Ο συλλέκτης Τάκης Ευσταθίου μιλάει για την ιδιαίτερη σχέση του με τη ζωή και το έργο του Λευκάδιου Χερν

Ο Λευκάδιος Χερν, γεννημένος στη Λευκάδα το 1850, ήταν ο συγγραφέας που συγκέντρωσε για πρώτη φορά τους θρύλους και τις ιστορίες με φαντάσματα της Ιαπωνίας σε συλλογές, όπως το «Καϊντάν» (1904), που μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες και γνώρισαν τον ιαπωνικό πολιτισμό στη Δύση. Στην Ιαπωνία δε, όπου ο Λευκάδιος έζησε από το 1890 έως το τέλος της ζωής του, το 1904, θεωρείται κάτι σαν «εθνικός» συγγραφέας, όντας ο πρώτος «ξένος» που κατανόησε σε βάθος την ιαπωνική κουλτούρα.

Ο Ελληνοαμερικανός πρώην γκαλερίστας και συλλέκτης, Τάκης Ευσταθίου, διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες συλλογές έργων του Λευκάδιου Χερν σε όλο τον κόσμο. Έχει τιμηθεί από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιαπωνίας, έχει λάβει το παράσημο του Αυτοκράτορα και έχει κάνει πολυάριθμες δωρεές και εκθέσεις με έργα από τη συλλογή του σε ιδρύματα όπως το Lafcadio Hearn Memorial Museum, στο Ματσούε, το Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιου Χέρν, στη Λευκάδα, και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος.

Συνάντησα τον κύριο Ευσταθίου στο Απολλώνιον, στο Χολαργό, όπου απολάμβανε τον καφέ του μαζί με τον συνεργάτη του και επίσης μεγάλο συλλέκτη έργων του Χερν, τον Κυριάκο Τσιφλάκο. Καθώς πρόκειται για αυθεντία σε θέματα που αφορούν τον Λευκάδιο, η επίσκεψή του στην Ελλάδα από τη Νέα Υόρκη υπήρξε μια μοναδική ευκαιρία να μιλήσουμε για την συναρπαστική του ιστορία, τη γνωριμία του με το έργο του Χερν, αλλά και να μου πει ορισμένα πράγματα για τη ζωή του θρυλικού συγγραφέα, που ανακάλυψε μέσα από προσωπική του έρευνα.

Ο Τάκης Ευσταθίου για τον συγγραφέα Λευκάδιο Χερν - Yakumo Koizumi

Τι σας έκανε να ενδιαφερθείτε, αρχικά, για τη ζωή και το έργο του Λευκάδιου Χερν; Ποια ήταν η πρώτη σας γνωριμία;
Παρόλο που η Tchernov Gallery, η γκαλερί που άνοιξα το 1973 στους 57 δρόμους (στο Μανχάταν), βρισκόταν δίπλα σε ένα βιβλιοπωλείο με ιαπωνικές εκδόσεις, το Tokyo Shoten και απέναντι από το Nippon Club, όπου πηγαίναμε καμιά φορά για μεσημεριανό, κανένας δεν μου είχε μιλήσει ποτέ για τον διάσημο Έλληνα συγγραφέα της Ιαπωνίας, παρότι αναμφίβολα τον γνώριζαν. Ήρθε, λοιπόν, μια μέρα στη γκαλερί ο Θόδωρος Στάμος, ο οποίος ήταν καλλιτέχνης της ελληνικής διασποράς, και γρήγορα γίναμε φίλοι.

Ερχόντουσαν, άλλωστε, και άλλοι καλλιτέχνες από τον κύκλο του, όπως ο Νάσος Δάφνης με την πρώην γυναίκα του, που ήταν κι εκείνη καλλιτέχνις, ο Μιχάλης Λεκάκης, ο Θεόδωρος Χίος και ο George Constant. Κάποια στιγμή, γύρω στο 1990, αφότου ο Στάμος έπαθε ένα εγκεφαλικό επεισόδιο και βρισκόταν πια προς το τέλος της ζωής του, μου είπε πως είχε κάποια έργα σε μια γκαλερί και ήθελε να τους τα πάρει. Με ρώτησε αν είχα καμιά ιδέα κι εγώ προσφέρθηκα να τα αγοράσω ο ίδιος. Εκείνος συμφώνησε, βάζοντας όμως έναν όρο. Επειδή είχα ήδη σχέσεις με Ιαπωνία, όπου είχα κάνει εκθέσεις με τον Hinterreiter και τον Max Bill, στη Hiro Gallery, μου ζήτησε να του κανονίσω κι εκείνου μια έκθεση. Είχε πάρει βραβείο το 1950 για κάποιο πίνακα εκεί, αλλά το όνειρό του ήταν να πάει στο Μουσείο του Λευκάδιου Χερν. Τότε, λοιπόν, μου εξήγησε ποιος ήταν ο Χερν και πόσο σημαντικός θεωρείτο στην Ιαπωνία.

