2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης: Η ψυχή μιας πόλης

Η μεγάλη γιορτή της Ευρώπης είναι έτοιμη να γκαζώσει με μια εντυπωσιακή τελετή έναρξης στο παράκτιο μέτωπο, ένα «πολύχρωμο» διήμερο με εκθέσεις, συναυλίες, DJ πάρτι και εκδηλώσεις σε όλη την πόλη. Εκτός από την τέχνη και τον πολιτισμό όμως υπάρχουν και οι άνθρωποι. Όλοι εκείνοι οι εσωτερικοί μετανάστες που εγκαταστάθηκαν κάποτε στην Ελευσίνα, αρχικά για να βρουν δουλειά αλλά την αγάπησαν και την έκαναν πατρίδα τους.

Η Athens Voice βρέθηκε στην Ελευσίνα λίγο πριν τη λαμπερή γιορτή για να συναντήσει την ψυχή της πόλης, τους υπέροχους ανθρώπους πίσω από τους εθνοτοπικούς συλλόγους, να μάθει προσωπικά βιώματα και ιστορίες, δικές τους και των παππούδων τους.

Το 2023 είναι η χρονιά της Ελευσίνας, μια χρονιά-ορόσημο. Η πολυδιάστατη διοργάνωση συμπεριλαμβάνει στις εκδηλώσεις της τελετής έναρξης τέσσερις πομπές, «Θαλάσσια “Ιερά” Οδός», «Ημεροδρομία 21 χλμ», «TimeCircus» και το «Ελευσίνιο Κίνημα», μια δράση που αφορά τους απογόνους των εργατικών μεταναστών στις ποικιλόμορφες κοινότητες της Ελευσίνας. Ένα άκρως ενδιαφέρον μωσαϊκό των σημερινών κατοίκων της που προσπαθούν να διατηρήσουν και να αναπτύξουν ακόμα περισσότερο την αίσθηση του ανήκειν.

Στο «Ελευσίνιο Κίνημα» συμμετέχουν 14 εθνοτοπικοί σύλλογοι. Πολλές ταυτόχρονες πομπές, σαν ποτάμια στο τοπίο θα ενωθούν σταδιακά και θα συνθέσουν ένα νέο, μεγάλο, πολυμορφικό σώμα. Ενωμένοι όλοι οι εθνοτοπικοί σύλλογοι της πόλης θα σχηματίσουν έναν χορό που θα «εκβάλει» στο σημείο των εκδηλώσεων της διοργάνωσης «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» που ξεκινά το Σάββατο 4 Φεβρουαρίου 2023 και ολοκληρώνεται την επόμενη ημέρα. Ως ανάμνηση αυτής της εμβληματικής πορείας θα στηθεί στο παραλιακό μέτωπο της Ελευσίνας μια ειδική έκθεση-εγκατάσταση σχετική με το εργατικό κίνημα. Όλοι μαζί, διατρέχοντας την πόλη, θα φτάσουν στην κεντρική πλατεία και από εκεί στο Παλαιό Ελαιουργείο. Στη διαδρομή θα υπάρχουν δράσεις και ηχητικές αντηχήσεις. Στόχος να αναδειχθεί μια ακόμη φορά το ισχυρό αποτύπωμα του εργατικού κινήματος στον ελευσίνιο τόπο.

Η μετεξέλιξη της Ελευσίνας από αγροτικό χωριό σε βιομηχανική πόλη σηματοδότησε αλλαγές τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στην ανθρωπογεογραφία της περιοχής. Η συγκέντρωση των βιομηχανικών μονάδων στην παράκτια ζώνη και εντός του αστικού ιστού και σταδιακά κατά μήκος όλης της ακτογραμμής από το Σκαραμαγκά στη Βλύχα δυτικά της Ελευσίνας, στέρησε στους κατοίκους τη δυνατότητα χρήσης της παραλίας. Η βιομηχανική δραστηριότητα σε συνδυασμό με τις λιμενικές δραστηριότητες και η παραμονή παροπλισμένων πλοίων στον κόλπο της, υποβάθμισαν το τοπίο και επηρέασαν τόσο την υγεία όσο και την ποιότητα ζωής. Ιδιαίτερα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η περιοχή της Ελευσίνας και του Θριασίου συγκέντρωσε τις μεγαλύτερες ρυπογόνες βιομηχανίες της χώρας.

Η ανάπτυξη της βιομηχανίας προσέλκυσε μεγάλο αριθμό ανθρώπων κι επηρέασε πολύ τον χαρακτήρα της Ελευσίνας, που από μικρό αγροτικό χωριό εξελίχθηκε σε πολυπολιτισμική πόλη. Πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία αλλά και εσωτερικοί μετανάστες από διάφορες περιοχές της Ελλάδας εγκαταστάθηκαν σε αυτήν. Άνθρωποι με διαφορετική κουλτούρα και βιώματα δημιούργησαν τις δικές τους γειτονιές, γνωστές με το τοπωνύμιο της καταγωγής τους, και τοπικούς συλλόγους που ανέπτυξαν έντονη πολιτιστική δραστηριότητα. Οι αφηγήσεις των γονιών τους και των παππούδων τους, οι συνθήκες που αντιμετώπισαν όταν πρωτοεγκαταστάθηκαν στην πόλη, η δουλειά στα εργοστάσια, η καθημερινότητά τους αλλά και οι επιρροές από την τοπική κοινωνία, οι γιορτές και τα έθιμα που έφεραν μαζί τους, όλα διατηρούνται με πάθος μέχρι σήμερα. Στο πλαίσιο αυτής της συγκυρίας βρεθήκαμε στην Ελευσίνα και μιλήσαμε με τους ανθρώπους της.

Λαογραφικός Σύλλογος Ελευσίνας «Το Αδράχτι» / Παντελίτσα Τσαλιμοπούλου

Ο Λαογραφικός Σύλλογος Ελευσίνας «Το Αδράχτι», αντιπροσωπεύει τους ντόπιους Ελευσίνιους, την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμά τους. Ιδρύθηκε το 2002 από μία ομάδα Ελευσίνιων κυριών, της Ομάδας Συνεργασίας του Σώματος Ελληνικού Οδηγισμού, αναγνωρίζοντας και ταυτόχρονα ικανοποιώντας την ανάγκη των ντόπιων Ελευσίνιων να έχουν ένα σημείο αναφοράς της ιστορίας τους μέσα στην ίδια τους την πόλη, αφού υπήρχε ήδη πλήθος συλλόγων που ιδρύθηκαν από ανθρώπους που κατοίκησαν την πόλη ως εσωτερικοί μετανάστες.

«Οι Ελευσίνιοι έχουν τις ρίζες τους στους Αρβανίτες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μας, τέλη του 14ου - αρχές του 15ου αιώνα. Εκείνη την εποχή, λόγω των πειρατικών επιδρομών, είχαν αποσυρθεί στα ενδότερα της περιοχής, στα Κούντουρα, και ζούσαν ως γεωργοί και ποιμένες. Οι Κουντουριώτες Αρβανίτες θα κινηθούν προς τη Μάνδρα, τη Μαγούλα και την Ελευσίνα προς το τέλος της Τουρκοκρατίας και θα αφομοιωθούν με τους άλλους κατοίκους της Αττικής. Το 1815, ιστορικές πηγές αναφέρουν πως στην Ελευσίνα ζούσαν 40 περίπου οικογένειες που καλλιεργούσαν την πεδιάδα και στο λιμάνι της έφθαναν μικρά πλοία για να φορτώσουν ελιές, ρετσίνι, κρασί και σιτάρι. Τέλος του 18ου - αρχές του 19ου αιώνα, ξεκινούν οι βιομηχανίες στην Ελευσίνα και η πόλη αλλάζει πρόσωπο. Ο κάμπος σταδιακά καταστρέφεται, η ρύπανση στην ατμόσφαιρα είναι εμφανής και η πόλη γεμίζει εργοστάσια και εργατικό δυναμικό από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Εκεί που μύριζε φλισκούνι κι άγρια μέντα κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο, τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο…

»Η Ελευσίνα έχει μακρά ιστορία σε βάθος χρόνου. Είναι μια από τις πέντε Ιερές πόλεις της Ελλάδας. Τα Ελευσίνια μυστήρια τελούνταν στον αρχαιολογικό χώρο της πόλης μας. Είναι γενέτειρα του Αισχύλου. Ο Καραϊσκάκης είχε στρατοπεδεύσει στην Ελευσίνα και με τη βοήθεια Ελευσίνιων επιφανών, εμπόδισε τους Τούρκους να φτάσουν στην Αθήνα. Ο Βασίλης Λάσκος, πλοίαρχος του Υποβρυχίου Κατσώνης, ήταν Ελευσίνιος ήρωας που έδωσε τη ζωή του για την ελευθερία της πατρίδας μας. Έχει αναθρέψει πολιτικούς, ανώτατους στρατιωτικούς, επιστήμονες που διαπρέπουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Λόγω της εκβιομηχανοποίησής της όμως, κουβαλά ένα “στίγμα” που δεν της αρμόζει. Ποτέ δεν της άρμοζε. Μπορεί ο κόλπος της Ελευσίνας να μολύνθηκε, η ατμόσφαιρα το ίδιο, η ψυχή της όμως και οι άνθρωποί της συνεχίζουν να δημιουργούν, να προοδεύουν και να είναι αντάξιοι της ιστορίας της. Η πόλη είναι ζωντανή και δραστήρια μέσα από την πολυπλοκότητά της. Εδώ συνυπάρχουν άνθρωποι με διαφορετική κουλτούρα, διαφορετικά ήθη και έθιμα, όμως όλοι είναι δημιουργικοί και προσπαθούν για το καλό. Ονειρευόμαστε αυτή η πόλη να καταφέρει να αποδείξει –όχι στους ανθρώπους της, αυτοί το ξέρουν– ότι δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τις άλλες. Αυτό που χρειάζεται είναι ένας δυνατός άνεμος να διώξει την “ομίχλη” και τότε όλοι οι θησαυροί της θα φανερωθούν.

»Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας ήταν η κινητήριος δύναμη για να ασχοληθούμε ακόμα περισσότεροι, σοβαρά με την πόλη και ήταν η αφορμή που με έπεισε να αναλάβω τη θέση του προέδρου στον Λαογραφικό Σύλλογο Ελευσίνας “Το Αδράχτι”. Να ξαναζωντανέψουμε το Λαογραφικό Μουσείου του Αδραχτιού, να βάλουμε την Παναγία τη Μεσοσπορίτισσα στον Εθνικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και να προσπαθούμε να τη βάλουμε και στον Κατάλογο της UNESCO. Έχοντας εμπειρία από αντίστοιχη ενασχόληση εκτός της Ελευσίνας, θεώρησα υποχρέωσή μου να βάλω πλάτη για την πόλη μου, με όποιο κόστος. Θεώρησα καλό να ενεργοποιήσω και άλλες δυνάμεις εκτός της πόλης για να βοηθήσουν στο έργο της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτή η δουλειά θέλει κόπο και χρόνο – που πολλές φορές δεν υπάρχει. Τον βρίσκουμε όμως γιατί το έργο πρέπει να παραχθεί και να παρουσιαστεί στον χρόνο της πολιτιστικής. Οι άνθρωποι που ήρθαν στην πόλη για να τη βοηθήσουν είναι επαγγελματίες. Ξέρουν τι κάνουν και γιατί. Παράγουν έργο και τα αποτελέσματα θα φανούν σύντομα. Και όταν δουλεύεις για κάτι μεγάλο, για να αναδείξεις την ιστορία της μιας πόλης, τους ανθρώπους της, το παρελθόν και το μέλλον της, δεν μπορεί παρά να την αγαπήσεις. Χαίρομαι γιατί βλέπω ανθρώπους, επαγγελματίες, καλλιτέχνες να δουλεύουν για την πόλη μου και να την αγαπούν όπως εγώ. Να μας παρακινούν να δούμε αυτό που έχοντας συνηθίσει να βλέπουμε έχουμε ξεχάσει την αξία του. Να μας προκαλούν να ανοίξουμε τα μάτια μας, να αρπάξουμε τις ευκαιρίες, να κρατήσουμε την πόλη ψηλά. Αυτό μου δίνει δύναμη, δεν είμαι μόνη. Όλοι μαζί, δεν μπορεί, κάτι καλό θα κάνουμε!»

Παντελίτσα Τσαλιμοπούλου - Μια μαρτυρία

Γεννήθηκα τέλη του 1967 σε μια αστική οικογένεια. Oι γονείς μου, έχοντας περάσει την εμπειρία του πολέμου στα παιδικά τους χρόνια, προσπάθησαν να δώσουν στα παιδιά τους όλα όσα στα δύσκολα δικά τους παιδικά χρόνια στερήθηκαν.

Ο μπαμπάς, δεύτερος μηχανικός με πολύ καλή φήμη στην τέχνη του, εργάστηκε στο ΤΙΤΑΝ και στα Ναυπηγεία Ελευσίνας. Από νέος έπαιζε κορνέτα στη φιλαρμονική της Ελευσίνας και ήταν λάτρης της κλασικής μουσικής και των ταξιδιών. Ανοιχτός σε κάθε νεοτερισμό, στις νέες τεχνολογίες, στον αθλητισμό και σε ό,τι πίστευε ότι έφερνε πρόοδο. Ενεργό μέλος του συμβουλίου των Προσκόπων της Ελευσίνας, μέλος στο ΔΣ του Ταμείου Τσιμέντων στην Αθήνα (εκπροσωπώντας πάντα την Ελευσίνα) και φυσικά λάτρης της Ελευσίνας. Δεν σταμάτησε ποτέ να κολυμπά στην παραλία της Ελευσίνας, ακόμα και όταν ο κόλπος έλεγαν πως είναι μολυσμένος. Ξεκινούσε με την παρέα του το κολύμπι αρχές Ιουνίου και σταματούσε τέλος Σεπτεμβρίου. Οι παλιά παρέα των Ελευσινίων της γενιάς του, μαζεύονταν στην παραλία, σε ένα περίπτερο του δήμου, που το αποκαλούσαν «παράγκα» και εκεί καθημερινά, παρατηρούσαν και κουβέντιαζαν τι άλλο; Την Ελευσίνα που υπεραγαπούσαν!

Τα χρόνια περνούσαν, εγώ γέμιζα το σακούλι με τις εμπειρίες μου τόσο από την επαγγελματική μου ενασχόληση σε μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες, με το Λύκειο των Ελληνίδων, που εκτός από το Κεντρικό –ως δακάλα και χορεύτρια– ήμουν και υπεύθυνη για 13 χρόνια στο Περιφερειακό Τμήμα Χορού στον Πειραιά και για λίγο στο πρόγραμμα Ιστιοπλοΐας ανοιχτής θάλασσας – μεγάλο σχολείο και εκεί. Πέρναγε ο καιρός και η Ελευσίνα ήταν στο περιθώριο. Ένα περιθώριο όμως που περιείχε το σπίτι μου και τους γονείς μου, που συνεχώς μου υπενθύμιζαν ότι τρέχω, κουράζομαι, ξοδεύω τον πολύτιμο χρόνο μου και ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΟΥ ΔΕΝ ΚΑΝΩ ΤΙΠΟΤΕ.

Αυτή η μουρμούρα συνεχιζόταν για χρόνια και υποσυνείδητα είχε αποτυπωθεί στο μυαλό μου. Ώσπου η Ελευσίνα τόλμησε να βάλει υποψηφιότητα για τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης και τότε σκέφτηκα πως θα άξιζε τον κόπο να ασχοληθώ και πάλι μαζί της. Και ως του θαύματος, η Ελευσίνα κερδίζει τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και κατά τύχη, μου προτείνουν από τον Λαογραφικό Σύλλογο Ελευσίνας «Το Αδράχτι» να πάω να τους μάθω χορούς και γιατί όχι, να βάλω και υποψηφιότητα στις εκλογές του συλλόγου.

Αυτό ήταν κίνηση ρουά-ματ! Λες και είχαν συνεννοηθεί με τους γονείς μου να με «γυρίσουν» στην πόλη. Έβαλα υποψηφιότητα, εξελέγην πρόεδρος και να 'μαι να προσπαθώ τα τελευταία 7 χρόνια να ξαναζωντανέψω τον σύλλογο και να φέρω έναν νέο άνεμο στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης. Μη νομίζετε ότι αυτό το εγχείρημα είναι εύκολο. Μαθημένη «αλλιώς» να προσπαθείς να εξηγήσεις αυτά που εσύ θεωρείς αυτονόητα. Μεγάλος μπελάς. Τελικά φαίνεται να την αγαπώ πολύ αυτή την πόλη – άλλος δεν θα άντεχε τις «παραξενιές» της.

Αδελφότητα Ρωμανιωτών Αττικής Λάκκας Σουλίου / Θοδωρής Τζαρτζούλης

«Ο παραδοσιακός πολιτισμός αποτέλεσε μηχανή κοινωνικής ανέλιξης και δικτύωσης της πολυμορφίας της Ελευσίνας και αναπτύχθηκε ταυτόχρονα με τη βιομηχανική της πορεία. Η συνύπαρξη εσωτερικών μεταναστών σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής δεν είναι απλά μία στατική και μονοδιάστατη δραστηριότητα. Πριν, στην περιοχή κατοικούσαν μόνο Αρβανίτες. Οι διαφορετικές κοινότητες που συνέρευσαν δημιούργησαν το πρώτο μωσαϊκό μιας νέας πόλης και ήταν όλοι εργαζόμενοι. Η πορεία του συλλόγου μας, όπως και των υπολοίπων εθνικοτοπικών συλλόγων, αναδεικνύει λεπτομερειακά την εικόνα σε τοπικό επίπεδο όπως διαμορφώθηκε παράλληλα με τα ήθη, τα έθιμα, τα λαϊκά δρώμενα και το σύνολο της εθνογραφίας που συγκεντρώθηκε στην Ελευσίνα. Η ύπαρξη και η δράση των πολιτιστικών εθνικοτοπικών συλλόγων αποδίδεται σε ανθρώπους που υπηρέτησαν ανώτερους σκοπούς σε δύσκολους καιρούς, μέσα από κοινωνικούς αγώνες, με κύριο σκοπό την εθελοντική και ανιδιοτελή προσφορά για τη διατήρηση της παράδοσης».

