Το Νόμπελ Χημείας δόθηκε στην Άντα Γιόνατ το 2009, μετά από 25 χρόνια επίμονης έρευνας και σχεδόν μισό αιώνα, από τότε που μια άλλη γυναίκα, η Βρετανίδα χημικός, Ντόροθυ Χότζκιν είχε κατακτήσει την απόλυτη αυτή διάκριση.
Η παγκοσμίως αναγνωρισμένη Ισραηλινή χημικός-κρυσταλλογράφος έρχεται στην Αθήνα για να μιλήσει, από το βήμα του Megaron Plus, για μια συναρπαστική περιπέτεια επιστημονικής έρευνας, που ξεκίνησε από τις πολικές αρκούδες και κατέληξε σε μια νέα γενιά αντιβιοτικών, ασπίδα για τις άμυνες του οργανισμού στις εισβολές των βακτηρίων.
Η διάλεξη της Άντα Γιόνατ έχει τον τίτλο «Η χειμερία νάρκη της αρκούδας, το Έβερεστ, τα ριβοσώματα και τα αντιβιοτικά».
Επιμονή, περιέργεια, αντοχή στην απόρριψη, ένας ισχυρός χαρακτήρας και τυχαία περιστατικά βρίσκονται πίσω από τον επιστημονικό θρίαμβο της Άντα Γιόνατ. Μια ιστορία μυθιστορηματική, μιας μοναχικής ηρωίδας, που με είδωλο και παράδειγμά της την Μαρί Κιουρί, έδωσε μια πεισματική μάχη εναντίον της επιστημονικής ορθοδοξίας και της ακαδημαϊκής έπαρσης και την κέρδισε προς όφελος όλων μας.
Η Άντα Γιόνατ, 73 ετών σήμερα, ερευνήτρια στο Τμήμα Δομικής Βιολογίας του Ινστιτούτου Βάιτσμαν (Weizman Institute) στο Ισραήλ, πριν από μερικές δεκαετίες αναγκάστηκε να μείνει στο σπίτι της για αρκετό διάστημα, μετά από ατύχημα με το ποδήλατό της. Ανάμεσα στα πολλά που διάβαζε ήταν και ένα άρθρο για τις πολικές αρκούδες και εντυπωσιάστηκε από μια παρατήρηση: πριν από τη χειμέρια νάρκη τα ριβοσώματα, οι μηχανές των κυττάρων που μεταφράζουν τον γενετικό κώδικα σε πρωτεΐνες, αρχίζουν να συγκεντρώνονται σε πυκνές συστοιχίες για να προστατευτούν από την αποσύνθεση και αυτό επιτρέπει να επαναενεργοποιηθεί ο μηχανισμός σύνθεσης πρωτεΐνης, μόλις ξυπνάνε.
Αναρωτήθηκε γιατί συμβαίνει αυτό και η απάντηση στην ερώτηση άνοιξε το δρόμο για να αποκρυπτογραφηθεί ο τρόπος που τα αντιβιοτικά παραλύουν τα ριβοσώματα και εξουδετερώνουν τις παθήσεις που οφείλονται σε βακτήρια. Η Γιόνατ παρομοιάζει την έρευνα αυτή με την ανάβαση στο Έβερεστ, με τις συναρπαστικές, αλλά και τις δύσκολες στιγμές της, με τις απογοητεύσεις και την κατάκτηση της κορυφής.
Όταν άρχισε η έρευνα ήταν όλοι εναντίον της, υποστήριζαν ότι επιδίωκε κάτι ανέφικτο. «Μου κόλλησαν όλων των ειδών τους χαρακτηρισμούς», λέει η ίδια σε συνέντευξή της . «Έγινα η ονειροπαρμένη και η τρελή του χωριού, με κατηγόρησαν για εμμονές, ακόμα και για απάτη». Η ισχυρή της προσωπικότητα της επέτρεψε να αγνοεί τις επιθέσεις και τους εμπαιγμούς, είχε άλλωστε περάσει από αδιανόητη φτώχεια, που την είχε εξοπλίσει με αποθέματα αντοχών.
Η Γιόνατ και οι συνεργάτες της έκαναν 25.000 επίμονες προσπάθειες, επί 25 χρόνια, πριν επιτύχουν να δημιουργήσουν τους πρώτους κρυστάλλους ριβοσωμάτων και να αποκαλύψουν πως τα βακτήρια αντιστέκονται στα αντιβιοτικά. Ένα τεράστιο βήμα για την φαρμακευτική επιστήμη, που επιτρέπει την ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών, σε εποχές που σε όλο τον κόσμο εμφανίζονται όλο και πιο πολλά και καινούργια βακτήρια.
Το ριβόσωμα με τα λόγια της Άντα Γιόνατ: «είναι μια μηχανή που παίρνει εντολές από τον γενετικό κώδικα και λειτουργεί χημικά για να παράγει πρωτεΐνη. Δουλεύει πολύ γρήγορα, άψογα και με απόλυτη ακρίβεια και όσο κάνει αυτή τη δουλειά, ελέγχει τα αποτελέσματα και προστατεύει το προϊόν που παράγει μέχρι το προϊόν (η πρωτεΐνη) να είναι ικανό να προστατέψει τον εαυτό του. Σκεφτείτε το νεογέννητο καγκουρό στον μάρσιπο της μητέρας του. Έτσι και η πρωτεΐνη προστατεύεται στη στοά του ριβοσώματος.
Το ριβόσωμα είναι πολύ σημαντικό, στόχος πολλών αντιβιοτικών. Η διάδρασή του με τα αντιβιοτικά, το πώς εξουδετερώνει τα αντιβιοτικά, πώς να μειώσεις την αντίστασή του στα αντιβιοτικά και πώς να αυξήσεις τις πιθανότητες του αντιβιοτικού να κάνει τη διάκριση ανάμεσα στον ασθενή που πρέπει να θεραπεύσει και τον μικροοργανισμό που πρέπει να καταστρέψει, είναι τα στοιχήματα της επιστημονικής έρευνας».
11°
