Το Κονάκι του Γιδά στην Αλεξάνδρεια στα 11 υπό απειλή μνημεία και τόπους πολιτισμικής κληρονομιάς στην Ευρώπη - Η ιστορία και η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του
Με αφορμή τη 10η επέτειο του προγράμματος «7 Υπό Απειλή», η Europa Nostra –η ευρωπαϊκή φωνή της κοινωνίας των πολιτών αφοσιωμένη στην πολιτιστική και φυσική κληρονομιά– και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων μόλις ανακοίνωσαν τους 11 πλέον επαπειλούμενους τόπους πολιτισμικής κληρονομιάς στην Ευρώπη, όπως συμπεριλήφθηκαν στη βραχεία λίστα για το πρόγραμμα του τρέχοντος έτους.
Τα 11 μνημεία και τόποι πολιτιστικής κληρονομιάς υπό απειλή στην Ευρώπη για το 2023 είναι:
o Κονάκι του Γιδά, Αλεξάνδρεια, ΕΛΛΑΔΑ
o Σιδηροδρομικός Σταθμός Kortrijk, Kortrijk, ΒΕΛΓΙΟ
o Κτήμα και Βασιλικό Μουσείο Mariemont, Morlanwelz, ΒΕΛΓΙΟ
o Μνημειακό Κοιμητήριο Παρτιζάνων, Mostar, ΒΟΣΝΙΑ ΚΑΙ ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ
o Πολιτιστικό Τοπίο Sveti Stefan, Paštrovići, ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟ
o Νερόμυλοι του Bistrica, Petrovac na Mlavi, ΣΕΡΒΙΑ
Μνημεία και τόποι πολιτιστικής κληρονομιάς υπό απειλή στην Ευρώπη - Πώς επιλέγονται
Η επιλογή έγινε με βάση την εξαιρετική σημασία και πολιτισμική αξία καθενός από τους τόπους καθώς και με βάση τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν σήμερα. Το επίπεδο εμπλοκής των τοπικών κοινοτήτων και η δέσμευση δημόσιων και ιδιωτικών φορέων για τη διάσωση αυτών των τόπων θεωρήθηκαν κρίσιμες προστιθέμενες αξίες.
Ένα άλλο κριτήριο επιλογής ήταν η δυνατότητα αυτών των τόπων να λειτουργήσουν ως καταλύτης για αειφόρο κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη και ως μέσο προώθησης της ειρήνης και του διαλόγου τοπικά, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή.
Οι 11 Yπό Aπειλή τόποι πολιτισμικής κληρονομιάς συμπεριλήφθηκαν στη βραχεία λίστα από μια διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή, αποτελούμενη από εμπειρογνώμονες που ειδικεύονται στην ιστορία, την αρχαιολογία, την αρχιτεκτονική, τη συντήρηση, την ανάλυση και χρηματοδότηση έργων.
Υποψηφιότητες για το Πρόγραμμα «7 Υπό Απειλή 2023» κατατέθηκαν από οργανώσεις-μέλη, συνεργαζόμενες οργανώσεις ή μεμονωμένα μέλη της Europa Nostra από όλη την Ευρώπη, όπως και από μέλη της European Heritage Alliance.
To «Κονάκι του Γιδά» στην Αλεξάνδρεια - Η ιστορία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του
Το «Κονάκι του Γιδά» στην μικρή πόλη της Αλεξάνδρειας κοντά στη Θεσσαλονίκη είναι ένα ιδιαίτερο δείγμα της όψιμης Οθωμανικής αρχιτεκτονικής της Βόρειας Ελλάδας. Στο παρελθόν υπήρξε εξοχική κατοικία του τοπικού γαιοκτήμονα (τσιφλικά), διοικητικό και κοινωνικό κέντρο της γαιοκτησίας (τσιφλικιού). Το όνομα «Κονάκι του Γιδά» συγκροτείται από τον τουρκικό όρο «konak», που μπορεί να μεταφραστεί ως αρχοντικό και το τοπωνύμιο «Γιδάς» αναφέρεται στο χωριό που υπήρξε η σημερινή πόλη της Αλεξάνδρειας.
Το «Κονάκι του Γιδά» πιθανότητα κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, το ύφος του μπορεί να ενταχθεί στην εποχή του Οθωμανικού Εκσυγχρονισμού και επιδεικνύει τις ικανότητες Βαλκάνιων περιπλανώμενων τεχνιτών. Τα χαρακτηριστικά αυτά έγκεινται στον κλειστό εξώστη (σαχνισί) και στη συμμετρική διάρθρωση της πρόσοψης και της κάτοψης. Οι κατασκευαστικές τεχνικές είναι επίσης πολύ σημαντικές για την ιστορία της νότιο-ανατολικής ευρωπαϊκής οικοδομικής τέχνης, καθώς στο κονάκι εφαρμόστηκε ένας σύνθετος συνδυασμός υλικών και τεχνικών, όπως ωμές πλίνθοι, τούβλα, ξύλινα πλαίσια με επικάλυψη σανίδων ή επιχρίσματος.