Σύλλογος Ποντίων Ελευσίνας «Νέα Τραπεζούντα» / Σοφία Κοσμίδη

«Από το 1965 έως και το 1969 ήρθαμε και εγκατασταθήκαμε στην περιοχή του πολεμικού αεροδρομίου. Η καταγωγή μας είναι από τον Πόντο. Μετά τον διωγμό μας από την αλησμόνητη πατρίδα εγκατασταθήκαμε στον Καύκασο και από εκεί μας εξόρισε ο Στάλιν στα ενδότερα της αχανούς εκτάσεως της τότε Σοβιετικής Ένωσης, και συγκεκριμένα στο Καζακστάν. Σαν πρόσφυγες προτιμήσαμε να ζήσουμε στην Ελευσίνα διότι βρήκαμε δουλειά καθώς και μία περιοχή ελεύθερη για το χτίσιμο των σπιτιών μας. Η ίδρυση του συλλόγου μας κρατά τις μνήμες από τις αλησμόνητες πατρίδες ζωντανές, με χορούς και παραδόσεις που οι νεότεροι έμαθαν από τους γεροντότερους. Χοροί και τραγούδια με την ποντιακή λύρα, μεγάλη συλλογή με κεντήματα από τις γιαγιάδες, παλιές φωτογραφίες, κιλίμια, χρηστικά αντικείμενα, σεμινάρια μαγειρικής και γευσιγνωσίας με παραδοσιακά ποντιακά φαγητά είναι μόνο μερικά από αυτά που διαφυλάσσουμε σαν σύλλογος και από τα οποία μπορεί να καταλάβει κανείς τον πλούτο της εποχής εκείνης.

»Ο σύλλογός μας ανταποκρίθηκε με χαρά στο κάλεσμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Η πρόσκληση έχει θερμή αποδοχή γιατί συμβάλλει στην πνευματική και κοινωνική άνοδο και συγχρόνως καλλιεργεί τον σεβασμό στις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της κοινωνικής αλληλεγγύης, του διαλόγου. Οι ιστορίες των γονέων μας, οι διηγήσεις του μόχθου και του αγώνα για την επιβίωση είναι βαθιά ανθρώπινες. Μπορούν να τροφοδοτήσουν μία ευρύτερη συζήτηση για ένα κοινωνικό κομμάτι της πόλης που εργάστηκε σκληρά και μόχθησε αντιμετωπίζοντας αντιξοότητες, οικογενειακές και οικονομικές. Οι εμπειρίες και οι αφηγήσεις τους με τους δεσμούς που κατάφεραν να διατηρήσουν αποτελούν παρακαταθήκη για όλους μας».

Άνθρωποι καλοσυνάτοι, γεμάτοι όρεξη για δημιουργία και αγάπη για μόρφωση, κατάφεραν να στήσουν αυτό που επιθυμούσαν από τότε που έφυγαν από την αξέχαστη πατρίδα τους, τον Πόντο. Είναι συγκλονιστικό να βλέπεις ανθρώπους μεγάλης ηλικίας να σπέρνουν στους κήπους τους σπόρους που έχουν φέρει από τον Πόντο και ας είχαν μείνει πολύ μεγάλο διάστημα στη Ρωσία.

Η κληματαριά με το χαρακτηριστικό όνομα ΑΝΤΕΣΣΑ (ΟΔΥΣΣΟΣ) να κυριαρχεί σε όλες σχεδόν τις αυλές και δίπλα το δένδρο ΚΟΚΚΟΜΕΛΟΝ (δαμασκηνιά), ρίζωσαν και πρόκοψαν στη γη της Ελευσίνας με το πείσμα που χαρακτηρίζει τον Έλληνα.

Σύλλογος Συμιακών Ελευσίνας «Ο Μιχαήλ Αρχάγγελος» / Γεωργία Φράγκου

Οι πρώτοι Συμιακοί είναι αυτοεξόριστοι από επιλογή στην Ελευσίνα από το 1912, διότι δεν άντεχαν την επιβολή των Ιταλικών αρχών. Δεν άργησαν να αφομοιωθούν πλήρως με το τοπικό στοιχείο. Εργάσθηκαν σκληρά, δημιούργησαν τη δική τους συνοικία, τα Συμιακά και ενσωματωθήκαν γρήγορα στο ντόπιο στοιχείο. Εργάστηκαν σαν καραβομαραγκοί, δύτες, ξυλόγλυπτες, ψαράδες, εργάτες στα εργοστάσια της περιοχής και σαν λιμενεργάτες, ιδρύοντας το σωματείο λιμενεργατών Ελευσίνας. Το Νοέμβριο του 1999 πραγματοποιήθηκε η ανέγερση του ναού του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στην παραλία της πόλης. Η υλοποίηση του έργου αυτού ήταν το όνειρο γενεών και  πήρε σάρκα και οστά μετά από πολλές προσπάθειες. Στις αυλές των  Συμιακών υπήρχε καθημερινό γλέντι, μεγαλύτερης ηλικίας κυρίες έκαναν τη ζωή τους στη Σύμη παραμύθι και το διηγιόταν στα παιδιά κι έτσι η αγάπη για το νησί τους διατηρήθηκε ζωντανή. Στους βασικούς σκοπούς του συλλόγου είναι να διασώσει και να αναδείξει τον πολιτιστικό πλούτο του νησιού παράλληλα με άλλες κοινωνικές και φιλανθρωπικές δράσεις.

«Οφείλουμε σε αυτή τη χρονική συγκυρία να συνεργαστούμε προκειμένου να εμπνευστούμε για όσα μας υπόσχεται το μέλλον. Είναι καιρός να ξεπεραστεί το ασύλληπτο έγκλημα ενάντια στο φυσικό περιβάλλον και την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά της πόλης, που έφερε ο αναπτυξιακός βανδαλισμός έτσι όπως περιγράφει στους στίχους του “Kοιμήσου Περσεφόνη” ο Νίκος Γκάτσος. Η Ελευσίνα, αρχαία και σύγχρονη, παρόλα τα δεινά της δεν έχει χάσει την αθωότητά της. Κάτω από το έντονο Αττικό φως, η πληθυσμιακή της ποικιλότητα εμπνέει με όσα υπόσχεται το ίδιο της το όνομα. Προσπαθούμε να περισώσουμε την πολυμορφία και την πολύτιμη απροσδιοριστία της πόλης, να αποτιμήσουμε ότι μας κληροδότησε το ιστορικό παρελθόν και σώθηκε παρά τις αναπόφευκτες προσμίξεις. Θέλουμε να είμαστε ενεργητικοί φορείς επικοινωνίας της πολιτισμική μας ταυτότητας, χωρίς δογματισμούς και με σεβασμό στη διαφορετικότητα, όπως κάποτε που ήρθαν οι πρόγονοί μας κι η Ελευσίνα τους αγκάλιασε. Δημιούργησαν φέροντας μαζί τους το πνεύμα του τόπου τους με τις ιδιαιτερότητες τους. Η Ελευσίνα, ο δικός μας υιοθετημένος τόπος, και η Πολιτιστική Πρωτεύουσα θα μας βοηθήσει να συλλέξουμε τα ουσιώδη στοιχεία που θα βρουν προϋποθέσεις εφαρμογής στις σύγχρονες συνθήκες ζωής. Το πρόσωπο ενός νέου πολιτισμού μπορεί να αποτελέσει μία νέα αρχή για ένα άλλο είδος ζωής προσαρμοσμένης στις απαιτήσεις των καιρών».

Πανηπειρωτικός σύνδεσμος Ελευσίνας / Ελένη Γκόγκου

Από τους βασικούς σκοπούς του συλλόγου είναι η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του πολυφωνικού και παραδοσιακού τραγουδιού, η φιλανθρωπία αλλά και η συμβολή στην ανάπτυξη της πόλης. Τις Κυριακές συγκεντρώνουν τρόφιμα από τα μέλη που διανέμονται σε οικογένειες που έχουν ανάγκη. Λειτουργεί φροντιστήριο στο οποίο καθηγητές διδάσκουν αφιλοκερδώς μαθήματα. Η δράση του Συνδέσμου μέσω των τμημάτων του στοχεύει στη μεταλαμπάδευση στους νεότερους την ιδιαίτερη παράδοση της Ηπείρου.

