων σε χαρτί, θα μπορούσε να έχει tag «μερικές ακόμα σκέψεις για την επιστήμη, το δόγμα και τη λογική». Επεξηγεί: «Η εργασία μου αφορά, τελευταία, την απολυτότητα της επιστήμης, την απόλυτη δηλαδή πίστη στο δικό της δόγμα. Είναι πολύ χρήσιμη η επιστήμη και μας ωφελεί πολύ, όταν όμως θεωρεί τον εαυτό της τη μοναδική πηγή γνώσης και δημιουργίας άποψης στα πράγματα, τη θεωρώ επηρμένη. Επί της ουσίας, ούτε και η επιστήμη δίνει απαντήσεις πέρα από κάποιες καθαρά τεχνικές εξηγήσεις του “πώς” λειτουργεί ο κόσμος. Το “γιατί” δεν μπορεί ούτε εκείνη να το αγγίξει».

Stelios Faitakis, The Woman City

Καθοριστική στη διεθνή πορεία του Φαϊτάκη στάθηκε η συνεργασία του με την επιμελήτρια Κατερίνα Γρέγου. Το 2011, στην Μπιενάλε της Βενετίας, ως υπεύθυνη της εκπροσώπησης της Δανίας ενέταξε στο δανέζικο περίπτερο μια μνημειακή παράσταση του Έλληνα καλλιτέχνη, ανοίγοντάς του ορίζοντες για διεθνή καριέρα, ενώ συνεργάστηκαν εκ νέου στη Ρίγα της Λετονίας το 2018, όταν ήταν στο τιμόνι της διοργάνωσης. Η διευθύντρια του ΕΜΣΤ, μεταξύ άλλων, έχει πει: «Ο Φαϊτάκης κατάφερε να επινοήσει –από μια εντελώς σύγχρονη οπτική– το προσωπικό του εικαστικό ιδίωμα, αιμοδοτώντας με ζωγραφική φλέβα και πολιτική άποψη την παραδοσιακή παραστατική ζωγραφική».

Stelios Faitakis, WAR

Χάρη στην εμβληματική τοιχογραφία «Ο Σωκράτης πίνει το κώνειο», που φιλοτέχνησε για την 1η Μπιενάλε της Αθήνας το ’07, ο Φαϊτάκης έγινε γνωστός στο πλατύ κοινό, διαγράφοντας έκτοτε μια πορεία που τον έφερε σε διεθνείς εικαστικές διοργανώσεις εγνωσμένης αξίας. Το 2012 συμμετείχε στην πρώτη Μπιενάλε του Κιέβου, ενώ το περίφημο μουσείο Palais de Tokyo στο Παρίσι παρήγγειλε το 2016 στον καλλιτέχνη μια μόνιμη τοιχογραφία που αναπαριστά τη γαλλική φοιτητική εξέγερση τον Μάη του ’68. Οι New York Times, ο Guardian και πολλά διεθνή Μέσα έχουν γράψει για τη δουλειά του, ενώ έργο του έγινε εξώφυλλο του ένθετου περιοδικού της γερμανικής εφημερίδας Süddeutsche Zeitung. Έκανα μια γρήγορη εφ’ όλης για τον καλλιτεχνη, έχοντας πάντα στο μυαλό μου την κυρία που αναρωτήθηκε προς τι τόσο πλήθος και τόση αδημονία!

Στέλιος Φαϊτάκης, Σε Αγωνία (Βόλφγκανγκ Πάουλι), 2021,125x100 cm

Ένας ανορθόδοξος τόπος λατρείας

Είναι εντυπωσιακό το πόσος κόσμος από τη στιγμή που άνοιξε η έκθεση προσέρχεται στην Allouche Benias. Πιθανόν να είναι και το σύνηθες μετααποκαλυπτικό πλαίσιο στο οποίο κινείται ο καλλιτέχνης, κάτι που στις μέρες μας είναι τραγικά επίκαιρο. Παρατηρώ τους αντικατοπρισμούς του τώρα στα έργα: Πύραυλοι και αναβαθμισμένοι άνθρωποι-cyborg, υποψία πυρηνικού ολέθρου και κάψουλες χαπιών, ταραχές και δυστοπικά όνειρα, μηχανολογικά εξαρτήματα και σκηνές που κάποτε πήγαζαν από σενάρια επιστημονικής φαντασίας αλλά τώρα είναι πιο αληθινά από ποτέ. Στο παρόν γύρισμα του χρόνου, με τη σκιά του πολέμου να μας απειλεί, το «μυαλό του ζωγράφου» εγκυμονεί μορφές όπως ο Νίτσε και ο νομπελίστας φυσικός Βόλφγκανγκ Πάουλι.

Η δουλειά του ήταν και είναι αφηγηματική, αλλά ποτέ δεν εικονογραφεί συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα. Η δίνη του πολέμου αποτυπώνεται και στα «Μάνταλα», μια νέα σειρά συνθέσεων που πηγάζουν από την τέχνη του Θιβέτ και της Ιαπωνίας. Οι πύραυλοι στροβιλίζονται σε έναν κόσμο που ταλαντεύεται ανάμεσα στην πρόοδο και την αυτοκαταστροφή.

Στέλιος Φαϊτάκης, Μάνταλα III - Πύραυλοι, 2021, 210x230cm

Ο Φαϊτάκης αντλεί έμπνευση από την εικονογραφική παράδοση και στήνει στο νεοκλασικό του Τσίλερ έναν «ανορθόδοξο» χώρο λατρείας. Ευαγγελίζεται την «ανάσταση» του κόσμου και το τέλος μιας επιστήμης που δε βάζει στο κέντρο της τον άνθρωπο αλλά τη δογματική δική της αλήθεια. Έχει την πεποίθηση ότι η υπέρμετρη ή εσφαλμένη χρήση της τεχνολογίας, σύμφωνα με την τρέχουσα «λογική», δεν θα σώσει τον κόσμο.

