Πολιτισμος

Τι αποκάλυψε η ανασκαφή στο Καστέλλι της παλιάς πόλης Χανίων το 2023

Στο φως θησαυρός 11 χρυσών και 26 αργυρών νομισμάτων, ένα μοναδικό νομισματικό σύνολο μέχρι σήμερα για την Κρήτη

Newsroom
7’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
UPD

Καστέλλι παλιάς πόλης Χανίων: Η Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη μιλά για τα ευρήματα της ανασκαφής του 2023

«Βρήκατε κανένα κιούπι με χρυσά;»: οι αρχαιολόγοι που θητεύουν σε ανασκαφές ανά την Ελλάδα θα έχουν ακούσει κάποια στιγμή στη διαδρομή τους την ερώτηση από ντόπιους όταν τους συναντούν επί το έργον. Να, λοιπόν, που φέτος η δρ Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, διευθύντρια των συστηματικών ανασκαφών στον λόφο Καστέλλι Χανίων, θα μπορούσε να απαντήσει θετικά σε μια τέτοια απορία.

Στην καρδιά της Παλιάς Πόλης των Χανίων, στο «οικόπεδο της οδού Κατρέ αρ. 1» ήρθε στο φως θησαυρός 11 χρυσών και 26 αργυρών νομισμάτων. «Ένα μοναδικό νομισματικό σύνολο μέχρι σήμερα για την Κρήτη μεταξύ των λιγοστών θησαυρών παρόμοιας σύνθεσης από διαφορετικά πολύτιμα μέταλλα, γνωστών στον ελλαδικό χώρο αυτής της περιόδου. Είναι η πρώτη φορά που βρίσκουμε στο νησί θησαυρό που περιέχει και χρυσά και ασημένια νομίσματα, ενώ ούτως ή άλλως στα ευρήματα από την Κρήτη σπανίζουν τα χρυσά νομίσματα» δηλώνει η ανασκαφέας.

Ανασκαφή 2023 στον λόφο Καστέλλι της παλιάς πόλης Χανίων: ο θησαυρός χρυσών και αργυρών νομισμάτων

Ανασκαφή στο Καστέλλι της παλιάς πόλης Χανίων 2023: Ο θησαυρός με τα χρυσά και ασημένια νομίσματα

Τα 37 νομίσματα βρέθηκαν μέσα σε μικρό, πήλινο αγγείο (αρυτήρα) στον εσωτερικό χώρο των τειχών της ακρόπολης της Κυδωνίας και σε μόλις ένα μέτρο απόσταση ανατολικά του θησαυρού 33 αργυρών νομισμάτων που είχε αποκαλυφθεί το 2022.

«Πρόκειται για ένα σύνολο αποθησαυρισμού με επιλεγμένα, μεγάλης αξίας νομίσματα για εξασφάλιση στο άγνωστο μέλλον και με προτίμηση του κατόχου στο ισχυρό διεθνές νόμισμα του ελληνιστικού κόσμου» δηλώνει η έμπειρη αρχαιολόγος, αποκαλύπτοντας πως είχαν συγκεντρωθεί σε δύο ξεχωριστές δεσμίδες, με τα αργυρά να καλύπτουν εν μέρει τα χρυσά.

Περιλαμβάνει 11 χρυσούς στατήρες του τύπου του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του. Είναι διαφορετικές εκδόσεις του Αλεξάνδρου εν ζωή και κυρίως μεταθανάτιες κοπές είτε στο όνομα του Φιλίππου Γ’ Αρριδαίου, του Σελεύκου Α΄Νικάτορος και του Λυσιμάχου Θράκης, των νομισματοκοπείων Μακεδονίας (Αμφίπολης), Ασίας (Αβύδου, Λαμψάκου, Σάρδεων, Αράδου) κ.α. Ο ένας χρυσός στατήρας αντιστοιχούσε με την μηνιαία αμοιβή ενός μισθοφόρου.

