Ο Jonathan Meese (και η μαμά του) στην Αθήνα

«Τέχνη θα πει μια συνεχής εναντίωση στους κανόνες, μια διαρκής υπέρβαση, ένα ασταμάτητο παιχνίδι, ένας πλανήτης, μια χώρα χωρίς σύνορα όπου κυβερνούν τα όνειρα κι όχι οι πολιτικοί ή οι αριθμοί μόνο. Λένε πως ένα συν ένα κάνει δύο, αλλά εγώ λέω πως ένα συν ένα μπορεί να αθροίσει όποιο αποτέλεσμα θέλω, βλέπω και μπορώ να δω εγώ. Λένε επίσης πως it takes two to tango, όμως ας βγούμε οι τρεις μας μια φωτογραφία χορεύοντας τανγκό, εγώ, εσύ και στη μέση η μητέρα μου. Είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε ό,τι θέλουμε». Κλικ, κλικ ή και πώς η γκαλερί Bernier/ Eliades, με μία μόνο κίνηση, μετατρέπεται από χώρος τέχνης σε αίθουσα χορού. Τόσο απλά ή και μια πράξη υπαγορευμένη από το τραγούδι των Rolling Stones «I'm free to do what I want any old time».



Δεν φανταζόμουν ποτέ πως πριν από μια συνέντευξη θα χόρευα τανγκό με τη μητέρα του και τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Η κυρία Μπριγκίτε είναι 90 χρόνων, το «παιδί» φέτος μπαίνει στα 50! Ήξερα βέβαια πως ο Jonathan Meese είναι τρελός. Από εκείνους τους υπέροχους τρελούς, που αυτοαναφλέγονται, τους παλαβούς αναρχικούς της τέχνης, τους αταξινόμητους δημιουργούς. A happy dreamer.

Ζωγράφος, γλύπτης, περφόρμερ που μπορεί τα λεξικά του «κλάδου» να του προσδίδουν, ειδικά ως προς τη ζωγραφική του, την ταμπέλα «νεοεξπρεσιονισμός», όμως οι ταμπέλες, όπως και τα κλισέ εξυπηρετούν απλώς μια πρώτη γνωριμία. Από εκεί και πέρα αρχίζεις να ανακαλύπτεις μόνο σου, κεντώντας με το μάτι σου πόντο πόντο τις υπερφορτωμένες με μηνύματα επιφάνειές του. Και στην περίπτωση του ιδιοφυούς αυτού δημιουργού δίπλα στο «νεοεξπρεσιονιστής» μπορείτε να κολλήσετε κι αυτά ακόμα, προς διευκόλυνση επαφής με το σύμπαν του: «πανκ», «χέβι μέταλ», «κόμιξ», «τέρατα», «είδωλα», «μύθοι», «θεοί», «ουτοπία», «ιερογλυφικά», «cave art», «κολάζ», «νταντά», «εγκαταστάσεις» αλλά και «βίβα D.I.Y.»!

Τα έργα του μοιάζουν καμιά φορά σαν και να δραπέτευσαν από υπόγεια τούνελ σταθμών του μετρό, ή ακόμα και από κομμάτια του πάλαι ποτέ Τείχους που χώριζε τον Ανατολικό από τον Δυτικό τομέα του Βερολίνου. Στριτ αρτ και γκραφίτι, κι ένα βιογραφικό του σκέτο φουλ του... άσου! Από το MOMA της Νέας Υόρκης ως το Πομπιντού και τη συλλογή Saatchi, το MoCa του Μαϊάμι ως και τις μεγαλύτερες γκαλερί της Ευρώπης ή τις ιδιωτικές συλλογές που τον συλλέγουν μετά μανίας, ο Meese μπορεί να περηφανεύεται πως τα κατάφερε με έναν ολόδικό του τρόπο, όπως καμαρώνει περήφανη μάνα η κυρία Μπριγκίτε! «Γιατί μικρός ήταν ένα πολύ δύσκολο αλλά και δυσλειτουργικό παιδί. Ήμουν παντρεμένη με τον πατέρα του, ζούσαμε στο Τόκιο, ο Τζόναθαν μιλούσε καλά ιαπωνικά όταν μετά το διαζύγιό μας τον πήρα στη Γερμανία. Εκεί διαπίστωσα πως είχε προβλήματα προσαρμογής. Μια μέρα χαμογελούσε μεν ευγενικά στα άλλα παιδάκια, αλλά μιλώντας τους γιαπωνέζικα, τους έλεγε “σας σιχαίνομαι, σας σιχαίνομαι, σας σιχαίνομαι”. Μετά την εφηβεία, όταν έπρεπε να διαλέξει κάτι για να σπουδάσει, θεώρησα σωστό να τον στείλω στην Αγγλία όπου ζούσαν οι συγγενείς του πατέρα του, που ποτέ δεν εγκατέλειψε την Ιαπωνία μέχρι το τέλος του. Γράφτηκε σε μια σχολή οικονομικών, την οποία και εγκατέλειψε».