Στέλιος Φαϊτάκης, Αναβαθμισμένος, 2022, 160x100cm

Πόσο αισιόδοξος ή απαισιόδοξος δηλώνει για το μέλλον; «Δεν είμαι ούτε αισιόδοξος ούτε απαισιόδοξος. Περιμένω να δω πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Η ζωή αλλάζει τελείως και βρίσκω πολύ συναρπαστικό, αλλά και τρομακτικό αρκετές φορές, το να δω προς τα πού πηγαίνουμε. Η λογική ως εργαλείο για την ερμηνεία του κόσμου είναι περιορισμένη. Ο άνθρωπος έχει αντιληπτικές ικανότητες και μηχανισμούς που υπερβαίνουν τη λογική». Του ζητώ να επεκτείνει και να εμβαθύνει αυτό τον συλλογισμό του. «Για εμένα, μέσω των πραγμάτων που ασχολούμαι, είναι ξεκάθαρο. Έχω δουλέψει και με τους δύο τρόπους και οι καλύτερες εικόνες είναι αυτές που ήρθαν ξαφνικά και άμεσα, χωρίς αναλυτική δηλαδή σκέψη και προγραμματισμό, σε άσχετο χρόνο και τόπο. Στις πολεμικές τέχνες είναι γνωστό επίσης ότι η σκέψη ξεπερνιέται και οι αντιδράσεις οφείλουν να έρχονται άμεσα. Υπάρχει συνεπώς άλλη μία πλευρά του νου μας που δε λειτουργεί “ευθεία” και με συγκεκριμένα βήματα. Η δυτική αντίληψη δίνει βάση κυρίως στην αναλυτική σκέψη, που είναι πολύ χρήσιμη πρακτικά, αλλά και αυτή έχει τα όριά της. Πιστεύω στη χρησιμότητα μιας ουτοπίας. Παρότι δεν θα εμφανιστεί ποτέ, κρατάει τον άνθρωπο σε κίνηση βελτίωσης της κατάστασής του. Χωρίς μια ουτοπία μπροστά του, ο άνθρωπος θα γίνει ζώο…».

Στέλιος Φαϊτάκης, Ευτυχώς, Ο Παραλογισμός Χάθηκε, Part1. Μα Ηλπιζαν για πολλά Περισσότερα Part 3ii Όχι Πια Νεκρός

Είναι αδύνατον να τα πούμε την ημέρα των εγκαινίων. Τον συγχαίρω και τον αφήνω να απολαύσει τον θρίαμβό του. Εκείνη την ημέρα δεν έπεφτε καρφίτσα, οπότε λίγες μέρες μετά ξαναεπισκέφτηκα τον χώρο για να δω τη ζωγραφική του απερίσπαστος. Λίγο αργότερα έχω τις απαντήσεις του στο μέιλ μου. Ο άνθρωπος του έργου «Σε αγωνία» είναι ο Βόλφγκανγκ Πάουλι, που πρώτος διατύπωσε τη θεωρία ύπαρξης των νετρίνων και την αρχή της απόκλισης, συμβάλλοντας στην ενοποίηση της θεωρίας της σχετικότητας με την κβαντική μηχανική. Εκτός από δεινός φυσικός με ανάστημα στο ύψος του Αϊνστάιν, ο Πάουλι συνδέθηκε και με τον ψυχίατρο Καρλ Γιουνγκ. Σε κάποιο παλιότερο έργο του Φαϊτάκη θυμάμαι την εικόνα του επίσης ψυχίατρου Βίλχελμ Ράιτ. «Η ψυχανάλυση και η ψυχολογία εν γένει, κατά τη γνώμη μου, στο μέλλον θα αποτελεί τη βάση της επιστήμης, αφού μελετά και αναλύει έναν χώρο εξαιρετικά πολύπλοκο και άπειρα σημαντικότερο από τον υλικό, μηχανικό, εξωτερικό κόσμο. Είναι εξαιρετικά χρήσιμο για τον κάθε άνθρωπο να κοιτάξει προσεκτικά το εσωτερικό του, να αντιληφθεί ότι δεν είναι τα χαρακτηριστικά του δεδομένα, να τα καταλάβει και στη συνέχεια να τα βελτιώσει».

Ο Στέλιος Φαϊτάκης στο στούντιο

Επιστρέφει στον δρόμο πού και πού εν είδει νοσταλγίας για τη street art με την οποία έγινε γνωστός; «Όχι, μέχρι στιγμής δεν έχω επιστρέψει στον δρόμο, δεν έχω, προφανώς, ανάγκη πια την αδρεναλίνη. Βρίσκω, εδώ και 20 και πλέον πια χρόνια, την προπόνηση στις πολεμικές τέχνες πολύ πιο ωφέλιμη όσον αφορά καταστάσεις έντασης». Και για όλους αυτούς που λένε πως είναι αναχωρητής; «Εμμένω, κυρίως, στην απομόνωση, όχι για κανέναν λόγο “απομόνωσης”, όπως λέτε, αλλά απλώς λόγω της απαιτητικής εργασίας μου. Ο κάθε πίνακας απαιτεί πολλή μελέτη και εργασία στη συνέχεια για την εκτέλεση, συνεπώς, ο λόγος είναι μάλλον πρακτικός».

Στέλιος Φαϊτάκης, Ο Θρίαμβος της Λογικής
Allouche Benias, Κανάρη 1 & Ακαδημίας, έως 2 Ιουλίου 2022