Οι αργυρές κοπές είναι 15 στατήρες Ήλιδος, οι οποίοι κόπηκαν στην Ολυμπία κατά την διάρκεια Ολυμπιακών Αγώνων του 4ου αι. π.Χ., 2 δίδραχμα Κυρήνης, 1 κορινθιακός στατήρας Ανακτορίου Ακαρνανίας καθώς και εγχώριες κρητικές κοπές, 1 στατήρας Πραισού, 2 δραχμές Φαιστού, 1 δραχμή Υρτακίνας, 2 ψευδοαιγινήτικα ημίδραχμα Κυδωνίας και 2 πρώιμες εκδόσεις της Αίγινας με την απεικόνιση της θαλάσσιας και της χερσαίας χελώνας. Η χρονολογία απόκρυψης είναι περί το 300-280 π.Χ.

Ανασκαφή στον λόφο Καστέλλι στα Χανιά: ο θησαυρός των 37 νομισμάτων in situ μέσα στον πήλινο, σπασμένο αρυτήρα

Το σύνολο βρίσκεται σε στάδιο καθαρισμού στα εργαστήρια συντήρησης της Εφορείας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων. «Οι δύο θησαυροί της Κυδωνίας υποδηλώνουν απόκρυψη αξιοσημείωτων ποσών μάλλον από μισθοφόρους, στον ελεύθερο χώρο πίσω από το τείχος της ακρόπολης της Κυδωνίας λόγω έκτακτης ανάγκης σε μια κρίσιμη ιστορική φάση της πόλης» εκτιμά η επικεφαλής της ανασκαφής τονίζοντας πως «Σημαντικότερο όλων είναι ότι η αναλυτική μελέτη του μοναδικού ευρήματος θα διαφωτίσει άγνωστη πτυχή της ιστορίας της πόλης στο τέλος και το πρώτο τέταρτο του 3ου αι. π.Χ. Με τις ανασκαφές αυτές, αργά, προσεκτικά και σταθερά η αρχαιολογική σκαπάνη προσπαθεί να διαβάσει την αρχαία ιστορία της πόλης των Χανίων και να συμπληρώσει τμήματα από τα μεγάλα κενά που δεν καλύπτουν οι γραπτές πηγές που έχουμε στην διάθεσή μας».

Ανασκαφή στο Καστέλλι της παλιάς πόλης Χανίων: τι άλλο βρέθηκε στο οικόπεδο της οδού Κατρέ αρ. 1

Το εύρημα προέρχεται από το οικόπεδο που έχει συνδεθεί με μια ιδιαίτερα σημαντική ανακάλυψη: την πρώτη ανασκαφική, αρχαιολογική μαρτυρία για την τέλεση ανθρωποθυσίας στον μυκηναϊκό κόσμο.

Στη συστηματική ανασκαφική έρευνα, που διεξήχθηκε τον περασμένο Οκτώβριο και Νοέμβριο, με φορέα την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων, προχώρησε η ολοκλήρωση της αποκάλυψης του πολύ μεγάλου υπόστυλου χώρου-αίθουσας του 14ου αι. π.Χ. από τον οποίο σώζονται βάσεις κιόνων. Ο χώρος αυτός ανήκει στο ανακτορικό συγκρότημα της Κυδωνίας της κρητομυκηναϊκής περιόδου που καταστράφηκε από ισχυρό σεισμό γύρω στα μέσα του 13ου αι. π.Χ., με επακόλουθο την θυσία μιας κοπέλας μαζί με περίπου 43 αιγοπρόβατα, τέσσερεις χοίρους και δύο βόδια.

Ανασκαφή στο Καστέλλι παλιάς πόλης Χανίων: Τμήμα του μεγάλου υπόστυλου χώρου στην οδό Κατρέ 1 με το δάπεδο από χαλικάσβεστο, από τα νοτιοανατολικά (14ος-13ος αι. π.Χ.).

Στην ανασκαφή του 2023 (στο κεντρικό σημείο του νότιου τμήματος) το δάπεδο του υπόστυλου χώρου βρέθηκε ως επί το πλείστον κατεστραμμένο. «Αξίζει να σημειωθεί η αποκάλυψη μικρής διαταραγμένης και ταλαιπωρημένης απόθεσης οστών, κυρίως αιγοπροβάτων, υπόλειμμα γεύματος, αντίστοιχου με αυτό που είχε έρθει στο φως το 2021 στα ανατολικά του υπόστυλου χώρου, και το οποίο είχε συνδεθεί με τις εργασίες θεμελίωσης του δημόσιου συγκροτήματος».

Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά την καταστροφή του υπόστυλου χώρου – αίθουσας, η περιοχή μετατράπηκε σε υπαίθριο χώρο. «Στη γεωμετρική περίοδο (8ος αι. π.Χ.), εκτεταμένες συγκεντρώσεις από σπασμένους πίθους και μεγάλα αγγεία υποδηλώνουν υπαίθρια εργαστηριακή δραστηριότητα, τμήμα των οποίων ήρθε στο φως και κατά το 2023. Οι αλλεπάλληλες στρώσεις χωμάτινων δαπέδων από τον 8ο αι. έως την αρχή του 6ου αι. π.Χ. έχουν προσφέρει άφθονη κεραμεική, ιδιαίτερα χρήσιμη για την λεπτομερή μελέτη της εξέλιξης της αγγειοπλαστικής στις ανωτέρω χρονικές περιόδους στην πόλη της Κυδωνίας, δυνατότητα που δεν είχε δοθεί από τις ανασκαφές των Χανίων κατά το παρελθόν. Ο εκτενής αυτός υπαίθριος χώρος ορίζεται από την θεμελίωση τοίχου στα ανατολικά, ο οποίος είχε ανεγερθεί στα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια, στο δεύτερο μισό του 7ου αι. π.Χ. και καταστράφηκε από άλλο σεισμικό γεγονός στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. Είναι χαρακτηριστική η εικόνα που παρουσιάζει αυτός ο κατεστραμμένος τοίχος. Το βόρειο τμήμα του αποκαλύφθηκε φέτος σχισμένο και ανοιγμένο στη μέση κατά μήκος, από την βιαιότητα του σεισμού» επισημαίνει η δρ Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη.

Ανασκαφή στον λόφο Καστέλλι Χανίων: Το βόρειο τμήμα του πρώιμου αρχαϊκού τοίχου 2 στο οικόπεδο της οδού Κατρέ 1, σχισμένο και ανοιγμένο κατά μήκος από την βιαιότητα του σεισμού

Αποθέτες με κεραμεική κυρίως των αρχών του 6ου αι. π.Χ. καταλάμβαναν μεγάλη έκταση του υπαίθριου χώρου. Η απόθεση αποτελείται σε σημαντικό ποσοστό από μαύρα, μόνωτα κύπελλα, σπασμένα σε μικρά κομμάτια, από οστά ζώων και από πολλούς αστραγάλους (ορισμένους λειασμένους στις μακρές πλευρές), πήλινες αμάδες, πεσσούς, σφοντύλια, αγνύθες και άλλα αντικείμενα. «Η οστεολογική μελέτη από την ζωοαρχαιολόγο δρα Δήμητρα Μυλωνά έχει δείξει ότι το πλήθος των οστών των ζώων (ελαφιών, αιγοπροβάτων, χοίρων και βοοειδών) προέρχεται από συμποτικές διαδικασίες μεγάλων ομάδων συνδαιτυμόνων σε παρακείμενο χώρο. Ο ταχύς και άγαρμπος τεμαχισμός των σφαγίων σε μικρά κομμάτια-μερίδες σχετίζεται με την προετοιμασία και μαγείρεμα μεγάλων ποσοτήτων κρέατος. Η ταυτόχρονη ανεύρεση όλων των ανωτέρω σε συνδυασμό με την θέση της ανασκαφής στον λόφο οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στο άμεσο περιβάλλον είχε ανεγερθεί στα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια δημόσιο κτήριο, μάλλον ανδρείο ή και ιερό, στο οποίο ανήκε ο υπαίθριος χώρος».