«Οι πρώτοι Ηπειρώτες εμφανίστηκαν στην Ελευσίνα το 1922-23 όταν τα μπουλούκια των χτιστάδων έκαναν την εμφάνισή τους στην περιοχή. Αργότερα, με την εμφάνιση του χασέ ήρθαν και οι χτενάδες που έφτιαχναν τα χτένια του αργαλειού. Η μεγάλη μετοίκηση των Ηπειρωτών στην Ελευσίνα έγινε από τις αρχές δεκαετίας του ’60 και έπειτα όταν οι περισσότεροι ήρθαν να εργαστούν στις βιομηχανίες, τους αγρούς και τα ζώα της περιοχής. Σιγά σιγά έστησαν και τις δικές τους επιχειρήσεις και από τότε δραστηριοποιούνται ενεργά και με πολλή επιτυχία σε διάφορους οικονομικούς τομείς. Για σχεδόν 40 χρόνια τα μέλη του Πανηπειρωτικού Συνδέσμου Ελευσίνας προάγουν τον πολιτισμό στην πόλη ενώνοντας σχεδόν τέσσερις γενιές Ηπειρωτών. Στον Σύνδεσμο λειτουργούν τρία χορευτικά τμήματα, πολυφωνικό και χορωδιακό τμήμα, θεατρική ομάδα, ομάδα φωτογραφίας, ανάγνωσης λογοτεχνικού βιβλίου, δανειστική βιβλιοθήκη και εκμάθησης παραδοσιακών μουσικών οργάνων.

Ναπολέων Γκόγκος - Μια μαρτυρία

Γεννήθηκα σε ένα πολύ μικρό χωριό της περιοχής Λάκκας Σουλίου, του τωρινού Δήμου Δωδώνης Ιωαννίνων, που λέγεται Παρδαλίτσα. Στην Ελευσίνα ήρθα το 1962 και εργάστηκα ως οικοδόμος εώς το 2006 όταν συνταξιοδοτήθηκα.

Οι ντόπιοι μου φέρθηκαν πολύ καλά αν και ήμουν μικρό παιδί όταν ήρθα. Μόλις είχα τελειώσει το δημοτικό σχολείο.  Δούλεψα τίμια. Την αγάπησα την Ελευσίνα. Τότε ήταν ένα χωριό. Μου δόθηκε η ευκαιρία να φύγω μετανάστης στη Γερμανία αλλά προτίμησα την Ελευσίνα και ρίζωσα εδώ.

Τη γυναίκα μου, πήγα στο χωριό μου και την «έκλεψα» γιατί ο πεθερός μου δεν μου την έδωσε όταν τη ζήτησα επειδή είχε μεγαλύτερη αδερφή ανύπαντρη. Την έφερα εδώ στην Ελευσίνα, παντρευτήκαμε και απέκτησα δύο θυγατέρες, την Ελένη και την Βασιλική που μου χάρισαν τέσσερα εγγονάκια.

Ασχολήθηκα με την παραδοσιακή μουσική –τραγούδι– για πολλά χρόνια. Η αγάπη μου για την παράδοση και τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμα της πατρίδας οδήγησε  εμένα και άλλους σημαντικους Ηπειρώτες στην ίδρυση συλλόγου Ηπειρωτών το 1985. Διετέλεσα πρόεδρος για πάρα πολλά χρόνια εκεί, με μεγάλη απήχηση και έργο. Επίσης δραστηριοποιήθηκα με τα κοινά της περιοχής της Ελευσίνας ως μέλος διοικητικών συμβουλίων σε εξωραϊστικούς συλλόγους αλλά και με το συνδικαλιστικό κίνημα τότε της περιοχής. Συνεχίζω να ασχολούμαι με τη λαογραφία σε πολλά επίπεδα. Η επαφή μου με την Ήπειρο ήταν είναι και θα είναι διαρκής για όσο μεγαλύτερο διάστημα.

Σύλλογος Ηπειρωτών Θριασίου Πεδίου / Βασίλης Παππάς

Η Ελευσίνα δέχθηκε πολλούς Ηπειρώτες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50. Εκείνη την εποχή η ζωή στην Ήπειρο ήταν πολύ δύσκολη και υπήρχαν κύματα μεταναστών σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, στην Ευρώπη και στην Αμερική. Το 1953 ήταν η πρώτη φορά που ιδρύθηκε ο σύλλογος για τη συνένωση όλων των Ηπειρωτών που βρίσκονται στην περιοχή, με στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων μεταξύ τους, τη συμπαράσταση στις οικογένειες που είχαν ανάγκη, τη διατήρηση και διάδοση των ηθών και εθίμων αλλά και την προβολή τους. Σήμερα λειτουργεί τμήμα πολυφωνικού – ένα είδος τραγουδιού που μάλιστα χαρακτηρίστηκε άυλη πολιτιστική κληρονομιά από την UNESCO.

Ένωση Δωδεκανησίων Ελευσίνας Ταξιάρχης «Ο Παερμιώτης» / Άννα Γερόλυμου

Οι Δωδεκανήσιοι έρχονται στην Ελευσίνα κατά την περίοδο της κατοχής της Δωδεκανήσου από τους Ιταλούς. Η απόφασή τους αυτή προερχόταν από την ανάγκη τους να ζήσουν ελεύθεροι και να δουλέψουν για μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Βασικοί σκοποί του συλλόγου αποτελούν η διατήρηση των εθίμων και παραδόσεων των νησιών της Δωδεκανήσου για αυτό κάθε χρόνο οργανώνουν ποικίλα δρώμενα.

«Αν δεν υπάρχει αγάπη δεν γίνεται προκοπή στη ζωή. Με το ίδιο πάθος που υπηρετούμε και αφοσιωνόμαστε στον σύλλογό μας που ζούμε και μεταφέρουμε όμορφα πράγματα θα κάνουμε κι αυτό το ''ταξίδι'' με την Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Είναι απαραίτητο να συμμετάσχουμε και αυτή η συμμετοχή μας θα μας οδηγήσει σε έναν νέο προορισμό. Στην Άνω Ελευσίνα ξεκίνησαν οι εργασίες ανέγερσης ενός νέου χώρου πολιτισμού από τον Δήμο μας. Εκεί αναμένεται να στεγαστεί μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελευσίνας, μία κοιτίδα πολιτισμού στην ''καρδιά'' του Συνοικισμού μας. Ένα ακόμη σημαντικό έργο για την πόλη μόλις ξεκίνησε. Θέλω να πιστεύω πως η πολιτιστική πρωτεύουσα και το 2023 είναι το έναυσμα και μόνο η αρχή μιας μεγάλης αλλαγής στην ιστορία του τόπου μας, και διάσωση της μεγάλης μας κληρονομιάς».

Άννα Γερόλυμου - Μια μαρτυρία

Ο μπαμπάς μου ήρθε από τη Ρόδο μικρό παλικαράκι. Δεν θέλησε να καταπατήσουν τα ιδανικά του οι κατακτητές. Κυλούσε το ελληνικό αίμα στις φλέβες του. Με κοντά παντελονάκια, σχολιαρόπαιδο, ανέβηκε σε μια βάρκα που τον έβγαλε εδώ, αρνήθηκε να  ζήσει τη ζωή του κάτω από την μπότα των κατακτητών της Δωδεκανήσου. Από παιδί δούλευε παντού, όπου έβρισκε, σε στάνες με πρόβατα ή σε βιοτεχνίες. Πέρασε από όλα τα εργοστάσια ώσπου να φτάσει να εργάζεται σταθερά στο βότρυς, στα οινοπνεύματα. Οι εργάτες δούλεψαν γενναία, παλικαρίσια, με φιλότιμο για να βγάλουν το ψωμί της οικογένειάς τους. Το ωράριο εργασίας ήταν 8:00 με 12:00 και 1:00 με 5:00. Η ξακουστή ομάδα της Ζυρίχης, επιστήμονες έφτιαξαν το εργοστάσιο για το καλό της Ελευσίνας. Ύστερα από τη δυστυχία της Κατοχής ήταν οι πιο πρωτοπόροι από όλα τα εργοστάσια στον τομέα αυτό. Για να αρχίσει το πρωί η δουλειά σφύριζε η σφυρίχτρα του εργοστασίου που ήταν το ρολόι του εργάτη, το μεσημέρι πάλι το ίδιο, δεν υπήρχαν ρολόγια τότε να πουλιούνται όπως σήμερα. 