Εδώ μπαίνει στην κουβέντα κι ο Meese. «Όταν ήρθε η ώρα για το πρώτο γραπτό διαγώνισμα, το έβαλα στα πόδια, είπα αποκλείεται, εγκαταλείπω, την κοπανάω από τους αριθμούς και τις οικονομικές θεωρίες. Αυτό είναι που αγαπώ στη μητέρα μου. Όταν επέστρεψα στη Γερμανία και της ανακοίνωσα πως θα σπουδάσω Καλές Τέχνες, το δέχθηκε αγόγγυστα». Όμως και από την καλοτεχνίτικη σχολή του Αμβούργου ο Meese εγκατέλειψε χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του, παρατηρώ. «Ήταν μια τρομερή ευκαιρία όταν στο τρίτο έτος μου μια γκαλερί μου πρότεινε να κάνω την πρώτη μου έκθεση. Αλλά ήταν και μια πεποίθησή μου πως καλλιτέχνης δεν γίνεσαι μέσα από τις σπουδές. Πως δηλαδή οι σπουδές θα ολοκληρώσουν αυτό το κάτι καλλιτεχνικό που έχεις μέσα σου, θα το φορμάρουν και θα σε τελειοποιήσουν τόσο τεχνικά ή ιδεολογικά. Μπήκα κατευθείαν στην αγορά και τη ζωή».

Ορμητικός, φουριόζος, ο Meese βγάζει από νωρίς στη ζωγραφική του αυτό που πιστεύει όχι μόνο για την τέχνη του αλλά και για την ίδια του την ύπαρξη: δύναμη, ταχύτητα, συγκίνηση, εικόνες, λέξεις, πυκνά δίκτυα πληροφοριών, καμία αυστηρότητα στις φόρμες, πρόκληση και κατάργηση κάθε ταμπού. Σπουδαστικού, πολιτικού, συμβόλου ή καρικατούρας-κανόνα που ορίζει τι είναι πρέπον ή ευπρεπές. Και στην πορεία του δεν μένει μόνο στη ζωγραφική αλλά μπλέκει και με τη σκηνογραφία, το θέατρο, την όπερα, το σινεμά, σαρώνει ολιστικά, γιατί είπαμε: «η τέχνη είναι εξολοκλήρου παιχνίδι». Με βάση και μόνη αυτή την αρχή, αποδομεί πρώτα από όλα τον εαυτό του και μετά κάθε σύμβολο, μετατρέποντας το είναι του, και μετέπειτα τις λέξεις, τις ιδέες και την πραγματικότητα, σε διακοσμητικά στοιχεία, αποστερώντας τα από κάθε σημασιολογικό νόημα. Αυτός θεωρώ πως είναι και ο μεγαλειώδης τρόπος του: η επανανοηματοδότηση του κόσμου μέσω μιας υπέροχης ολόδικής του γλώσσας. Η γλώσσα του Meese. Τελώ μεγάλος του φαν: διαβάζει και μεταγράφει τον κόσμο στον κόσμο του λαχταρώντας εκτός από το παιχνίδι διαρκείας και την ουτοπία. Μετατρέπει τον καμβά σε ένα ντεκόρ όπου ένας αλλοπρόσαλλος θίασος με ιδέες, εικόνες, ανθρώπους, ηγέτες, εξουσίες και σύμβολα της ποπ κουλτούρας στήνουν ένα τρελό γαϊτανάκι, ένα συναρπαστικό σύνολο που μοιάζει κυριολεκτικά να επιτίθεται στον θεατή, σαν κόρνα και μεγάφωνο διαδήλωσης: έλα να παίξουμε, έλα να ονειρευτούμε, έλα να ζήσουμε σε μια διαρκή κατάσταση χαράς και αισιοδοξίας, ακόμα κι όταν το κακό μας περικυκλώνει. Μα εμείς θα το νικήσουμε, αφού πρώτα το απονευρώσουμε, οικειοποιούμενοι τα σύμβολά του, ξεδοντιάζοντάς τα στην ουσία. Απογυμνώνοντάς το.

