Ξενάγηση στα ενδότερα του τύμβου Καστά στην Αμφίπολη, ένα μοναδικό ταξίδι στην ιστορία

Σε μικρή απόσταση από την κοινότητα Νέας Μεσσολακιάς Σερρών αρχίζει να γίνεται ορατός στο βάθος του ορίζοντα ο κυκλικός λόφος Καστά. Στην κορυφή του, έχει ανακαλυφθεί εδώ και δεκαετίες, το νεκροταφείο της εποχής του σιδήρου και των αρχαϊκών χρόνων, ενώ στο εσωτερικό του, όπως έγινε γνωστό τα τελευταία χρόνια, έκρυβε ένα μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο της ελληνιστικής εποχής.

Δεκαετίες μετά την πρώτη αρχαιολογική έρευνα και εννέα χρόνια μετά την επισταμένη ανασκαφή, ο τύμβος Καστά είναι έτοιμος να «μαρτυρήσει» τα μυστικά που τόσα χρόνια έκρυβε από την κοινή θέα, στους πρώτους -ειδικούς- επισκέπτες του.

Στην είσοδο του τύμβου δεσπόζουν οι δύο μαρμάρινες σφίγγες, που ανακαλύφθηκαν -χωρίς κεφάλια και φτερά, πάνω στην πρώτη είσοδο. Είναι αναμφίβολα το φόντο για την πρώτη αναμνηστική φωτογραφία των επισκεπτών πριν την είσοδο στο μνημείο.

Οι επισκέπτες κατεβαίνουν τα προσωρινά ξύλινα σκαλιά που έχουν στήσει οι συντηρητές, τα οποία οδηγούν προς το εσωτερικό του τάφου και -κατά μία έννοια, προς ένα μοναδικό ταξίδι στην ιστορία. «Είναι ένας τάφος με τριμερή δομή, καθώς ο εσωτερικός χωρισμός του αποτελείται από τρία μέρη κι αυτό είναι μία ακόμη ιδιοτυπία αυτού του μνημείου. Αντίστοιχα μνημεία έχουν δύο χώρους και δρόμο, ενώ αυτό έχει τρεις χώρους και εσωτερικό δρόμο», λέει στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, κατά τη διάρκεια της ξενάγησης η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών Δημητρία Μαλαμίδου.

Δημοσιογράφοι, επιστήμονες, ερευνητές, εκπαιδευτικοί, τουριστικοί πράκτορες και άνθρωποι της αυτοδιοίκησης είναι οι εκείνοι, που -εδώ και λίγες μέρες, παίρνουν μία πρώτη γεύση από το ταφικό μνημείο, στο οποίο οι εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης συνεχίζονται. Για το λόγο αυτό, σ' αυτήν την φάση, πολλά από τα εκθέματα είναι καλυμμένα, ενώ ανάμεσά τους υπάρχουν στημένες σκαλωσιές.

Ο εντυπωσιακός τύμβος που προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον

Η συγκεκριμένη αρχαιολογική ανακάλυψη προκάλεσε εκτενείς συζητήσεις τόσο σε επιστημονικό επίπεδο, όσο και στο δημόσιο διάλογο σχετικά με την ταυτότητα του επιφανούς νεκρού για τον οποίον προοριζόταν, εξαιτίας της ιδιαιτερότητας και του μεγέθους του τύμβου, αλλά και των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν.

«Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι είναι ένα ταφικό μνημείο των ελληνιστικών χρόνων. Αυτό που εντυπωσιάζει όμως και αυτό που δεν ήταν αναμενόμενο -διότι δεν συνηθίζεται σε ταφικά μνημεία, είναι η τυπολογία του, ο πλούσιος γλυπτός διάκοσμος, η ποικιλία των τύπων μωσαϊκών δαπέδων και η πολύ εκτεταμένη χρήση μαρμάρων, που χρησιμοποιήθηκαν αφειδώς τόσο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, στον περιμετρικό τοίχο αντιστήριξης και αυτό είναι δείγμα πλούτου», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ , η κ. Μαλαμίδου.

«Επομένως όλα αυτά αντιστοιχούν σε μία πάρα πολύ πλούσια κατάσταση, την οποία θα μπορούσε να έχει ενδεχομένως κάποιος που έχει σχέση στα ελληνιστικά χρόνια με τη βασιλική οικογένεια. Όχι απαραίτητα σχέση συγγένειας, αλλά σχέση λειτουργική, όπως για παράδειγμα κάποιος αξιωματούχος ελίτ, είτε εταίρος ή εταίροι του Μεγάλου Αλεξάνδρου που είχαν διαμείνει στην Αμφίπολη ή ακόμη που προέρχονταν από την περιοχή», συμπληρώνει.