Το σπίτι μας ήτανε πάντα πεντακάθαρο,  ασπρισμένο με τις γλάστρες του, μοσχομύριζε από τα πεντανόστιμα φαγητά της, τα μπαχάρια, τα σουτζουκάκια της. Τότε οι νεαροί της Ελευσίνας ανέβαιναν στην Άνω Πόλη, πάνω από τις γραμμές του τρένου για να γνωρίσουν Μικρασιάτισσες. Προτιμούσαν να πάρουν κορίτσια από το συνοικισμό κι όχι ντόπιες που έμεναν κι ανύπαντρες. Ξυπνούσε πολύ νωρίς  και η μάνα μου και εγώ μαζί της για να αρμέξω την κατσικούλα με την ποδίτσα του σχολείου μου, που θυμάμαι να εχει τις τρύπιτσές της όλες μπαλωμένες και αστραφτερό λευκό γιακαδάκι. Μπορεί να μην είχαμε χρήματα αλλά είχαμε αγάπη πάντα, νόστιμο φαγητό στο τραπέζι, αυγουλάκια από τις κοτούλες, τα λαχανικά μας στον κήπο και τις πιπερίτσες ανάμεσα στα λουλούδια μας, τα ευωδιαστά. Ο πατέρας μου δούλευε σκληρά γιατί είχε τέσσερα παιδιά να μεγαλώσει, όπου τον καλούσαν πήγαινε. Με έμαθε να είμαι σωστή, να αγαπάω τα Δωδεκάνησα. Με έπαιρνε παντού μαζί του στον σύλλογο, ήταν  πάντα ο πρόεδρος. Όταν ήρθε η ώρα παντρεύτηκα και εγώ Δωδεκανήσιο, ήταν από τα καλύτερα παλικάρια της Ελευσίνας. Έζησα όμορφα χρόνια δίπλα του. Τον έχασα πρόσφατα και δεν μπορώ να το ξεπεράσω, αλλά μου έχουνε μείνει τα παιδιά μου, τα εγγόνια μου και ένα δισέγγονο. Έχω ανίψια εδώ και στην Αμερική, στο Λονγκ Άιλαντ, που όλα έχουν πετύχει στη ζωή τους με ευτυχισμένους γάμους και καλά επαγγέλματα. Με το ποδήλατό μου πάω την Ελευσίνα πάνω κάτω. Έχει δουλειά να κρατάς έναν σύλλογο, τρέχω συνεχώς.

Θεσσαλική Ένωση Θριασίου πεδίου / Γαληνός Παρζακώνης

Κατά τη δεκαετία του 1950, με την έλευση των Θεσσαλών στην Ελευσίνα για εύρεση εργασίας, ετέθη το ζήτημα της διαφύλαξης και συνέχισης των εθίμων τους καθώς και της προβολής τους στην τοπική κοινωνία. Προς επίτευξη του σκοπού αυτού δημιούργησαν το 1963 τη Θεσσαλική Ένωση.

«Η Ελευσίνα αποτελεί προϊόν των ανθρώπων της και των παραγωγικών δυνάμεων της πόλης, είναι προϊόν δουλειάς ανθρώπων που γνωρίζουν πάρα πολύ καλά τις ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Πλέον, με αυτής της ευκαιρίας δοθείσας, εύχομαι να σκεφτόμαστε πολιτισμικά και να μη παρασυρόμαστε από μόδες και αντιγραφές. Είναι η πιο χρήσιμη επένδυση σε μια πόλη που χρειάζεται πολλά, πάρα πολλά να γίνουν για μας, τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας». 

Κερκυραϊκή Ένωση Ελευσίνας Θριασίου πεδίου  Μεγαρίδος «Ο Άγιος Σπυρίδων» / Θεόφιλος Δολιανίτης, Στέφανος Λευθεριώτης

Οι πρώτοι Κερκυραίοι εμφανίζονται στην Ελευσίνα περίπου το 1928, ωστόσο η μεγάλη κάθοδος γίνεται μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κύριος σκοπός της μετεγκατάστασης τους είναι η αναζήτηση εργασίας σε μια περίοδο που στα νησιά δεν υπήρχαν πολλές ευκαιρίες. Δεν εγκαθίστανται σε μία συγκεκριμένη συνοικία αλλά διασκορπίζονται στην περιοχή της Ελευσίνας. Οι περισσότεροι εργάστηκαν σε διάφορες αγροτικές εργασίες αλλά και στις βιομηχανίες. Η ένωση ιδρύθηκε το 1957 από ανθρώπους με πολλή αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα τους, την Κέρκυρα. Σκοπός της ένωσης είναι η στενότερη σχέση, επικοινωνία, ηθική υποστήριξη και αλληλοβοήθεια, η διατήρηση των θρησκευτικών και ιστορικών παραδόσεων κι εθίμων και η διάδοσή τους, η οργάνωση θρησκευτικών και ιστορικών εορτών, οι τιμητικές διακρίσεις σε πρόσωπα και φορείς που με το επιστημονικό καλλιτεχνικό ή φιλανθρωπικό τους έργο έχουν προσφέρει σημαντικό έργο στον τόπο, η οργάνωση διαλέξεων και ομιλιών, η προώθηση και διαφήμιση του κερκυραϊκού τουρισμού.

Σαν Πολιτιστική Πρωτεύουσα η Ελευσίνα, θα βοηθήσει στην εμψύχωση του τοπικού πληθυσμού σε σχέση με την κρίση, την ανεργία και την αβεβαιότητα για το μέλλον με τη δημιουργία θέσεων εργασίας στα δημιουργικά επαγγέλματα για τους νέους μας αλλά και ποικίλων επιχειρηματικών ευκαιριών. Θα βοηθήσει επίσης την εδραίωση ενός brand name για την πόλη μας, τη μείωση των αρνητικών συνεπειών μεγάλης εξάρτησης από τη βιομηχανία, την εξυγίανση του φυσικού περιβάλλοντος και την απαραίτητα αυστηρότερη παρακολούθηση των φαινομένων ρύπανσης. 

Σύλλογος Μικρασιατών Ελευσίνας / Γιαγτζόγλου- Γεωργία Αντωνιάδη / Ευάγγελος Τσακίρογλου

Ο Σύλλογος Μικρασιατών Ελευσίνας είναι ένα ιστορικό σωματείο με 90 χρόνια ενεργό παρουσία και δράση. Ιδρύθηκε το 1932 από τους Έλληνες της Μικράς Ασίας που ήρθαν πρόσφυγες το 1922 ή με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923-24 με σκοπό την απόδοση τιμής στη γενιά που ξεριζώθηκε βίαια από τις πατρογονικές της εστίες, συμβάλλοντας στο να διατηρηθούν τα ίχνη του παρελθόντος στον οικοδομικό ιστό της πόλης. Απαριθμεί περισσότερα από 1.000 μέλη. Διοργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκδίδει βιβλία με σκοπό τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ιστορικής μνήμης. Διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη, τμήματα χορού, θεατρική ομάδα και χορωδία. Έχει τιμηθεί και διακριθεί για το έργο του. Δημιούργησε την Κιβωτό Μνήμης, ένα μουσείο σε ένα από τα σπίτια του προσφυγικού Συνοικισμού.

«Το προσφυγικό είναι η πρόκληση και η αναγκαιότητα να υπερβεί κάνεις τα εγκλήματα της ανθρωπότητας, μέσα σε πνεύμα υπευθυνότητας. Το να είσαι απόγονος κατοίκων της Μεσογείου δεν εξαντλείται στις καλοκαιρινές διακοπές αλλά κρύβει και μια παιδευμένη ζωή, την ανατολίτικη ρωμιοσύνη, ένα πέλαγος, το Αιγαίο, μυθικό και την ίδια στιγμή θάλασσα ανελέητη. Το 2022 χρονιά Μικρασιατικής Μνήμης μάς δόθηκε η δυνατότητα να κοιτάξουμε το παρελθόν από μία σκοπιά ουμανιστική. Φέτος θέλουμε να αναδείξουμε τη σημαντική ιστορία του τόπου μας στο ευρωπαϊκό κοινό και η μετάβαση στην επόμενη δεκαετία ευχόμαστε να είναι γεμάτη πολιτισμό. Δυστυχώς δεν υπάρχει ένα πάρκο στην Ελευσίνα κι είμαστε υποχρεωμένοι να μην έχουμε παράκτιο μέτωπο γιατί ανήκει στις βιομηχανίες. Κρύβει ένα κομμάτι καταστροφής, μέσα της η πόλη ,συνυφασμένο και με τη δική μας ιστορία και θέλουμε να αλλάξει αυτή η εικόνα, να ορίσουμε την επόμενη μέρα μας, να περάσουμε επιτέλους σε μια νέα φάση».   

Ένωση Κρητών Ελευσίνας η Μεγαλόνησος / Μαρία Μαραγκάκη

Οι πρώτοι Κρήτες στην Ελευσίνα εμφανίζονται το 1860, όταν η Κρήτη ήταν ακόμα υπόδουλη, η μεγάλη όμως εσωτερική μετανάστευση ξεκινάει τη δεκαετία του 1950. Η αρχή έγινε από λίγα άτομα που ήρθαν για εργασία και στη συνέχεια κάλεσαν συγγενείς και φίλους. Οι διευθυντές στον Τιτάνα και στην Ελαιουργική κατάγονταν ή είχαν άμεση συγγένεια με την Κρήτη και φρόντιζαν να δίνουν πάντα μία θέση εργασίας σε όσους έρχονταν από το νησί.