Τελικά, έγινε η έκθεση; Έγινε το όνειρο του Στάμου να επισκεφτεί το Μουσείο πραγματικότητα;
Ήθελε να έρθει και ο ίδιος και μου ζήτησε να του βγάλω εισιτήρια. Τελικά, πήγαμε το 1995 με τον Φούτζι, τον γκαλερίστα της Hiro, στην Κυανή Ακτή, για μια έκθεση του Μασάκι Νόντα, και όταν τελείωσε η έκθεση πήγαμε στη Λευκάδα να συναντήσουμε τον Στάμο. Μιλήσαμε για την έκθεση και την κανονίσαμε να γίνει το 1996. Ο Στάμος, όμως, αποφάσισε πως έπρεπε να προσέξει την υγεία του, γιατί το ταξίδι ήταν μεγάλο. Ο γιατρός τον συμβούλεψε, τελικά, να μην πάει, κι έτσι πήγα εγώ στη θέση του να δω το Μουσείο του Λευκάδιου Χερν. Ο κύριος Φούτζι κανόνισε, μάλιστα, να γνωρίσω και τον δισέγγονό του, τον Μπον Κοϊζούμι. Αυτό έγινε τον Ιούνιο του 1996.

Πώς ξεκινήσατε να συλλέγετε έργα σχετικά με τον Λευκάδιο Χερν; Ποιο ήταν το πρώτο βιβλίο του που έπεσε στα χέρια σας;
Τα πρώτα δύο βιβλία ήταν από τη συλλογή του Λεκάκη. Όταν εκείνος πέθανε, και αφού αγόρασα πολλά έργα του, πήρα και αυτά. Αυτό έγινε μετά το 1996. Ο Στάμος μου ζητούσε συχνά να του αγοράζω βιβλία του Χερν και να του τα πηγαίνω στη Λευκάδα. Δεν είχα, όμως, μελετήσει ποτέ πριν κάποιο από τα έργα του. Βλέπετε, εξαιτίας της δουλειάς μου, μέχρι τα 30 μου χρόνια δεν διάβαζα καθόλου βιβλία. Βίωνα τον κόσμο τελείως εμπειρικά, από τη ζωή και τους ανθρώπους με τους οποίους ερχόμουν σε επαφή. Μετά τα 30 άρχισα να διαβάζω και ξεκίνησα με την Αρχαία μας Γραμματεία. Τα βιβλία του Χερν, καθώς αντιλαμβανόταν κι εκείνος τον κόσμο με τις αισθήσεις του, έχουν πολλά κοινά με την ελληνική παράδοση.

Αφού, λοιπόν, «μυηθήκατε» στον κόσμο του Λευκάδιου Χερν, συνεχίσατε να εμπλουτίζετε τη συλλογή σας με ό,τι σχετικό βρίσκατε σε δημοπρασίες και ιδιωτικές συλλογές. Πως αποφασίσατε να δωρίσετε αυτή τη συλλογή σε μουσεία στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο;
Ξαναπήγα στην Ιαπωνία δύο φορές. Τη δεύτερη επισκεφτήκαμε και την Κίνα, όπου πήραμε μέρος, μαζί με τον Παντελή Τσάτση, στην Shanghai International Art Fair (στην οποία συμμετείχαμε ξανά και το 2006) και η εμπειρία μας αυτή είχε ως αποτέλεσμα να του προτείνω να ξεκινήσει την Art Thessaloniki, την οποία διοργανώνει έκτοτε κάθε χρόνο, μέχρι και σήμερα. Μετά την Κίνα ήρθα στην Ελλάδα για δουλειές και έμεινα εδώ για κάποια χρόνια. Η συλλογή είχε πλέον μεγαλώσει πολύ και θεώρησα πως είχε έρθει το πλήρωμα του χρόνου να δωρίσω μέρος της σε ιδρύματα. Έκανα, λοιπόν, μια δωρεά στο Αμερικανικό Κολλέγιο και μέσα από εκεί γνώρισα τον Γιάννη Φίκα, που είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τον πολιτισμό της Ιαπωνίας.