Το «Κονάκι του Γιδά» είναι ένα δείγμα της κληρονομιάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη νότιο-ανατολική Ευρώπη, που συνδέει το παρελθόν πολλών Οθωμανικών και Ευρωπαϊκών οικισμών και κοινοτήτων της υπαίθρου. Γι’ αυτό η αποκατάσταση και αξιοποίηση του Κονακιού του Γιδά μπορεί να αποτελέσει ένα κέντρο ανάπτυξης της αγροτικής αυτής πόλης και παράδειγμα «ενεργοποίησης» και άλλων μνημείων της υπαίθρου.
Το 1912, η Αλεξάνδρεια (τότε Γιδάς) εντάχθηκε στο «Βασίλειο της Ελλάδος». Το «Κονάκι του Γιδά» σύντομα αποτέλεσε την κατοικία και ιατρείου του γιατρού της περιοχής. Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1970, το κτίριο κατα κύριο λόγο έμεινε ακατοίκητο και σταδιακά μετατράπηκε σε ερείπιο.
Κατά τη διάρκεια των 40 χρόνων εγκατάλειψης, δεν υπήρξε καμία προστασία ή άλλη επέμβαση συντήρησης του κονακιού. Κάποια στιγμή, ένα σημαντικό τμήμα του κατέρρευσε. Έκτοτε, προοδευτικά αποσυντίθεται. Το υπολειπόμενο τμήμα της στέγης προστατεύει την ξύλινη δομή του κτιρίου, που με τη σειρά της αποτρέπει την ολική κατάρρευσή του. Παρόλα αυτά, η στέγη χρήζει προστασίας, ώστε να αποφευχθεί περαιτέρω βλάβη της υπόλοιπης κατασκευής από τα καιρικά φαινόμενα. Καθιζήσεις του εδάφους μπορούν πρόσθετα να προκαλέσουν βλάβες στη βάση του κτιρίου, ενώ υπάρχουν αρκετές επικίνδυνες ρωγμές σε όλη την κατασκευή.
Με στόχο την προστασία του μνημείου, η τοπική κοινότητα ένωσε τις δυνάμεις της με τον Δήμο Αλεξάνδρειας, το τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τοπικούς εξειδικευμένους επαγγελματίες σε πεδία συναφή με την πολιτισμική κληρονομιά και τις αναπτυξιακές πρακτικές και την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, αντιπρόσωπο της Europa Nostra στην Ελλάδα. Η υποψηφιότητα για το 7 Most Endangered Programme 2023 κατατέθηκε από το Νέο Μέλος (Young Member) της Europa Nostra, κ. Γιώργο Μερτζανίδη.
Η Συμβουλευτική Επιτροπή του προγράμματος «7 Υπό Απειλή» δήλωσε: «Κατασκευασμένο από τον Οθωμανό διοικητή της περιοχής και συνδεδεμένο με ιστορικά γεγονότα των Βαλκανικών Πολέμων, το Κονάκι του Γιδά εμφανίζει σήμερα σημαντικές βλάβες και φθορές, διατηρεί ωστόσο όλα τα αρχικά χαρακτηριστικά του και η αποκαταστάσή του είναι ακόμα εφικτή. Η τυπολογία του κτιρίου είναι σημαντική δεδομένου ότι μεγάλος αριθμός παρόμοιων κτιρίων έχει καταστραφεί και η τοποθεσία του στον αστικό ιστό της περιφερειακής πόλης μπορούν να το καταστήσουν τοπόσημο και τμήμα της καθημερινής πολιτιστικής δραστηριότητας. Τοπικοί παράγοντες και η κοινότητα, πολιτισμικά σωματεία και οι ιδιοκτήτες προσπαθούν όσο μπορούν να χρησιμοποιείται ο περιβάλλων χώρος του κτιρίου, ώστε να παραμένει ενεργό κομμάτι της καθημερινότητας της τοπικής κοινωνίας. Η αποκατάσταση του «Κονακιού του Γιδά», εκτός από διάσωση ενός σημαντικού μνημείου, θα προσέφερε επίσης στην πόλη έναν ιστορικό τόπο που θα τεκμηρίωνε το Οθωμανικό στοιχείο, που αποτελεί τμήμα της τοπικής πολιτισμικής ταυτότητας».
Ο Εκτελεστικός Πρόεδρος της Europa Nostra, Prof. Dr. Hermann Parzinger, δήλωσε: «Αυτή η βραχεία λίστα καλύπτει ένας μεγάλο εύρος μνημείων και τόπων πολιτισμικής κληρονομιάς που αντιμετωπίζουν σοβαρές απειλές διαφόρων τύπων. Οι τοπικές κοινότητες και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών είναι απόλυτα προσηλωμένες στη διατήρηση αυτών των εξαιρετικών δειγμάτων της κοινής μας κληρονομιάς, αλλά χρειάζονται ευρύτερη υποστήριξη. Γι’ αυτό καλούμε τοπικούς, περιφερειακούς, εθνικούς και ευρωπαϊκούς φορείς, τόσο δημόσιους όσο και ιδιωτικούς, να ενώσουν τις δυνάμεις τους με την Europa Nostra και το δίκτυο των μελών και συνεργατών, ώστε να διασφαλιστεί ένα βιώσιμο μέλλον για τους τόπους και τα μνημεία της βραχείας αυτής λίστας.»
Η τελική λίστα των «7 Υπό Απειλή» μνημείων και τόπων πολιτισμικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2023 θα ανακοινωθεί τον Απρίλιο.
17°