«Η 4η Φεβρουαρίου 2023 είναι μία ημερομηνία ορόσημο όπου μας δίνεται η ευκαιρία να αλλάξουμε την εικόνα της Ελευσίνας που κάποτε ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη βιομηχανία και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Όπως έλεγε ο Φίλιππος Κουτσαφτής στο περίφημο ντοκιμαντέρ του για την Ελευσίνα Αγέλαστος Πέτρα "όποιος περνάει από δω αποστρέφει το βλέμμα". Παρόλο που η πραγματικότητα της πόλης πλέον  άλλαξε ριζικά το στερεότυπο της κατεστραμμένης από τη βιομηχανία πόλης παραμένει ισχυρό στη συνείδησή του κόσμου. Το σημαντικό πολιτιστικό απόθεμα που διαθέτει η εικόνα της πόλης, συνδέεται πλέον οριστικά με την τέχνη και τον πολιτισμό, μεταβάλλοντας το στερεότυπο της βιομηχανικής. Η Ελευσίνα γίνεται ένα δυναμικό πολιτιστικό κέντρο, η πόλη αλλάζει οριστικά σελίδα στην ιστορία της. Φέτος, έτος-ορόσημο για την ανάπτυξη που επιδιώκαμε, ολοκληρώνεται ο στόχος που έχει τεθεί πάνω από μία δεκαετία».

Μαραγκάκη Μαρία - Μια μαρτυρία

Γεννήθηκα στην Ελευσίνα, τη δεκαετία του ’50. Γεννήθηκα στην Ελευσίνα και είχα την ευτυχία να μεγαλώσω σε μια από τις πιο όμορφες γειτονιές της, «Τα Συμιακά». Μια γειτονιά κάτω ακριβώς από τις «τσιμινιέρες» της Τσιμεντοβιομηχανίας ΤΙΤΑΝ. Όλοι οι άνθρωποί της σαν μια μεγάλη οικογένεια… καλόχαροι, γελαστοί, φιλότιμοι, ανοιχτόκαρδοι. Ήρθαν από τη Σύμη, εσωτερικοί μετανάστες αναζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής. Πόρτες πάντα ανοιχτές όπως και οι καρδιές. Μια γειτονιά σαν και αυτές που βλέπουμε σήμερα σε ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Δρόμος με χώμα που περνούσε η υδροφόρα του Δήμου να τον καταβρέξει για να μην σκονίζονται οι αυλές.

Ο νερουλάς, ο γαλατάς, ο μανάβης με τη σούστα του, ο ψαράς με το τρίκυκλο… Όλοι τους γνώριζαν τις νοικοκυρές με το μικρό τους όνομα. Μια οικειότητα βασισμένη σε αλληλοσεβασμό. Το σπίτι μου το πατρικό μεσοτοιχία από τη μια μεριά με αυτό της κυρά-Γιαννούλας και του κυρ-Γιάννη που είχαν δυο παιδιά, τη Μαρία και τον Βαγγελάκη, και από την άλλη με της κυρά-Βουλιώς, με τρία αγόρια, τον Γαβρήλο και τα δίδυμα.

Και τα βάζα… αχ αυτά τα βάζα γεμάτα καραμέλες Τσάρλεστον, γάλακτος, μαρμελάδες. Και όταν η μάνα ή η γιαγιά με έστελναν να αγοράσω μια δραχμή ντοματοπελτέ για το φαγητό… τότε να δεις χαρές.

Ένα κομμάτι λαδόχαρτο, μια κουταλιά πελτές από το τετράγωνο τσίγκινο κουτί του ΚΥΚΝΟΥ και μέχρι να φτάσω στο σπίτι είχα φάει το μισό. Ο φούρνος της γειτονιάς πιο πάνω στον δρόμο, η μυρωδιά του φρέσκου ψωμιού στον αέρα και ταψιά με το Κυριακάτικο φαγητό να πηγαινοέρχονται.

Απέναντι μας το σπίτι της θείας Ελευθερίας, πάντα ανοιχτό, γεμάτο κόσμο και η θεία Ελευθερία μπορούσε να στήσει ολόκληρο γλέντι στο τίποτα με το τίποτα. Λίγες αντζούγιες, ελιές, πιπεριές τηγανητές, τουρσί κεφτέδες και καλό κρασί. Έβαζε μια φωνή και μαζευόταν η γειτονιά. Ο θείος Μιχάλης στο πικάπ που έπαιρνε φωτιά και το γλέντι ήταν μοναδικό. Κάθε Αποκριά είχε την αποκλειστικότητα στο να με μασκαρεύει με ό,τι έβρισκε στην ντουλάπα της και το αποτέλεσμα ήταν μοναδικό.

Δίπλα στο σπίτι της θείας Ελευθερίας ήταν το σπίτι του κυρ-Γιάννη και της κυράς του. Ένα ζευγάρι με καταγωγή από ένα χωριό των Δερβενοχωρίων.

Μπροστά το μικρό μπακάλικό τους και στο πίσω δωμάτιο κοιμόταν η οικογένεια. Τζάκι στο μικρό κουζινάκι, στη θράκα του ψηνόταν το φαγητό – ένα φαγητό θεϊκό που τη γεύση του δεν την έχω ξεχάσει και ούτε πρόκειται.

Ένα θεόρατο άλογο, μεταφορικό μέσο της εποχής, πηγαινοέφαιρνε το ζευγάρι από την Ελευσίνα στο χωριό.

Η Ντίνα, η κόρη της οικογένειας, εξακολουθεί να κατοικεί εκεί αφού μεγάλωσε το σπίτι για να χωράει την όμορφη οικογένειά της.

Τα βράδια του καλοκαιριού όλη η γειτονιά «αποσπέριζε». Καρέκλες και σκαμνάκια έξω στον δρόμο και η κουβέντα έπαιρνε και έδινε. Πώς πέρασε η ημέρα, αστεία, πειράγματα και ύπνος με ορθάνοιχτα παράθυρα ή έξω στην αυλή. Η σειρήνα του ΤΙΤΑΝΑ, συνεπής στην ώρα της, σφύριζε για την αλλαγή της βάρδιας και τότε ο δρόμος της γειτονιάς γέμιζε με ποδήλατα και εργάτες που σχόλαγαν και άλλους που πήγαιναν για δουλειά αφού η πόρτα του εργοστασίου ήταν δέκα βήματα από τα σπίτια μας.

Το εκκλησάκι του Αϊ-Νικόλα στον λόφο ακριβώς πίσω από το σπίτι μου.

Κάθε χρόνο στη χάρη του, μικροπωλητές με κάθε λογής παιχνίδια ήταν ακόμα μια πρόκληση για τα παιδιά της γειτονιάς. Μπαλίτσες, σφυρίχτρες, κουκλίτσες, βραχιολάκια… κλάματα, επιμονή και πείσματα για να τα πάρουμε όλα. Και τα παίρναμε! Και μετά η μεγάλη ατραξιόν… «ο γύφτος με το ντέφι και τη μαϊμού». «Πώς βάζει κραγιόν η Βουγιουκλάκη και πώς χτενίζεται η Μπαρντό;» Το άμοιρο το ζώο ανταποκρινόταν και εμείς χειροκροτούσαμε. Ένα τσούρμο παιδιά, χαρά γεμάτα, ακολουθούσαμε όλη την πορεία του και αλλάζαμε γειτονιά κάνοντας γονείς, γιαγιάδες και παππούδες να μας ψάχνουν αλαφιασμένοι.

Πολλές οι μνήμες που κατακλύζουν το μυαλό και η νοσταλγία μεγάλη γι’ αυτήν την ηλικία και την εποχή της.

Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που μπόρεσα και έζησα αυτήν την εποχή… που έζησα στην Ελευσίνα αυτήν την εποχή. Έλκω την καταγωγή από δυο πανέμορφα νησιά της Ελλάδας, την Κρήτη από τον πατέρα μου και τη Σύμη από τη μητέρα μου.

Αγαπώ τις ρίζες και την καταγωγή μου, αλλά άλλο τόσο αγαπώ και τον τόπο που γεννήθηκα, που μεγάλωσα, που ερωτεύθηκα, παντρεύτηκα και γέννησα τα δύο μου παιδιά.

Αγαπώ την Ελευσίνα, αυτή την πόλη με τις πολλές αντιφάσεις και τη μεγάλη ιστορία. Την μια εκ των πέντε σημαντικότερων πόλεων της αρχαιότητας. Την πόλη που καλείται να αποδείξει ότι το αξίζει και με το παραπάνω που επιλέχθηκε για Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2023. Κλείνοντας κάνω μια ευχή, να ακουστεί ότι εδώ, στην πίσω αυλή της Αττικής, υπάρχει μια πόλη που αξίζει την προσοχή όλων, που αξίζει να την επισκευθεί κάποιος, να εξερευνήσει τον αρχαιολογικό της χώρο, να περπατήσει τους δρόμους της, να φάει στα ταβερνάκια της, να δει την κρυμμένη της ομορφιά. Να μην την προσπεράσει γιατί αυτή η πόλη έχει πάντα κάτι να πει.

