Πώς μας επηρεάζουν τα ριάλιτι σόου

«Δεν είμαι εδώ για να κάνω φίλους. Είμαι εδώ για να κερδίσω». Αυτό το κλισέ ειπώθηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης σεζόν του αμερικάνικου Survivor από διαγωνιζόμενους οι οποίοι «εξαργύρωναν» τα 15 λεπτά φήμης που είναι το εκ γενετής δικαίωμα όλων των Αμερικανών. Δύο δεκαετίες αργότερα, η δήλωση αυτή έχει κατ’ εξακολούθηση αποδειχθεί αντιπροσωπευτική για το ίδιο το είδος. Ενώ κριτικοί, κοινωνικοί επιστήμονες, και ακόμη και θεατές συνεχίζουν να έρχονται αντιμέτωποι με αποκαλύψεις σχετικά με την πραγματικότητα και την τοξικότητα των ριάλιτι εκπομπών, το είδος έχει κατακτήσει την παγκόσμια κουλτούρα και έχει διεκδικήσει το υπέρτατο βραβείο: την προσοχή μας.

Το Reality TV έχει αλλάξει ριζικά το τοπίο των διασημοτήτων, της πολιτικής και της εξουσίας. Οι «αστέρες» του είδους έχουν διεισδύσει σε κάθε γωνιά της βιομηχανίας του θεάματος και έχει κάνει πολλούς ανθρώπους πάρα πολύ πλούσιους. Η Kim Kardashian έχει καθαρή περιουσία 1,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στις ΗΠΑ δε, συνέβαλλε ακόμα και στην αύξηση δημοτικότητας του Donald Trump ο οποίος μετά ψηφίστηκε ο 45^ος Πρόεδρος των ΗΠΑ.

Η συνεχής δημοτικότητα του ριάλιτι ως είδος δεν είναι απαραίτητα καλό για την κοινωνία, λέει η Judy Berman σε ένα άρθρο στο περιοδικό TIME. Δεδομένου ότι οι ΗΠΑ έχουν γίνει ένα πιο σκληρό, πιο διχασμένο και περισσότερο θυμό μέρος στον 21ο αιώνα, το ριάλιτι - που επιβραβεύει τακτικά τους ανθρώπους για τη σκληρότητα, την πολεμική και την επιπολαιότητα τους - φέρει μέρος της ευθύνης.

Όπως σημειώνει η κοινωνιολόγος Danielle J. Lindemann στο πρόσφατο βιβλίο της «True Story: What Reality TV Says About Us», «Παρά όλες τις ακραίες προσωπικότητες και θεματολογίες του, οι εκπομπές ριάλιτι αντικατοπτρίζουν πόσο οπισθοδρομικοί είμαστε πραγματικά». Λαμβάνοντας αυτό υπόψιν, η λίστα μας με τις πιο αξιοσημείωτες σεζόν ριάλιτι εκπομπών δεν είναι έπαινος για την εκάστοτε εκπομπή ή για το είδος, αλλά ένα μέτρο του πόσο έντονα έχουν επηρεάσει τον κόσμο μας τόσο οι κακοήθεις αυτοί ναρκισσιστές  όσο και οι παράξενες καταστάσεις και συνθήκες μέσα στις οποίες «κατοικούν» και κινούνται.

Αν και ο όρος ριάλιτι αναδύθηκε δεκαετίες αργότερα, παραδείγματα του είδους εμφανίστηκαν παράλληλα με την έλευση της τηλεόρασης. Η «Candid Camera» ήταν η πρώτη τηλεοπτική εκπομπή που έβαλε για πρώτη φορά ανυποψίαστους ανθρώπους σε παράλογες καταστάσεις και κατέγραψε τις αντιδράσεις τους το 1948. Μέσα από ιστορίες για την ομοφυλοφιλική ταυτότητα και το διαζύγιο, η σειρά ντοκιμαντέρ του 1973 του PBS «An American Family» έκανε το προσωπικό, πολιτικό.

Η δημοφιλής μορφή των ριάλιτι, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, με κάμερες να καταγράφουν «από ψηλά» και σόλο συνεντεύξεις των συμμετεχόντων με παραγωγούς, επεξεργασμένες για να δημιουργήσουν μια αφήγηση με ξεκάθαρα καθορισμένους χαρακτήρες, έκανε την πρώτη της εμφάνιση το 1992 με το αμερικάνικο ριάλιτι «The Real World». Το φινάλε της πρώτης σεζόν της σειράς βρήκε το καστ της γενιάς X να εισβάλλει στην αίθουσα παραγωγής και να συνειδητοποιήσει ότι δεν ήταν τόσο υποκείμενα ενός ντοκιμαντέρ όσο χαρακτήρες σε μια σαπουνόπερα χωρίς σενάριο.

Στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και στις αρχές της δεκαετίας του 2010, εν μέσω μιας αναγέννησης εκπομπών με σενάριο σε καλωδιακά κανάλια, φαινόταν ότι η άνοδος της επί πληρωμής πλατφόρμας θα μπορούσε να οδηγήσει στην εξαφάνιση των ριάλιτι. Αντίθετα, το streaming έχει εντείνει τον αγώνα για τη δημιουργία φθηνού, εθιστικού, λαϊκιστικού περιεχομένου. Ως μέρος της δυνητικά δονκιχωτικής προσπάθειάς του να γίνει αυτόνομο υποκατάστατο της καλωδιακής τηλεόρασης, το Netflix έχει δημιουργήσει ένα παγκόσμιο οπλοστάσιο εκπομπών ριάλιτι που κυμαίνεται από το «The Great British Bake Off» έως το «Too Hot to Handle». Και είναι πολλοί αυτοί που ακολούθησαν το παράδειγμά τους. Μετά από 20 σεζόν στο E!, οι Kardashian-Jenners τώρα «παρέδωσαν» τη ζωή τους στο Hulu.

Ενώ παλαιότερα θεωρείτο μια επιβλαβής μόδα, τα ριάλιτι πλέον έχουν μετατραπεί σε θεσμό. Όταν όμως οι κοινωνικοί επιστήμονες μελετούν τις επιπτώσεις του, τα συμπεράσματά τους σπάνια είναι ενθαρρυντικά. Έχει βρεθεί ότι τα ριάλιτι επιδεινώνουν το σωματικό άγχος, αυξάνουν τη σωματική επιθετικότητα και μπερδεύουν τις απόψεις μας για τον ρομαντισμό.

Θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι η παρακολούθηση ενός ριάλιτι μια στο τόσο είναι δυνατόν να επηρεάσει το μυαλό μας. Αλλά η μακροχρόνια έκθεση σε δεκάδες τέτοιες εκπομπές που ενισχύουν τις ίδιες εσφαλμένες αντιλήψεις είναι κάτι διαφορετικό. Όπως δηλώνει η κριτικός των media, Jennifer L. Pozner, στο βιβλίο της «Reality Bites Back: The Troubling Truth About Guilty Pleasure TV» (2010), το ριάλιτι «έχει τη δύναμη να επηρεάσει τις αντιλήψεις μας για την κανονικότητα εναντίον της διαφοράς» και να ενθαρρύνει γενικεύσεις για διαφορετικές ταυτότητες.

Είναι πολλά στοιχεία που μπορείτε να απολαύσετε σε ένα ριάλιτι, και πολύ συχνά είναι ένας είδος που δίνει φωνή σε κοινότητες που δεν εμφανίζονται συχνά στη μικρή οθόνη. Μερικές φορές μάλιστα δίνει σε αυτά τα θέματα τον σεβασμό που τους αξίζει. Αλλά το να πάρουμε στα σοβαρά τα ριάλιτι σημαίνει να «λογοδοτήσουμε» για το πόσο απαίσια μπορούν συχνά να γίνουν. Οι εκπομπές αυτές ενισχύουν στερεότυπα, από την χαζή ξανθιά έως τη θυμωμένη μαύρη. Τα Docusoaps ενισχύουν την αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι απλά κακεντρεχείς κουτσομπόλες, και οι εκπομπές που έχουν LGBTQ καστ παραμένουν σπάνιες.

Εκτός και αν ζείτε εντελώς εκτός δικτύου, δεν μπορείτε να αποφύγετε την επιρροή αυτών των εκπομπών. Η τρέχουσα οικονομία των influencer μπορεί να βασίζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά είναι μια επέκταση του αρχικού «είναι διάσημος επειδή είναι διάσημος» μοντέλου των ριάλιτι (famous for being famous). Οι αδερφές D'Amelio του Tiktok έχουν πλέον τη δική τους σειρά στο Hulu και κανένας άλλος Αμερικανός δεν έχει περισσότερους ακολούθους στο Instagram από την Kylie Jenner.

Εάν δεν μπορούμε να σταματήσουμε αυτόν τον τιτάνα της ποπ κουλτούρας, τότε θα πρέπει να καταλάβουμε τι μας γνωστοποιούν οι πιο ανεξίτηλες ιστορίες του για το ποιοι πρέπει να είμαστε, τι πρέπει να πιστεύουμε και, μια στο τόσο, ποιος θα ενσαρκώσει καλύτερα τις αξίες μας σε ένα πολιτικό φόρουμ. Γιατί τα ριάλιτι μπορεί να μην είναι εδώ για να κάνουν φίλους, αλλά είναι σίγουρα εδώ για να μείνουν.

* Με στοιχεία από TIME