«Το πρόβλημα των τριών σωμάτων»: Κριτική

Α. ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ
Όταν εκδόθηκε στα ελληνικά η σπουδαία και πολυβραβευμένη τριλογία επιστημονικής φαντασίας του Λιου Σιξίν (Liu Cixin, «Το Πρόβλημα των Τριών Σωμάτων», 488 σελ. 2017, «Το Σκοτεινό Δάσος», 648 σελ. 2019, «Το Τέλος του Θανάτου», 856 σελ., 2020, όλα τους σε μετάφραση του πολύπειρου Θωμά Μαστακούρη από τις Εκδόσεις Sελίνι), τη διαβάσαμε με δέος γιατί την ακολουθούσε, καθόλου άδικα, μία φήμη που ξεπερνούσε ακόμη και το γεγονός ότι πήρε μερικά από τα πιο σημαντικά βραβεία του πλανήτη (που τα παίρνεις πολύ πιο δύσκολα από ό,τι ένα Booker ή ένα Pulitzer: ο ανταγωνισμός σε αυτό το πεδίο είναι εξοντωτικός). Και καλά κάναμε, όπως αποδείχτηκε, γιατί ακόμη και για εμάς που ίσως έχουμε μια κάποια πείρα στο είδος τα βιβλία ήταν μια αποκάλυψη.

Η τριλογία, μολονότι η κεντρική της θέση μπορεί να θεωρηθεί τετριμμένη (μια εξωγήινη φυλή σκοπεύει να αφανίσει την ανθρωπότητα), είναι τρομερά πρωτότυπη. Τρομερά. Δεν μπορεί να το συλλάβει κανείς πόσο. Έχει επίσης ισορροπημένες δόσεις επιστήμης και φαντασίας, που όπως και να το κάνει κανείς είναι στοιχεία που τα αποζητά δικαιολογημένα κανείς όταν μιλάμε για hard science fiction. Είναι ένα «φιλοσοφημένο» έργο, για να μην πούμε «φιλοσοφικό», καθώς ερευνά εις βάθος και σε πολλές… διαστάσεις πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, της ανθρώπινης «ουσίας», αυτού που μας κάνει ό,τι τέλος πάντων είμαστε — ηθικά όντα που νοιάζονται για την ύπαρξή τους. Κυρίως όμως, το sci-fi (κάθε εποχή του είδους και κάθε του υποκατηγορία) είναι ΙΣΤΟΡΙΑ. Και εδώ ο Κινέζος πρώην μηχανικός υπολογιστών και νυν συγγραφέας πραγματικά οργιάζει. Η ιστορία του είναι εκπληκτική. Μοιάζει σαν να έθεσε πριν καν ξεκινήσει ένα πολύ υψηλό στόχο, και να τον ξεπέρασε στην πορεία.

Ο άνθρωπος κάνει —πώς αλλιώς να το πούμε— παλαβά πράγματα. Θέτει εμπόδια στον εαυτό του (έτσι γράφονται τα βιβλία βέβαια) πριν σκεφτεί ποια λύση πρέπει να προκρίνει και γιατί. Και βρίσκει πάντα μια έξοχη λύση. Πάντα. Και πέραν τούτου: παρ’ όλα αυτά, «παίρνει τον χρόνο του» για να εξηγήσει ένα προς ένα όλα τα πραγματικά πολύ δύσκολα, πολύ σύνθετα, πολύ «επιστημονικά» κομμάτια της ιστορίας του, ακόμη και τα πιο ακραία και πιο ακατανόητα. Καμιά φορά το κάνει ίσως κάπως άγαρμπα, όταν κάθεται και μας αναλύει ένα φαινόμενο της (θεωρητικής) φυσικής —ή καλύτερα: μια θεωρία— σαν να δίνει διάλεξη (αλλά ωραία και άκρως κατανοητή διάλεξη, αν έχεις την υπομονή να τον ακούσεις, και ίσως ένα κάποιο υπόβαθρο — όχι όμως τρομερά υψηλό). Θέλω να πω πως, εδώ και πολλά χρόνια, η ΕΦ έχει μάθει να αφήνει τις εξηγήσεις να παρεισφρέουν «ύπουλα» στο στόρι, να γίνονται κομμάτια της αφήγησης, να μην την επιβαρύνουν, να μην υπάρχουν διαλογικά ή αφηγηματικά ιντερμέδια όπου ο συγγραφέας μοιάζει σαν να ακούγεται να λέει, «Μισό να σας εξηγήσω». Ο Λιου Σιξίν το κάνει συχνά, αλλά όχι πάντα. Καμιά φορά φαίνεται να υπερβάλλει, και να μας εξηγεί πολλά πράγματα διά μακρών. Είναι κακό αυτό; Όχι βέβαια. Ίσα-ίσα που ο αναγνώστης σχεδόν το αποζητά· άσε που μαθαίνουμε τόσα διαβάζοντας όλες αυτές τις εξηγήσεις. Απλώς το αναφέρουμε γιατί είναι βασικό στοιχείο των βιβλίων.