Θέλησα να ακολουθήσω τη δωρεά μου στο Deree με μια έκθεση προς τιμήν του Λευκάδιου Χερν. Είχα εμπνευστεί τον τίτλο, «The Open Mind of Lafcadio Hearn». Στη συνέχεια, πήγα στην Ιαπωνία και εκεί συνάντησα τον Μπον Κοϊζούμι. Αυτά έγιναν το καλοκαίρι του 2008. Μέσα από αυτή την περιοδεία, μου δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσω περισσότερο σε βάθος τη ζωή του Λευκάδιου. Τον Σεπτέμβριο του 2008, ο Μπον και η γυναίκα του Σόκο Κοϊζούμι ήρθαν στην Αθήνα και μαζί πήγαμε πρώτα στα Κύθηρα, τον τόπο όπου γεννήθηκε η μητέρα του Λευκάδιου Χερν, Ρόζα Κασσιμάτη, και ύστερα στη Λευκάδα.

Εκεί, τυχαία, βρήκαμε ένα σπίτι με την επιγραφή: «Εδώ γεννήθηκε ο Λευκάδιος Χερν». Έπειτα, πήγαμε στους Δελφούς και όταν τελικά γυρίσαμε και πάλι στην Αθήνα, αποφασίστηκε η διοργάνωση μιας έκθεσης με αρκετούς καλλιτέχνες στο Deree, με τίτλο «The Οpen Mind of Lafcadio Hearn». Η έκθεση αυτή θα συνόδευε τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος του Μασάκι Νόντα. Ήταν μια εξαιρετική έκθεση, τον Οκτώβρη του 2009, μέσω της οποίας ο Λευκάδιος Χερν και το έργο του έγιναν γνωστά στην Ελλάδα. Η ίδια έκθεση ταξίδεψε πρώτα στο Πνευματικό Κέντρο της Λευκάδας και το 2010 στο Ματσούε, όπου έγινε για πρώτη φορά μέσα στο Κάστρο του Ματσούε.

Σε ποια άλλα μέρη ταξίδεψε αυτή η έκθεση και που βρέθηκε η χρηματοδότηση για ένα τέτοιο μεγάλο πρότζεκτ;
Υπήρξε χρηματοδότηση από την Ιαπωνία, από το Κολλέγιο και δικά μου χρήματα. Η έκθεση είχε μεγάλη επιτυχία και ταξίδεψε και στην Αμερική, όπου προστέθηκαν σπάνια βιβλία από τη δική μου συλλογή. Παρουσιάστηκε ακριβώς απέναντι από την παλιά μου γκαλερί στη Νέα Υόρκη, στο Nippon Club. Ύστερα, την πήγαμε στη Νέα Ορλεάνη, στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας και στο Σινσινάτι. Σε όλα, δηλαδή, τα μέρη όπου έζησε ο Λευκάδιος.

Πολλά από αυτά τα έργα, ειδικά εκείνα από την δική σας συλλογή, βρίσκονται πια στη μόνιμη συλλογή του Lafcadio Hearn Memorial Museum, στην Ιαπωνία. Πότε ιδρύθηκε το συγκεκριμένο μουσείο;
Το Μουσείο ιδρύθηκε το 1933, αλλά αρχικά δεν είχε πολλά εκθέματα. Τους δώρισα τότε 500 βιβλία από τη συλλογή μου, τα οποία σήμερα εκτίθενται σε έναν μεγαλύτερο χώρο που εγκαινιάστηκε το 2016. Δεν είχαν σχεδόν καθόλου βιβλία, μόνο κάποια αντικείμενα που του ανήκαν. Εγώ τους χάρισα σπάνιες εκδόσεις, αφίσες από το «Καϊντάν» και μεταφράσεις του έργου του Χερν, μέχρι και στα Τούρκικα. Έδωσα κι άλλα, στη Morgan Library, στο Metropolitan Museum, όχι όμως όσα έδωσα στο Μουσείο στο Ματσούε.

Μπορείτε να μας παραθέσετε ένα σύντομο χρονολόγιο της ζωής του Λευκάδιου Χέρν;
Γεννήθηκε το 1850. Είναι λίγο μυστήριο σε ποιο μέρος ακριβώς, καθώς όταν η μητέρα του, Ρόζα, ήρθε στη Λευκάδα ήταν ήδη έγκυος στον αδερφό του, Γιώργο Ρόμπερτ, από τον Τσαρλς Χερν. Το σπίτι με την ταμπέλα στη Λευκάδα, που αναφέραμε προηγουμένως, ήταν σίγουρα το μέρος όπου γεννήθηκε ο Ρόμπερτ, γιατί σύμφωνα με τους ντόπιους, εκεί είχε έρθει μια έγκυος γυναίκα το 1849. Έτσι, δεν ξέρουμε αν ο Λευκάδιος γεννήθηκε πράγματι σε αυτό το σπίτι.