Στην Αθήνα βρίσκεται καλεσμένος της γκαλερί Bernier/Eliades για να παρουσιάσει τη Nanny Guinevere/Dr. Excalibur is back! Μια πληθωρική αφήγηση του Βασιλιά Αρθούρου και του Κάμελοτ, του μάγου Μέρλιν και του ιερού δισκοπότηρου. Δεν είναι η πρώτη φορά που διαλέγει ένα παγκόσμιο παραμύθι, χρησιμοποιώντας το ως όχημα-σχήμα για να «πει» τα δικά του. Ο Νέρωνας, ο Στάλιν, ο Χίτλερ, ο Καλιγούλας, παραπομπές στη λογοτεχνία, την ιστορία, τον Βάγκνερ, τον Νίτσε ή το Κουρδιστό Πορτοκάλι, τον Τζέιμς Μποντ και τον Βάκχο, συνδυάζονται ώστε το καλό και το κακό, η αιώνια σύγκρουσή τους σε πολιτική μορφή από τους αρχαίους μύθους ως τους σημερινούς κόμικς ήρωες ή αληθινά αιμοσταγείς δικτάτορες να ενορχηστρωθούν έτσι ώστε να παραγάγουν μια λαϊκή κουλτούρα. Χιούμορ, βία, εξερεύνηση, βερνίκια, Impastos σε απανωτές στρώσεις, σκίτσα, απεικονιστικά στοιχεία, αφαιρέσεις, αντιθέσεις, γραμμές, επίπεδα, κενότητα αλλά και πυκνώσεις, δομούν μια ζωγραφική που δεν αντέχω και του λέω το όνομα... «Πικάσο»! Κι αστράφτουν τα μάτια του! Και νά το χαμόγελο αλλά και η παραδοχή: «Για μένα ήταν και παραμένει ο απόλυτος καλλιτέχνης. Δημιουργούσε αντιχώρους, απομείωνε την πραγματικότητα, ποτέ δεν προέβαινε σε απεικόνιση των πραγματικών συνθηκών. Έμοιαζε απρόσιτος, όμως αυτό που έκανε ήταν να καθιστά ορατό το οικείο με έναν άλλο ολόδικό του τρόπο».

Στα έργα του Meese ο άνθρωπος ως θεατής μοιάζει να είναι εξίσου απών, σχεδόν σαν να μην τον απασχολεί το τι θα πούμε αφού τα δούμε. Αφεθείτε χωρίς να σκέφτεστε το σημασιολογικό τους νόημα, αλλά έχετε στον νου σας μόνο αυτό: όταν ο τύπος μιλά για παιχνίδι, αγάπη, παιδική ηλικία και επιμένει να ορίζει την τέχνη σαν μια άλλη χώρα πέρα από ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές, θρησκευτικά συστήματα, οικονομικά μοντέλα, όχι απλώς το λέει και το πιστεύει αλλά και το δείχνει εμπράκτως! Όλα για τον Meese είναι παιχνίδι. Ακόμα και... η μαμά! Η κυρία Μπριγκίτε ακούει προσεκτικά την κουβέντα μας, κι όταν τη ρωτώ αν ανησυχεί καθόλου που ο Τζόναθαν δεν πιστεύει σε τίποτα πέραν του παιχνιδιού, αρνούμενος κατ' ουσία να μεγαλώσει και για αυτό την επιζητεί συνεχώς δίπλα του - άτσα μας κι ο Φρόιντ-, πριν η κυρία Μπριγκίτε απαντήσει, αρχίζει μια αποδόμηση εκ μέρους του Τζόναθαν άλλο πράγμα! «She always worries, Στέφανος. I am an art warrior and she is an art worryior»! Δεν αντέχω και παρατηρώ πως αν από τη λέξη mommy αντικαταστήσουμε τα δυο m με ένα n, το mommy ακούγεται σαν money. Γιατί αυτό ακριβώς κάνει ο Meese: παίζει και διαστρεβλώνει πράγματα και έννοιες ιερές, επιμένοντας πως κάθε σύμβολο ή ακόμα και ιερός άνθρωπος, όπως η μάνα του, μπορούν να διαβαστούν με πάμπολλα συγκείμενα!

Τους ρωτώ πώς είναι το Βερολίνο στις μέρες μας. Η απάντηση: «Πάντα μια πόλη με υπέροχη ποιότητα ζωής και ασφάλεια, όμως ακριβότερη πλέον σε σύγκριση με τις παλιές καλές μέρες». Ένας μεγάλος καλλιτέχνης με πάθος μικρού παιδιού, αυτός είναι ο Meese. Παντοτινά ντυμένος με φόρμες adidas, με μακριά μαλλιά και άπλετα πυκνή γενειάδα, σαν προσομοίωση του Φρανκ Ζάπα: freak out! Νομίζω πως αυτή τη δεύτερη φορά του στην Αθήνα, αφού μας ξαναεπισκέφτηκε το 2012, ο Τζόναθαν είναι κυριολεκτικά λόγω θέματος πιο επικός και συγκινητικός από ποτέ. Αν και δεν λες ποτέ τη λέξη «ποτέ» σε ένα παιδί. Ρωτήστε και την κυρία Μπριγκίτε ή και τη μάνα μου, που ξέρουν κάτι περισσότερο...