Περάσαμε ένα οκταήμερο γεμάτο από την καλύτερη (σκληρή) επιστημονική φαντασία που είδαμε εδώ και δεν ξέρουμε πόσο καιρό

Β. Η ΣΕΙΡΑ

Έχοντας λοιπόν γνώση του έργου, ενθουσιαστήκαμε με την άκρως παράτολμη απόφαση των σόουράνερ του «Game of Thrones» David Benioff και D.B. Weiss να μεταφέρουν στην τηλεόραση την τριλογία του Λιου Σιξίν. Μάλιστα, όταν προ μερικών ετών πρωτοανακοινώθηκε η είδηση, ο χώρος βούιξε προφητεύοντας μία θεαματική καταστροφή, κάτι που δεν θα είχε προηγούμενο στα χρονικά κλπ. — δεδομένου και του θηριώδους μπάτζετ που θα απαιτούνταν, αλλά και των περίπλοκων γρίφων που επινοεί ο συγγραφέας. Ακόμη χειρότερα: κάποιοι που είδαν ήδη τη σειρά, εξακολουθούν να το λένε: «Αποτυχία», «Κακό CGI», «Κακή επιλογή ηθοποιών», «Πετσόκομμα του βιβλίου», «Απλουστευτικές εξηγήσεις», «Αυτό ήταν λοιπόν;…» και διάφορα άλλα. Ή μάλλον: ναι, έχουμε και εδώ όλη τη (γνωστή, εδώ και χρόνια τετριμμένη και μάλλον κουραστική) γκρίνια των fanboys, την γκρίνια των ανθρώπων που έχουν στο μυαλό τους κάτι πολύ συγκεκριμένο και που, όταν βλέπουν ένα τελικό προϊόν προβαίνουν σε συγκρίσεις που το αδικούν. (Σημείωση: ποτέ δεν έχουμε κάτι πολύ συγκεκριμένο στο μυαλό μας, οι σκέψεις μας γενικά είναι χαοτικές, και, ακόμη χειρότερα, οι περισσότεροι από εμάς ποτέ δεν έχουμε φτιάξει κάτι με τα χέρια μας, ή τέλος πάντων με το μυαλό μας και τον ιδρώτα μας, οι περισσότεροι απλώς καταναλώνουμε τέχνη μασουλώντας ποπ-κορν: πράγμα καλό).

Για να μην τα πολυλογούμε: λατρέψαμε τη σειρά τού Netflix, πατήσαμε τους όρκους μας να βλέπουμε «σίριαλ» στην τηλεόραση με τον παραδοσιακό τρόπο (ένα επεισόδιο την εβδομάδα), και περάσαμε ένα οκταήμερο γεμάτο από την καλύτερη (σκληρή) επιστημονική φαντασία που είδαμε εδώ και δεν ξέρουμε πόσο καιρό. Η σειρά δεν είναι απλώς «αξιοπρεπής» (που ακόμη και «απλώς» κάτι τέτοιο θα αρκούσε, καθώς θυμίζουμε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα βουνό εδώ πέρα), αλλά πολύ απλά τα σπάει.

Δεν ξέρουμε πόσους μήνες πέρασαν στο writers room ρίχνοντας τη μια ιδέα πάνω στην άλλη και κρατώντας σημειώσεις, αλλά πάμε στοίχημα ότι θα τους χρειάστηκε τουλάχιστον ένας χρόνος. Και μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων. Και πολλές διορθώσεις, αναθεωρήσεις, και ό,τι άλλο προβλέπεται για τέτοια μεγαλεπήβολα σχέδια. Γιατί εδώ έπρεπε να γίνουν όλες οι υπερ-απαραίτητες αλλαγές στο βιβλίο, να κοπούν πράγματα, να προστεθούν πράγματα (μόνο έτσι είναι πιστή μια μεταφορά: απιστώντας), να διατηρηθεί ο βασικός κορμός, να τεθούν όλα τα ηθικά, πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά, ψυχολογικά κλπ. κλπ. θέματα του μυθιστορήματος και να απαντηθούν με απλό αλλά όχι αστεία απλουστευτικό τρόπο τα επιστημονικά κομμάτια και οι θεωρίες (και όχι βέβαια με… voice over: «Μισό να σας εξηγήσω»), να επιλεγούν χώροι, να βρεθούν λύσεις οπτικοποίησης κάποιων πραγμάτων που δεν τα έχει δει ποτέ κανείς μας, να αποφασιστεί πόσο σκληρές σκηνές θα υπάρχουν (υπάρχουν μερικές, και ειδικά μία σεκάνς: στο πλοίο), δεν ξέρω, άπειρα ερωτήματα, άπειρες λεπτομέρειες. Και πάν’ απ’ όλα: να γίνει με όλα αυτά τα υλικά μια σειρά που θα μπορεί να τη δει, να την παρακολουθήσει, να την κατανοήσει και να την απολαύσει ο μέσος τηλεθεατής τού Netflix. (Αλλά και εγώ: που έχω μια σχετικά καλούτσικη τηλεοπτική εκπαίδευση στο είδος, αλλά που προτιμώ φωτόσπαθα και διαστημικό πιστολίδι, και όχι φιλοσοφικά θέματα και εξωγήινους που δεν τους βλέπουμε ποτέ. Την απόλαυσα και εγώ).