Τελικά, ο Ρόμπερτ πεθαίνει λίγο μετά τη γέννηση του αδερφού του και η Ρόζα φεύγει για το Δουβλίνο, με τον Λευκάδιο ακόμα μωρό, σε μια εποχή που ένα τέτοιο ταξίδι ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Εκεί, οι δυο τους μένουνε αρχικά με την αδελφή του Τσαρλς Χερν. Ο Τσαρλς είχε πάει ως στρατιωτικός γιατρός στην Κριμαία και απελπισμένη η Ρόζα, ξανά έγκυος στο τρίτο της παιδί, παίρνει την απόφαση να επιστρέψει το 1855 στα Κύθηρα, εγκαταλείποντας τον μικρό Λευκάδιο στο σπίτι της Σάρα Χολμς Μπρέναν, αδελφής της μητέρας του Τσαρλς.

Ο Λευκάδιος ξεκίνησε την εκπαίδευσή του κατ’ οίκον, όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή. Ο πατέρας του, στο μεταξύ, επέστρεψε και παντρεύτηκε μία άλλη γυναίκα, πριν τελικά φύγει μαζί της για την Ινδία. Ο μικρός Λευκάδιος, με λεφτά της οικογένειας του Χερν, πηγαίνει εσώκλειστος σε ένα ακριβό σχολείο Ιησουιτών στο Ντάρχαμ, στην Αγγλία. Πάνω σε ένα παιχνίδι εκεί, χάνει το ένα του μάτι και διακόπτει για λίγο την εκπαίδευσή του. Με χρήματα που του έδωσε η Σάρα Χολμς Μπρέναν (η οποία έγινε Καθολική λόγω του γάμου της), ο Χερν πηγαίνει στο Λονδίνο και τελικά, στα 19 του χρόνια, βγάζει ένα εισιτήριο για την Αμερική.

Πρώτα, πήγε στη Νέα Υόρκη και ύστερα στο Σινσινάτι, όπου βρήκε δουλειά σε ένα τυπογραφείο. Στον ελεύθερο χρόνο του, ο Λευκάδιος έγραφε και δικά του κείμενα και μια μέρα πήρε την απόφαση να στείλει κάποια από αυτά στην εφημερίδα, The Cincinnati Enquirer. Ο συντάκτης της εφημερίδας διάβασε τα γραπτά του και αποφάσισε να τον προσλάβει, δίνοντάς του ένα μικρό γραφείο και πολλές αγγαρείες να κάνει.

Έτσι, ξεκίνησε η καριέρα του ως συγγραφέας και απέκτησε κάποια φήμη. Τότε γνώρισε και μία κοπέλα, που ήταν μιγάς και την παντρεύτηκε παράνομα, καθώς τότε οι γάμοι γίνονταν μόνο στην εκκλησία. Η εφημερίδα, όταν το έμαθε, τον απέλυσε και η κοπέλα τελικά τον παράτησε. Το 1877, ο Χερν φεύγει για τη Νέα Ορλεάνη. Εκεί γίνεται πραγματικά γνωστός και το 1885 γράφει το πρώτο του βιβλίο, το «Cuisine Creole», ένα βιβλίο μαγειρικής. Ύστερα, γράφει την «Τσίτα» (1889), προσλαμβάνεται στο Harper’s και τον στέλνουν στη Μαρτινίκα για δύο χρόνια. Όταν το 1890 γυρίζει στη Νέα Υόρκη, τον στέλνουν με το περιοδικό στην Ιαπωνία.

Στην Ιαπωνία γνωρίζει τον Βρετανό, Μπάζιλ Τσάμπερλεν, που ήταν μεγάλη προσωπικότητα του Imperial University, και τον βοηθάει να προσληφθεί ως καθηγητής στο Ματσούε. Εκεί γνωρίζει και τη μέλλουσα γυναίκα του, τη Σετζούκο Κοϊζούμι, μια απόγονο σαμουράι. Μαζί της ο Λευκάδιος έκανε τέσσερα παιδιά και πήρε τελικά το επώνυμό της. Το 1896 γίνεται ο πρώτος Δυτικός Ιάπωνας υπήκοος. Πηγαίνει στο Κουμαμότο για να διδάξει και εκεί γνωρίζει τον Τζίγκορο Κάνο. Ο Κάνο ήταν δάσκαλος ζίου ζίτσου και τζούντο και δίδαξε τις τέχνες αυτές στον Λευκάδιο.