Ανασκαφή στο Καστέλλι της παλιάς πόλης Χανίων: η έρευνα στο «οικόπεδο Λιονάκη-Βλαμάκη»

Στο «οικόπεδο Λιονάκη-Βλαμάκη» επί της οδού Κανεβάρο η έρευνα του 2023 έφερε στο φως τμήματα κτισμάτων διαφόρων αρχιτεκτονικών φάσεων της μινωικής εποχής, στα δάπεδα των οποίων βρέθηκαν 10 αγγεία, κυρίως κύπελλα αλλά και άλλα σκεύη. Μάλιστα, εξακριβώθηκε ότι στο τμήμα κτηρίου με πλακόστρωτα δάπεδα και εσωτερικούς πλινθόκτιστους τοίχους, που είχε αποκαλυφθεί από τον δρα Γιάννη Τζεδάκι το 1967, αντιστοιχούν και άλλα δωμάτια στα δυτικά και βορειοδυτικά, όπου εντάσσεται και το μαγειρείο που ανασκάφηκε το 2021. Ερυθρό κονίαμα διακοσμούσε τους τοίχους των επίσημων δωματίων.

«Η ανασκαφή υπήρξε καθοριστική για την επιβεβαίωση ότι η χρονολόγηση του συγκροτήματος που έχει έρθει στο φως στο συγκεκριμένο σημείο ανάγεται στην πρωτοανακτορική ή παλαιοανακτορική μινωική περίοδο (1900 – 1700 π.Χ.). Το στοιχείο αυτό αποτελεί σπουδαίο γεγονός για τον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο του Καστελλιού και την ανάδειξή του. Μετά την έρευνα του 2023 μπορούμε να δηλώσουμε ότι παρά την αδυναμία καθολικής αποκάλυψης των αρχαιοτήτων στον λόφο Καστέλλι, καθώς αυτές είναι διάσπαρτα ορατές μόνο στους ανοιχτούς χώρους ανάμεσα στις σύγχρονες κατοικίες της πυκνοκατοικημένης περιοχής μιας διαχρονικής ακρόπολης, η συστηματική ανασκαφή προσφέρει σήμερα την δυνατότητα επίσκεψης και ανάδειξης τμημάτων και των τριών περιόδων του μινωικού ανακτορικού κέντρου των Χανίων: της παλαιοανακτορικής (ανασκαφή Λιονάκη/Βλαμάκη), της νεοανακτορικής (πλατεία Αγ. Αικατερίνης και ανασκαφή Μαθιουδάκη) και της τελικής ανακτορικής ή κρητομυκηναϊκής (ανασκαφή Κατρέ 1)» επισημαίνει η ανασκαφέας.

Ανασκαφή 2023 στον λόφο Καστέλλι της παλιάς πόλης Χανίων, οικόπεδο "Λιονάκη-Βλαμάκη"

Η έρευνα του 2023 χρηματοδοτήθηκε από το Ινστιτούτο της Προϊστορίας του Αιγαίου (INSTAP) και υποστηρίχθηκε από την ΕΦΑ Χανίων, με προϊσταμένη τη δρα Ελένη Παπαδοπούλου, και από εθελοντές. Εκπρόσωπος της Εφορείας και κύρια συνεργάτιδα της ανασκαφής είναι η Ευτυχία Πρωτοπαπαδάκη συνεπικουρούμενη από τον αρχιτεχνίτη Μανώλη Τσιτσιρίδη. Στην έρευνα συμμετείχαν η αρχαιολόγος Ηρώ Τσιριντουλάκη και η φοιτήτρια αρχαιολογίας Έλενα Βασιλοπούλου.

Καταλήγοντας η δρ Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη σημειώνει: «Ο ευαίσθητος αυτός τόπος κρύβει πάμπολλα ουσιώδη τεκμήρια της ιστορίας της πόλης των Χανίων ανά τους αιώνες, τα οποία μόνο με υπομονή και μεγάλη προσοχή μπορούν να έρθουν στο φως. Σήμερα, στο πιο εμβληματικό σημείο του λόφου, στην κορυφή του, ορθώνεται το μνημειακό συγκρότημα της Μεραρχίας Κρητών που κινδυνεύει να μετατραπεί σε ξενοδοχειακή μονάδα. Ευτυχώς, οι αρχαιολογικές αποκαλύψεις των τελευταίων χρόνων ωσάν ασπίδα προστατεύουν και υποστηρίζουν ολοένα και περισσότερο τον βαρύνοντα ρόλο του λόφου στην ιστορία της πόλης».