Σύλλογος Ποντίων Μαγούλας και Περιχώρων / Ηλίας Τσεραχίδης

Το μεγάλο κύμα Ποντίων καταφτάνει στη Μαγούλα το 1990. Αρχικά οι πρόσφυγες αγόρασαν αγροτεμάχια για να χτίσουν τα σπίτια τους στην περιοχή Τσακάλι επειδή τότε ήταν φτηνά. Σήμερα ο οικισμός ονομάζεται Νέος Πόντος Μαγούλας και αποτελείται περίπου από 82 σπίτια. Βασικός σκοπός και όνειρο του συλλόγου ήταν να κτιστεί ένας ναός στον οικισμό, όπως είχαν στη Ρωσία. Έτσι, ο ναός αφιερωμένος στον Τίμιο Σταυρό τους ένωσε ακόμα περισσότερο. Ο σύλλογος έχει τρία χορευτικά τμήματα και θεατρική ομάδα.

«Αγαπούμε την Ελευσίνα, εκτός από "τόπος μας" είναι και ένα σύμβολο. Αντιπροσωπεύει  την προσφυγιά, την εργατικότητα, τα τραύματα των πολέμων, τη βαθιά ανθρώπινη αγωνία όσων εγκαταλείπουν τις ρίζες τους για να κυνηγήσουν μία καλύτερη τύχη σε ξένο τόπο με διαφορετική κουλτούρα, την ανάγκη για επιβίωση, ασφάλεια, ευημερία, επικοινωνία, την πάλη ανάμεσα στην παράδοση και στο σύγχρονο.

Ηλίας Τσεραχίδης - Μια μαρτυρία

Από όλες τις ιστορίες που έχω ακούσει, αυτές της γιαγιάς μου μού έχουν μείνει στη μνήμη. Ήταν νέα όταν τους ‘βάλαν σε βαγόνια για να τους πάνε στον Καύκασο και είχε εφτά παιδιά. Ήταν ένα ταξίδι χωρίς νερό, χωρίς ψωμί, πέθαναν όλα. Μετά τους κατέβασαν από τον Καύκασο στο Καζακστάν και τους άφησαν στις αλάνες δίπλα στους ανοργάνωτους Κοζάκους. Οι δικοί μας έκαναν προκοπή, δείξανε στους ντόπιους πώς να καλλιεργούν, φτιάξανε παράγκες και μετά σπίτια. Από την πλευρά του πατέρα μου, που ήταν έξι αδέλφια, ο παππούς μου τράβηξε για την Ελλάδα την Αλεξανδρούπολη – έχουμε πολύ μεγάλα σόγια με τα οποία ξαναβρεθήκαμε πάλι στην Ελευσίνα αργότερα, όταν το 1990 ήρθαμε για να εγκατασταθούμε τελικά το 1997 στον Νέο Πόντο. Οι ιστορίες μας δεν είναι χαρούμενες ή ευχάριστες και φαίνεται ότι δεν τελειώνουν ποτέ οι δυσκολίες. Δεν είναι μόνο οι διωγμοί και οι γενοκτονίες που έχουν τραβήξει όλοι οι Πόντιοι. Σήμερα κατάσχονται τα σπίτια τους. Οι γονείς μας κάνανε τρία σπίτια πούλησαν αυτά του Καζακστάν για να έρθουνε στην Ελλάδα και τα χρήματα τους έγιναν ρούβλια. Δεν μετρήθηκαν τα χρόνια της εργασίας τους στη Σοβιετική Ένωση και για τα χρόνια που δούλεψαν εδώ πήραν συντάξεις πενιχρές. Όταν οι Κοζάκοι ξυπνήσανε και καταλάβανε ότι οι Έλληνες είχαν αναλάβει τις καλύτερες θέσεις γιατί είχαν τελειώσει Πανεπιστήμια και είχαν γίνει γιατροί και δικηγόροι, τους έδιωχναν. Το ελληνικό κράτος τους υποσχέθηκε κατοικία, περίθαλψη και εργασία τότε με βασιλικά διαβατήρια και δεχόμενοι απίστευτη πίεση από το καθεστώς κατέβηκαν στην Ελλάδα, αλλά εδώ χαρακτηρίστηκαν ως παλιννοστούντες. «Δεν είσαστε Ρώσοι μεν αλλά δεν είστε ούτε Έλληνες. Είστε Ρωσοπόντιοι» μας έλεγαν.

Η Ελευσίνα έχει βουνό, θάλασσα. Τα παιδιά μου από μικρά τα πήγαινα βόλτες στον αρχαιολογικό, καβάλα στον λαιμό μου για να γνωρίζουν τις πέτρες που πατάνε. Η Ελευσίνα είναι γεμάτη αρχαία. Η μικρή εκκλησία στην αρχή του συνοικισμού του Τιμίου Σταυρού είναι το κέντρο που συγκεντρωνόμαστε στις γιορτές σε γάμους και σε βαφτίσεις – έρχεται κόσμος από παντού. Κρατάμε τα έθιμα. Όταν βγήκαμε για κάλαντα όλα τα σπίτια μας περιμένανε με ανοιχτές πόρτες και στρωμένα τραπέζια, ξέρουμε το γείτονά μας και μπορούμε να χτυπήσουμε οποιαδήποτε στιγμή την πόρτα του. Είμαστε ενωμένοι, τόσο απλά.

Σύλλογος Πελοποννησιών Ελευσίνας / Ντίνα Τριλίκη 

Το 1945 στην Ελευσίνα ιδρύεται ο Σύλλογος Πελοποννησίων Ελευσίνας. Στόχος του να διατηρήσει αναλλοίωτα τα ήθη και έθιμα και να προσπαθήσει να τα μεταλαμπαδεύσει στους απανταχού Έλληνες αλλά και ξένους που αγαπούν την παράδοση, τους λεβέντικους ελληνικούς χορούς και τα τραγούδια.

«Με τον σύλλογό μας καλύπτουμε με χορούς όλη την Ελλάδα. Έχουμε χορευτικά συγκροτήματα με δικές μας παραδοσιακές στολές με άτομα ηλικίας 4 έως 84 ετών. Οι νέες και οι νέοι μας έχουν εκπροσωπήσει τη χώρα μας σε διαγωνισμούς λαϊκής παράδοσης σε Βουλγαρία, Ρουμανία, Ισπανία, Ρώμη, Παρίσι, Βερολίνο, Πράγα. Έχουμε διακριθεί στην πρώτη και δεύτερη θέση ανάμεσα σε πολλές συμμετοχές. Διαθέτουμε παιδικό χορευτικό τμήμα. Η χορωδία μας έχει δικά της κοστούμια και μάλιστα διακρίθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Τέλος, η δημιουργία Θεατρικού Τμήματος με επαγγελματία σκηνοθέτη μας έχει δώσει τη χαρά να ανεβάσουμε ήδη δύο θεατρικές παραστάσεις και μάλιστα η τελευταία θα παιχθεί στη Σύρο στις 4 Μαρτίου 2023. Έχουμε εκδώσει τα βιβλία “Αρχαία Κωπήλατα Πλοία και όχι μόνον”, “Οι φορεσιές της Αττικής” και “Έκθεση Ιστορικών Κειμηλίων”.

»Στα 18 χρόνια μου εκλέχτηκα Δημοτική Σύμβουλος. Διετέλεσα αντιδήμαρχος, πρόεδρος Πολιτιστικού Κέντρου με συμμετοχές σε επιτροπές και συλλόγους που έχουν σχέση με τον πολιτισμό. Την πόλη μου την έχω ζήσει και τη ζω. Ονειρεύομαι να είναι στις πρώτες θέσεις αφού είναι μία από τις 5 ιερές πόλεις της Ελλάδας. Να συρρέουν τουρίστες και να γεμίζει ο αρχαιολογικός χώρος. Να φημίζεται για την καθαριότητά της, τον πολιτισμό, τις ιδέες της και να είναι μια διαφορετική πινελιά στον όμορφο χάρτη της Ελλάδας».

Τζένη Αργυρίου - Βασίλης Γεροδήμος

Καλλιτεχνικη Επιμέλεια Ελευσίνιου Κινήματος

Το Ελευσίνιο Κίνημα είναι μία δυνατή εμπειρία για όλους όσους εμπλεκόμαστε. Δημιουργείται μέσα από τη συνεργασία μας με τους 14 πολύ ενεργούς εθνοτοπικούς συλλόγους της Ελευσίνας, στο πλαίσιο της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.