Ο Λευκάδιος ταξίδεψε πολύ στην Ιαπωνία και σύντομα άρχισε να καταγράφει μύθους και παραδόσεις. Έγραφε σαν τον Όμηρο, κάτι σαν τη δική του «Οδύσσεια». Εκείνος ήθελε να εκδώσει τα αποτελέσματα των ερευνών του στην Αμερική, αλλά τα βιβλία του ταξίδεψαν και στην Ευρώπη, όπου μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, μεταξύ των οποίων τα Γαλλικά, τα Γερμανικά και τα Ιταλικά.

Ο Λευκάδιος Χερν άφησε την τελευταία του πνοή στις 26 Σεπτεμβρίου του 1904, κρατώντας την πένα στο χέρι του, αφήνοντας μια τεράστια κληρονομιά στην ανθρωπότητα

Πως κατάφερε ένας Δυτικός, όπως ο ελληνοϊρλανδικής καταγωγής Λευκάδιος Χερν, να γίνει εθνικός συγγραφέας της Ιαπωνίας;
Εθνικό συγγραφέα τον λέμε εμείς, γιατί στα σχολεία της Ιαπωνίας, για να μάθεις την ιστορία, πρέπει να διαβάσεις τον Λευκάδιο Χερν. Εκείνοι, βέβαια, τον γνωρίζουν ως Γιάκουμο Κοϊζούμι. Εγώ επανέφερα το «Λευκάδιος». Ήταν το ταλέντο του, σε συνδυασμό με την κουλτούρα των Γιαπωνέζων, που δεν θα τους επέτρεπε ποτέ να κάνουν αυτό που έκανε εκείνος. Λόγω της διαμάχης που είχαν μεταξύ τους, δεν μπορούσαν να ασχοληθούν με την καταγραφή των μύθων αντίπαλων ομάδων. Αυτό που συνέθεσε ο Χερν ήταν στην ουσία μια εγκυκλοπαίδεια.

Ήταν και θέματα θρησκείας;
Οι θρησκείες τους είναι οι παραδόσεις τους. Είναι κάτι σαν ποίηση, ένα παραμύθι που μας διδάσκει πως επηρεάστηκε ο ένας λαός από τον άλλο. Όσον αφορά το Σίντο, ξέρουμε ότι πήγαν και Βουδιστές εκεί, αλλά δεν υποχρέωσαν του Ιάπωνες να αλλάξουν θρησκεία. Δεν κατέστρεψαν τους ναούς τους, ούτε τίποτα τέτοιο. Είναι μία φιλοσοφία, η οποία προέρχεται από την ινδική παράδοση, με στοιχεία από τον Ζεν Βουδισμό και την ελληνική σκέψη. 400 χρόνια ήταν οι Έλληνες στις Ινδίες και σμίξανε μαζί με τους ντόπιους. Φτιάξανε τη δική τους φιλοσοφία και την μετέφεραν στην Ιαπωνία. Έτσι, όλα αυτά τα φαντάσματα και οι θεοί που αναφέρει ο Λευκάδιος, είναι κατά βάθος ελληνικοί.

Έχει κυκλοφορήσει πρόσφατα κάποιο σημαντικό νέο βιβλίο σχετικά με τον Λευκάδιο Χερν και τη ζωή ή το έργο του;
Υπάρχει το βιβλίο του Steve Kemme, «The Outsider: The Life and Work of Lafcadio Hearn» και το «Lafcadio’s Legacy» της Linda Lindholm, που είναι τα πιο πρόσφατα και έχουν τις τελευταίες, σωστές πληροφορίες σχετικά με τον Λευκάδιο. Τους έχω συμβουλέψει και τους δύο, καθώς έχω ταξιδέψει σε όλες αυτές τις χώρες. Το μόνο μέρος που δεν έχω πάει, παρότι ήμουν στην Αγγλία με τον Μπον Κοϊζούμι, που γράφει τον πρόλογο στο βιβλίο του Kemme, είναι το βόρειο μέρος της Αγγλίας, όπου ο Λευκάδιος πήγε σχολείο, στο St. Cuthbert's. Κατά τα άλλα, έχω ταξιδέψει σε όλα τα μέρη όπου έζησε ποτέ ο Λευκάδιος Χερν, με τα πιο σημαντικά, ίσως, να είναι η Νέα Υόρκη, όταν ήταν 19 και φυσικά η Ιαπωνία.