Η κεφαλή του Ερμή, τα ευρήματα και η ιστορία της οδού Αιόλου

Στις 14 Νοεμβρίου 2020, οι Έλληνες πολίτες πληροφορήθηκαν για το εύρημα της κεφαλής του αγγελιαφόρου θεού Ερμή στην πολυσύχναστη οδό Αιόλου, στο σύγχρονο κέντρο της πόλης.

Σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, το άγαλμα βρέθηκε στις 13 Νοεμβρίου 2020, μόλις 1,3μ. κάτω από τη γη. Αποτελεί πρωτότυπο έργο που χρονολογείται πιθανότητα στο τέλος του 4^ου ή αρχές του 3^ου αιώνα π.Χ. Ανακαλύφθηκε τυχαία κατά τη διάρκεια εργασιών του Δήμου Αθηναίων και μεταφέρθηκε στην αποθήκη της Εφορίας Αρχαιοτήτων.

Η είδηση προκάλεσε ενδιαφέρον, μεταδόθηκε σε πολλά διεθνή Μέσα Ενημέρωσης και σήμερα, Δευτέρα, το υπουργείο Πολιτισμού με αφορμή αυτή την ανακάλυψη, παρουσιάζει ένα σύντομο ιστορικό του δρόμου της Αιόλου που έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαχρονική ιστορία της πόλης, όπως προκύπτει από την ανασκαφική έρευνα που άρχισε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Σύμφωνα με την έρευνα της Εφόρου Αρχαιοτήτων Αθηνών, Ελένης Μπάνου, υπάρχουν δύο σημαντικά στοιχεία που πιστοποιούν την διαχρονική χρήση του χώρου ως οδικής αρτηρίας, από τα αρχαϊκά χρόνια:

Α) Οι σωστικές ανασκαφές της δεκαετίας του 1970 που έφεραν στο φως μεγάλο τμήμα αρχαίας οδού με επτά επάλληλα οδοστρώματα. Οι ανασκαφές διενεργήθηκαν σε οικόπεδο επί της οδού Αιόλου 65 από την Εφορεία Αρχαιοτήτων.

Β) Η ανακάλυψη της Αχαρνικής Πύλης του θεμιστόκλειου τείχους την δεκαετία του 1980, κατά την ανάπλαση της πλατείας Κοτζιά και την επέκταση του κτηρίου της Εθνικής Τραπέζης. Η πύλη βρίσκεται στην προέκταση της αρχαίας οδού και της σημερινής Αιόλου, με μικρή μόνο απόκλιση προς δυσμάς. Οι ανακαλύψεις μαρτυρούν ότι η αρχαία αυτή οδός οδηγούσε μέχρι την πύλη στα βόρεια της πόλης και από εκεί, εκτός των τειχών, κατευθυνόταν προς τον πολυπληθέστερο αρχαίο δήμο, των Αχαρνών (το σημερινό Μενίδι).

Όπως αναφέρει η Ε. Μπάνου, «απέναντι από το σημείο που βρέθηκε η κεφαλή του Ερμή, κοντά στον Ι. Ν. της Αγίας Ειρήνης, ανεσύρθη το 1885, από τα χώματα ένα μοναδικό εύρημα, εκπληκτικής τέχνης και ομορφιάς: Το άγαλμα γυμνού νεαρού Ηρακλή, με την λεοντή να πέφτει από το κεφάλι καλύπτοντας μόνο τον αριστερό ώμο και με τα πόδια της δοράς του ζώου να διασταυρώνονται στο ρωμαλέο στήθος του ημίθεου». 