Κλείνοντας: ας έχει κανείς όσες και όποιες επιμέρους αντιρρήσεις θέλει, καλά κάνει. Παρά ταύτα, το τηλεοπτικό «Πρόβλημα των Τριών Σωμάτων» κάνει θαύματα. Πήρε ένα υλικό για σούπερ νερντς (αν δεν είστε ήδη φαν τής ΕΦ, δεν θα επιλέξετε να διαβάσετε ΑΥΤΑ τα βιβλία, είναι τόσο hard core), και έφτιαξε ένα τηλεοπτικό προϊόν, υψηλού επιπέδου, για όλους. Να ’ναι καλά οι άνθρωποι.

ΥΓ1. Ξεχάσαμε να πούμε δυο λόγια για την υπόθεση. (Θα πούμε το ένα εκατοστό της μόνο, και αυτό γραμμικά: στη σειρά έχουμε διαρκή πήγαιν’-έλα στον χρόνο και στις χώρες). Μία επιστήμονας που έχει πολύ ισχυρούς λόγους να μισεί την ανθρωπότητα καλεί μια εξωγήινη και πολύ πιο εξελιγμένη τεχνολογικά από εμάς φυλή να έρθει στη Γη «διά τα περαιτέρω». Οι εξωγήινοι αυτοί είναι σε θέση να μας παρακολουθούν με κάποιον τρόπο. Ο ΟΗΕ και κάποιες πολύ ειδικές υπηρεσίες οργανώνουν τη γραμμή άμυνας του πλανήτη. Πολλοί επιστήμονες αυτοκτονούν. Τι στο καλό συμβαίνει; Και πώς θα σωθούμε απέναντι σε μία παντοδύναμη αρμάδα, που μπροστά της μοιάζουμε Αυστραλοπίθηκοι ή, καλύτερα, έντομα; Ακόμα χειρότερα: οι κακοί εξωγήινοι θα έρθουν εδώ μετά από 400 χρόνια. Δεν θα σώσουμε δηλαδή εμείς τη Γη: θα τη σώσουν οι απόγονοί μας. Αν τη σώσουν. Κι αν είναι απαραίτητο να σωθεί.

YΓ2. Στον δεύτερο και τρίτο τόμο (μολονότι σε αυτό τον πρώτο κύκλο η σειρά δανείζεται υλικό και από αυτούς) τα πράγματα ξεφεύγουν τρομερά. Αδιανόητα τρομερά. Αυτό εδώ ήταν το… εύκολο κομμάτι. Οπότε αδημονούμε να δούμε τη συνέχεια. Σε δύο χρόνια πιθανότατα. Δεν πειράζει, it is what it is.

ΥΓ3. Υπάρχει και μια κινέζικη τηλεοπτική εκδοχή της τριλογίας! Μάλιστα αυτοί που δεν τους είπε τίποτε η αμερικάνικη, του Netflix, λένε πως είναι πολύ καλύτερη, πιο κοντά στο πνεύμα των βιβλίων κλπ. Ωραία, ναι, να τους πιστέψουμε. Γιατί να μην τους πιστέψουμε. Αλλά για όνομα του καλού Θεού: είναι ΤΡΙΑΝΤΑ (30!) ωριαία επεισόδια. Ποιος έχει τόσο ελεύθερο χρόνο, ποιος μπορεί να επενδύσει τόσο χρόνο από τη ζωή του παρακολουθώντας ένα κινέζικο έργο με αγγλικούς υποτίτλους που φεύγουν σαν αστραπή; Και που μετά είναι σε θέση να κάνει και συγκρίσεις; Αλήθεια τώρα; Δηλαδή οκέι… Δεν βγαίνουν και οι χρόνοι, αν το καλοσκεφτείς. Και ξέρετε; Δεν είναι αστείο ότι οι Καυκάσιοι μπερδεύουν τις φάτσες των Ασιατών: συμβαίνει στ’ αλήθεια. Και βέβαια συμβαίνει και αντιστρόφως: κι εκείνοι μπερδεύουν εμάς — αν δουν εμένα δίπλα στον Μομόα (ξυρισμένο), και μετά μάς κάνουν σβούρες, μας σταματήσουν κάπου τυχαία, και τους ρωτήσουμε στα κινέζικα πώς μάς λένε, παίζει και να τον φωνάζουν Κυριάκο αυτόν. Εδώ στο αμερικάνικο και καταλαβαίνεις ποιος είναι ποιος μετά το τέταρτο-πέμπτο επεισόδιο. Μόνο η Μεξικάνα ηθοποιός ξεχωρίζει με τη μία. Τόσο, που πολλοί μιλούν για miscasting. Θα καταλάβετε τι εννοώ.