Άλλωστε, η Αμφίπολη ήταν πολύ σημαντικό λιμάνι του Μακεδονικού Βασιλείου καθώς και το «ορμητήριο» για την επέκταση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος προς την Ανατολή. Η εξαιρετική της θέση κοντά στα μεταλλεία χρυσού του Παγγαίου, όπως και η υδάτινη συγκοινωνία της τόσο από τον ποταμό Στρυμόνα όσο και από τη θάλασσα, ήταν και ο λόγος που την κατέκτησε και την προσάρτησε στην επικράτεια του, το 357 π.Χ. ο Φίλιππος ο Β'.

Μάλιστα, εξακολούθησε να είναι μια πάρα πολύ σημαντική πόλη και στα υπόλοιπα χρόνια, τα ελληνιστικά, ενώ ήταν διαρκώς σημαντικός ο γεωπολιτικός και γεωστρατηγικός της ρόλος, μέχρι και τη δύση της Μακεδονικής Δυναστείας, καθώς αποτέλεσε ένα από τα τελευταία καταφύγια του Περσέα πριν την κατάληψη των Μακεδονικών εδαφών από τους Ρωμαίους.

«Τα μνημεία της Αμφίπολης το αποδεικνύουν αυτό, γιατί είναι πάρα πολύ πλούσια και η ελληνιστική νεκρόπολη (έχει ήδη ανασκαφεί πάρα πολύ από όλους τους αρχαιολόγους που έχουν δουλέψει στην Αμφίπολη), οι φάσεις οι ελληνιστικές και οι ρωμαϊκές των τειχών είναι πολύ σημαντικές και είναι ορατές ήδη, δηλαδή τα κομμάτια των τειχών του επισκεπτόμαστε το δείχνουν, όπως το δείχνουν και τα ευρήματα που εκτίθενται στο μουσείο της Αμφίπολης», τόνισε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών.

Στο εσωτερικό του ταφικού μνημείου

Στον προθάλαμο του μνημείου, είναι ορατές στις πλαϊνές επιφάνειες τοιχογραφίες που μιμούνται τη μαρμάρινη επένδυση που αρχίζει από τον δεύτερο χώρο. «Πρόκειται για μία τοιχογραφία με απομίμηση μαρμάρου. Στην ουσία είναι ασβεστοκονίαμα και σε κάποια σημεία έχει γραπτή διακόσμηση, για να κάνει τα "νερά" του μαρμάρου. Η συγκεκριμένη τοιχογραφία ήταν συνηθισμένη στην ελληνιστική εποχή», είπε η κ. Μαλαμίδου. Στον ίδιο χώρο φαίνεται σε κάποια σημεία το μωσαϊκό δάπεδο, που σχηματίζει γεωμετρικά μοτίβα με βοτσαλάκια.

Από τον επόμενο χώρο, αρχίζει πια η επένδυση με μάρμαρο Θάσου, ενώ συνεχίζεται η ποικιλία των ψηφιδωτών δαπέδων. «Υπάρχει ένα δεύτερο είδος ψηφιδωτού, με κομματάκια μαρμάρου και κόκκινο κονίαμα, κάτι είναι επίσης συχνό και από άλλα μνημεία της Μακεδονίας».

Το εντυπωσιακό μωσαϊκό δάπεδο που απεικονίζει την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, δεν είναι ορατό σ' αυτήν την φάση από τους επισκέπτες για λόγους ασφαλείας.

Για τον ίδιο λόγο, είναι καλυμμένη και η μία από τις δύο αντικριστές Καρυάτιδες οι οποίες, μαζί με το βάθρο τους, ξεπερνούν τα 3,5 μέτρα. Ο επισκέπτης μπορεί να δει τη δεύτερη, μέχρι το ύψος του λαιμού, αφού το κεφάλι της είναι επίσης καλυμμένο προσωρινά. Ωστόσο θα παρατηρήσει τις λεπτομέρειες που είναι σκαλισμένες σε πεσσούς από μάρμαρο Θάσου και θα «σταθεί» στο αριστερό της πόδι, το οποίο έχει προταγμένο.

«Ο τελευταίος θάλαμος είναι ο νεκρικός, αυτός που έχει στο κέντρο του και χαμηλά, κάτω από το δάπεδο, τον κιβωτιόσχημο τάφο. Εκεί είχε γίνει η πρώτη ταφή, ενώ περιοδικά και σε μεταγενέστερες φάσεις τάφηκαν και άλλοι νεκροί της ίδιας οικογένειας. Συνολικά βρέθηκαν οστά που αντιστοιχούν σε τουλάχιστον πέντε σκελετούς», εξήγησε η Δημητρία Μαλαμίδου.