Σε τέτοια συμμετοχικά έργα απαιτείται η άμεση επαφή με τον κόσμο, γιατί χρειάζεται να γνωρίζει κανείς το δυναμικό με το οποίο θα συνεργαστεί, αλλά και να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους. Η επαφή μας με τους συλλόγους έγινε με τη συμμετοχή μας σε κάποια από τα μαθήματα χορού και χορωδίας τους. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι όλοι οι σύλλογοι ήταν πολύ φιλόξενοι και βοηθητικοί. Οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στους δασκάλους που πέρασαν τη θετικότητα στους μαθητές τους.

Το Ελευσίνιο Κίνημα δημιουργείται απo έναν μεγάλο αριθμό περί των 700 ατόμων που συμμετέχει εθελοντικά. Οι άνθρωποι αυτοί εργάζονται, έχουν οικογένειες και άλλες υποχρεώσεις. Οι ελεύθεροι χρόνοι τους είναι περιορισμένοι και πολύ δύσκολο να συμπίπτουν. Αυτό θέλει χρόνο και προγραμματισμό, ένα από τα πιο δύσκολα κομμάτια της υλοποίησης του έργου όπως και οι απρόβλεπτες παράμετροι που ποτέ δεν μπορείς να προϋπολογίσεις. 

Τελικά τα πράγματα  πήραν τον δρόμο τους, μπήκαν σε μια σειρά.

Το ερώτημα πώς εμπλέκουμε και φέρουμε τις παραδόσεις στο σήμερα μας έχει απασχολήσει και σε προηγούμενα έργα. Είναι μια ιδιαίτερη διαδικασία να συνεργάζεσαι με τους συλλόγους που φέρουν τις παραδόσεις τους. Είναι πολύ σημαντικό να σεβαστείς τα χαρακτηριστικά αυτά, αλλα και να τα «ξεπεράσεις» και εννοούμε να μπορέσεις να οραματιστείς κάτι πέραν αυτών. Αυτοί οι σύλλογοι διατηρούν το στοιχεία της παράδοσης πολύ έντονα αλλά παράλληλα οι ίδιοι αποτελούν τους σημερινούς Ελευσίνιους.

Πιστεύουμε ότι μόνο μέσα από κάτι απλό και ουσιαστικό μπορείς να γεφυρώσεις το βάρος και βάθος του παρελθόντος με το σημερινό χάος. Και εδώ κρίνεται κανείς για την ειλικρίνειά του, γιατί η ιδέα πρέπει να γίνει αποδεκτή από τις συλλογικότητες για να την υποστηρίξουν. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι πώς το καλλιτεχνικό σχέδιο εμπλέκει τους συλλόγους  χωρίς να αλλοιώσει το δικό τους στοιχείο αλλά μέσα από τη συνύπαρξή τους να το μετουσιώσει σε κάτι νέο, ένα επίκαιρο συλλογικό έργο που να κινητοποιήσει την πόλη και τους κατοίκους της.  Σε αυτό το ταξίδι φέραμε μαζί μας πολύτιμους και έμπειρους συνεργάτες. 

Ο τρόπος με τον οποίο ξεδιπλώνεται η δραματουργία του έργου είναι χρονικός. Επί της ουσίας ξεκινάει από το παρελθόν και έρχεται στο παρόν. Σημείο έναρξης του έργου αποτελούν τα διαφορετικά σημεία εκκίνησης των συλλόγων και οι διαδρομές τους που καταλήγουν σε ένα σημείο. Μεταφορικά, λοιπόν, είναι σαν να βλέπεις όλον αυτόν τον κόσμο με τις διαφορετικές καταγωγές και κουλτούρες να έρχεται από τα διαφορετικά σημεία της Ελλάδος στην πόλη της Ελευσίνας. Σημείο συνάντησης αυτών είναι η θάλασσα ένα απ' τα στοιχεία που συνέβαλε στο να πάρει η Ελευσίνα τον βιομηχανικό χαρακτήρα, και άρα περνάμε στην πιο σύγχρονη ιστορία και στον κοινό σκοπό που έφερε τον κόσμο αυτόν στην Ελευσίνα, την εργασία. Στη θάλασσα, λοιπόν, τα σώματα αυτά ενώνονται και δημιουργούν ένα νέο που κάνει μια κοινή πορεία πάνω στην οδό Κανελλοπούλου. Τελικό σημείο η είσοδος του κόσμου στο Ελαιουργείο, μας φέρνει πλέον στο εδώ και το τώρα, σε έναν κοινό χορό που ενώνει τον κόσμο. Οι άνθρωποι του Ελευσίνιου Κινήματος είναι οι κάτοικοι της πόλης, άτομα διαφορετικών ηλικιών και ιδεολογιών, που μπορεί να έχουν διαφορές μεταξύ τους, αλλά στο τέλος έστω για λίγο τις αφήνουν πίσω τους και  χορεύουν όλοι μαζί σε ρυθμούς που έχουν αναγωγή βαθιά μέσα στον χρόνο, ίσως και στα ελευσίνια μυστήρια. Γιορτάζουν μαζί την πόλη τους που έγινε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και ως οικοδεσπότες υποδέχονται επισκέπτες από όλον τον κόσμο.

Αυτό ήταν και το μεγαλύτερο στοίχημα του έργου, πώς θα ενώσει όλους αυτούς τους διαφορετικούς ανθρώπους ώστε να ακούσουν ο ένας τον άλλον και να  κάνουν κάτι από κοινού. Είναι κάτι πολύ δυνατό και συγκινητικό και στέλνει ένα μήνυμα ελπίδας.

Μανούσος Κλαπάκης

Μουσικός Επιμελητής Ελευσίνιου Κινήματος

Στα χρόνια που ζω και εργάζομαι ως μουσικός των κρουστών, έχω συμπράξει εκτός της μουσικής με πολλές και διαφορετικές καλλιτεχνικές ομάδες στον χώρο του θεάτρου, του κινηματογράφου, των εικαστικών τεχνών, του σύγχρονου αλλά και του παραδοσιακού χορού. Το «κλειδί» γι' αυτές τις συμπράξεις είναι ο ρυθμός. Ο ρυθμός στον λόγο, στη μουσική, στο σώμα. Στο σώμα που χορεύει συναντώντας παλιές και νέες μουσικές φόρμες και κώδικες. Τους κώδικες που φτιάχνονται αιώνες τώρα σε μικρές και μεγάλες κοινότητες ανθρώπων, σε αναζήτηση έκφρασης και συνεύρεσης. Με αυτό το κλειδί έρχομαι και εδώ σήμερα στο Ελευσίνιο κίνημα.

 Μετά από την πρόσκληση της Τζένης Αργυρίου και του Βασίλη Γεροδήμου και με έναν τρόπο σαν συνέχεια της συνεργασίας μας στο έργο τους «Αποθέματα: Inventory» που πραγματοποιήθηκε το 2018, επιστρέφουμε στην Ελευσίνα για την τελετή έναρξης της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, συνθέτοντας αυτό το «Ελευσίνιο Κίνημα» και πάλι με την ενεργό συμμετοχή κατοίκων και συλλόγων της πόλης.

Παρατηρούμε, λοιπόν, πως τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερο, τον λόγο στον παραδοσιακό χορό έχουν πάρει οι εθνοτοπικοί σύλλογοι. Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους. Κυρίως διότι ερχόμενοι στο άστυ, οι άνθρωποι κουβαλώντας τις μουσικές, τους χορούς και τις παραδόσεις απ’ τον τόπο τους, θέλουν να συνεχίσουν να επικοινωνούν μέσω αυτών. Άρα ο κάθε εθνοτοπικός σύλλογος έχει και τον ρόλο μιας κοινότητας-μικρής η μεγάλης – ακόμα και μεταφερόμενης σε άλλον τόπο.

Η Ελευσίνα είναι πραγματικά ένα μωσαϊκό τέτοιων ενεργών κοινοτήτων.

Στην πόλη αυτή, των 25.000 κατοίκων, συνυπάρχουν Ηπειρώτες, Κρήτες, Πόντιοι, Δωδεκανήσιοι, Πελοποννήσιοι, Χιώτες, Μικρασιάτες, Αρβανίτες, Θεσσαλοί, Επτανήσιοι και όλοι αυτοί, είναι Ελευσίνιοι.

Ερχόμενοι σε συνεργασία μαζί τους κάθε φορά μπαίναμε στην κοινότητά τους. Κάθε επίσκεψη σε διαφορετικό σύλλογο σήμαινε έναν κώδικα ξεχωριστό. Σαν να μιλάς άλλη γλώσσα κάθε φορά. Άλλοτε κοντινή η μια με την άλλη και άλλες φορές αρκετά διαφορετική.

Ως συμμετοχικοί επισκέπτες κι εμείς, μπαίναμε ακούγοντας τις ταυτότητες της μουσικής και των χορών τους και ταυτόχρονα ακούγαμε τον παλμό αυτής της πόλης, της ιερής πόλης της αφίξεως, του ερχομού, της παρουσίας, της αποκάλυψης. Της πόλης της Ελευσίνας.