Το άγαλμα (0,54 μ.) του Ηρακλή της Αιόλου που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Αίθουσα του Βωμού), «αποτελεί το νέο πρότυπο ειρηνικού αλλά προβληματισμένου και ανήσυχου ανθρώπου στο διεθνές περιβάλλον της ελληνιστικής- μεταλεξάνδρειας εποχής. Ένα περιβάλλον που υπήρξε ιδανικό φυτώριο για την ανάπτυξη νέων φιλοσοφικών, κοινωνικών, πολιτικών και θρησκευτικών κινημάτων όπως αυτό του χριστιανισμού». Σύμφωνα με μελέτες, πιθανόν το αγαλματίδιο του Ηρακλή (τέλος του 4ου αι. π.Χ.) να κοσμούσε κάποιο παρόδιο ιερό, αφιερωμένο είτε στον Ηρακλή (έχει βρεθεί στην κοντινή οδό Αγίου Φιλίππου, όρος -ορόσημο ιερού Ηρακλέους) ή σε κάποια άγνωστη θεότητα. Σήμερα, σε αυτό το σημείο υπάρχει ο περικαλλής ναός της Αγίας Ειρήνης.

Από την ανασκαφή του '70, προέρχεται και το απότμημα επιτύμβιας στήλης κλασικών χρόνων καθώς και επιτύμβια στήλη των πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων. «Προφανώς στο κράσπεδο της αρχαίας οδού είχε αναπτυχθεί ήδη από το τέλος του 5ου αι π.Χ., παρόδιο νεκροταφείο, συνήθης πρακτική των αρχαίων» εξηγεί η κ. Μπάνου, «το οποίο χρησιμοποιήθηκε μέχρι την πρώιμη ρωμαιοκρατία».

Μία άλλη επιτύμβια στήλη που βρέθηκε λίγο πιο δυτικά της σημερινής οδού Αθηνάς καταδεικνύει το εύρος του κλασικού νεκροταφείου (εικ. 3). Σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, είναι ένα έργο που χρονολογείται το 350-325 π.Χ. Η νεκρή κάθεται σε σκαμνί απλώνοντας το χέρι προς μια συγγενή της που το κρατά από τον καρπό και της απευθύνει το λόγο υψώνοντας το άλλο της χέρι. Αριστερά στέκεται συλλογισμένο ένα κορίτσι. Κάτω από το κάθισμα της νεκρής υπάρχει μια πέρδικα. Το μνημείο, γνωστό ως στήλη του αποχαιρετισμού είχε άλλοτε μορφή ναϊσκου με αέτωμα, παραστάδες και βάθρο. Το υπουργείο τονίζει ότι «η αρχαία οδός-η σημερινή Αιόλου-θα είχε και άλλα παρόδια ιερά αν κρίνουμε από το γεγονός ότι δύο άλλες χριστιανικές εκκλησίες, η Κοίμησις Θεοτόκου Χρυσοσπηλαιωτίσσης και ο Ι. Ν. Αγίας Παρασκευής (μεταβυζαντινών χρόνων και παραλαύριον ιεράς μονής Οσίου Μελετίου) βρίσκονται λίγα μέτρα βορειότερα της Αγίας Ειρήνης επί της συγκεκριμένης οδού. Η νέα θρησκεία, είναι γνωστό ότι πάτησε στα βήματα της παλαιάς».

Όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα της Ελλάδας, η αρχαία/βυζαντινή οδός έλαβε το όνομα του θεού των ανέμων Αιόλου, διότι εκκινούσε από το Ωρολόγιο του Ανδρονίκου Κυρρήστου (εντός του σημερινού περιφραγμένου αρχαιολογικού χώρου της ρωμαϊκής αγοράς) που ήταν κτήριο του 2ου αι π.Χ. Ήταν αφιερωμένο στους ανέμους ως ηλιακό και υδραυλικό ρολόι, και λόγω του τεράστιου μήκους, κατέστη η βασικότερη αρτηρία οπτικής φυγής προς το σπουδαιότερο μνημειακό συγκρότημα της πόλεως, που είναι η Ακρόπολη.

Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε τη σελίδα  culture.gov.gr/el/SitePages/default.aspx