Σύμφωνα με την ίδια, όλη η εικονογράφηση του μνημείου (Αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, Καρυάτιδες και οι Σφίγγες) έχει να κάνει με τον Κάτω Κόσμο. «Είναι φυσικό, αφού …είμαστε στον κάτω κόσμο! Όλα έχουν σχέση με τις θρησκευτικές δοξασίες για τον θάνατο και την ανάσταση», είπε χαρακτηριστικά.

Κληθείσα να σχολιάσει την άποψη ότι το μνημείο κατασκευάστηκε με εντολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη μνήμη του Ηφαιστίωνα, η κ. Μαλαμίδου είπε χαρακτηριστικά: «Είναι λίγο αίολη η πρόταση, παρότι είναι ενδιαφέρουσα και ελκυστική για το κοινό. Για μένα δεν στηρίζεται κάπου πραγματικά και ρεαλιστικά με τα δεδομένα της αρχαιολογικής έρευνας. Αυτό θα δείξει στο μέλλον, όταν θα προχωρήσουν οι εργασίες και θα εξεταστούν με μεγάλη λεπτομέρεια όλα τα ευρήματα. Για την ώρα δεν νομίζω ότι ισχύει κάτι τέτοιο».

Οι καταστροφές στο πέρασμα των αιώνων και η επέλαση των τυμβωρύχων

Όταν προσέγγισαν το σημείο οι αρχαιολόγοι για πρώτη φορά, βρήκαν όλους τους χώρους γεμάτους με χώμα και την επίχωση αρκετά διαταραγμένη. Τα κόκκαλα είχαν βρεθεί ανακατωμένα και ο νεκρικός θάλαμος είχε τις μεγαλύτερες ζημιές στις επιφάνειες, τόσο λόγω του ότι ήταν ο πιο βαθιά χωμένος στο έδαφος, αλλά και επειδή παραβιάστηκε από τυμβωρύχους. «Υπάρχουν τρία λαγούμια από όπου μπήκαν οι τυμβωρύχοι και έκλεψαν ό,τι βρήκαν. Η τυμβωρυχία είναι κάτι που προκαλεί μεγάλη καταστροφή στα μνημεία, διότι μας αφαιρεί τα ευρήματα και επιπλέον καταστρέφει τα ίδια τα μνημεία», σημείωσε.

Συγκεκριμένα ανέφερε ότι η πόρτα του νεκρικού θαλάμου ήταν σπασμένη προς τα μέσα και διαλυμένη. «Είναι χαρακτηριστικό ότι είναι μία δίφυλλη μαρμάρινη πόρτα, που ήταν σπασμένη σε κομμάτια, κυρίως στο κάτω μέρος της, προκειμένου να μπορούν να την παραβιάσουν. Αυτή η πόρτα, είναι έξω από τον τύμβο και συντηρείται. Αφού συγκολληθεί, θα εκτεθεί στο χώρο», επισήμανε.

Σκαλωσιές μέσα στο μνημείο για εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης

Αυτήν την περίοδο στο χώρο είναι εγκατεστημένες σκαλωσιές, στις οποίες πατούν οι εργαζόμενοι που κάνουν την αναστήλωση και τη συντήρηση. «Οι δύο ειδικότητες συνεργάζονται, αφού δουλεύουν ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, για το επιστύλιο πάνω από τις Καρυάτιδες που είναι ραγισμένο σε μία μεριά και πρέπει να αποκατασταθεί, θα εργάζεται η αναστήλωση. Την ίδια στιγμή, οι συντηρητές καθαρίζουν τις επιφάνειες των μαρμάρων, των αγαλμάτων και των γλυπτών και επανακολλούν μερικά από τα κομμάτια από τη μαρμάρινη επένδυση που βρέθηκαν πεσμένα κατά την ανασκαφή», εξήγησε η κ. Μαλαμίδου.

Η τελευταία φάση των εργασιών θα αφορά στα ψηφιδωτά, αφού απομακρυνθούν οι σκαλωσιές. «Είναι ένα καταπονημένο μνημείο, που θα χρειαστεί να έχει από μέσα έναν νάρθηκα, οπότε δεν θα αφαιρεθεί η σκαλωσιά εντελώς. Απλώς θα ελαφρώσει για να είναι πιο προσβάσιμος ο χώρος», διευκρίνισε.

Άλλες εργασίες γίνονται εκτός του μνημείου, όπως η γραπτή ζωφόρος που υπήρχε στο πάνω μέρος των τοίχων, τα κομμάτια της οποίας έχουν μεταφερθεί στο μουσείο και συντηρούνται στο εργαστήριο. «Επίσης, οι άνθρωποι της αναστήλωσης θα κάνουν μία πειραματική ανάταξη της μαρμάρινης επένδυσης. Οι μαρμάρινοι δόμοι που είχαν βρεθεί μέσα στο ποτάμι γύρω στο '30, κοντά στον Λέων της Αμφίπολης και αρχικά απιθώθηκαν εκεί, διότι ήταν το μόνο μνημείο που υπήρχε εκείνη την εποχή, αφού διαπιστώσαμε ότι προέρχονταν από αυτό το μνημείο μεταφέρθηκαν εδώ και θα χρησιμοποιηθούν ξανά για να γίνει κάτι σαν αναστήλωση με το αρχικό υλικό», τόνισε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων.

Ο τύμβος που έγινε με τη μέθοδο cut and cover

Ο τύμβος Καστά, στην πραγματικότητα ήταν ένας φυσικός λόφος, πολύ κοντά στο νεκροταφείο της εποχής του σιδήρου και των αρχαϊκών χρόνων που αποκάλυψαν οι αρχαιολόγοι δεκαετίες πριν και αφορούσε τους ντόπιους πληθυσμούς που διέμεναν στην περιοχή. Όταν ήρθαν οι Αθηναίοι, σταμάτησε να χρησιμοποιείται ως νεκροταφείο, όμως στα ελληνιστικά χρόνια άρχισε να χρησιμοποιείται και πάλι αυτός ο τομέας. «Επειδή ακριβώς στην φάση των Μακεδόνων αρχίζει αυτή η συνήθεια να κάνουν τύμβους με χώμα πάνω από τους τάφους των μεγάλων και των πλουσίων, όπως των αρχόντων ή των ιερέων, χρησιμοποίησαν αυτόν το λόφο που ήταν ένας …έτοιμος τύμβος, για να κάνουν αυτό το μεγάλο μνημείο και πρόσθεσαν και άλλο χρώμα από πάνω να το κάνουν ακόμα πιο μεγάλο», δήλωσε η Δημητρία Μαλαμίδου.

Υπάρχουν αρκετές επιγραφικές μαρτυρίες επίσης από όλες αυτές τις χρονικές φάσεις και από την ελληνιστική φάση και επίσης υπάρχουν εννέα τάφοι Μακεδονικού τύπου που έχουν ήδη ανασκαφεί στις νεκροπόλεις της Αμφίπολης. Επομένως το μνημείο το συγκεκριμένο για τους ερευνητές δεν αποτέλεσε τεράστια έκπληξη, καθώς δεν ήταν κάτι μη αναμενόμενο.

Η εικόνα της περιοχής το 2027

Σταδιακά θα αρχίσει η περιποίηση και ενός κομματιού του παλαιότερου νεκροταφείου, ώστε να είναι επισκέψιμο και να δώσει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να ξεναγηθεί και στην κορυφή του λόφου. «Η ολοκληρωμένη εικόνα που θα έχουμε να προσφέρουμε στους επισκέπτες όταν θα ολοκληρωθούν όλες οι εργασίες, είναι το σύνολο του περιμετρικού περιβόλου του τύμβου, θα είναι το ταφικό μνημείο αυτό καθαυτό και φυσικά οι υποδομές για την υποδοχή των επισκεπτών γύρω από τον τύμβο, με πάρκινγκ, υποδοχή, αίθουσες ενημέρωσης και ανάπαυσής τους και μία μικρή βόλτα στην κορυφή του τύμβου όπου θα αποκατασταθεί και θα φαίνεται ένα κομμάτι από τα αρχαιότερα νεκροταφεία που έχουν ανασκαφεί στην κορυφή του λόφου, πριν αυτός γίνει τύμβος», κατέληξε η κ. Μαλαμίδου.

Χαρακτήρισε επίσης πολύ ευχάριστη συγκυρία την απόδοση στο κοινό του συγκεκριμένου μνημείου, για το οποίο έχει γίνει πολύ μεγάλη συζήτηση όλα αυτά τα χρόνια και είπε ότι είναι ένα πρώτο βήμα για την εξ ολοκλήρου απόδοσή του, αφού όπως τόνισε «τα μνημεία δεν είναι τουριστικές ατραξιόν αλλά είναι κοινωνικά αγαθά και πρέπει να τα χαίρεται ο κόσμος».