Κοχύλια που βρέθηκαν στην Ισπανία ίσως είναι από τα αρχαιότερα μουσικά όργανα στον κόσμο

Ως παιδί, ο Μικέλ Λόπεθ Γκαρθία γοητευόταν από το κοχύλι που η οικογένεια του πατέρα του στην Αλμερία φύλαγε στο μπάνιο και το οποίο χρησιμοποιούσαν για να ειδοποιούν τους συγχωριανούς για ανερχόμενα ποτάμια και πλημμύρες.

Οι ώρες που πέρασε προσπαθώντας να βγάλει αυτόν τον «χαρακτηριστικά δυνατό ήχο» απέδωσαν πέρυσι, όταν ο αρχαιολόγος, μουσικολόγος και επαγγελματίας τρομπετίστας έπαιξε οκτώ σάλπιγγες από κοχύλια. Οι τόνοι τους, όπως λέει, μπορούν να φωτίσουν τη ζωή των ανθρώπων που ζούσαν στη βορειοανατολική Ισπανία πριν από 6.000 χρόνια.

Σε άρθρο που συνυπογράφει με τη συνάδελφό του Μαργαρίτα Ντίαθ-Αντρέου, ο ερευνητής του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης υποστηρίζει ότι 12 μεγάλες κοχύλο-σάλπιγγες που βρέθηκαν σε νεολιθικούς οικισμούς και ορυχεία στην Καταλονία –χρονολογημένες μεταξύ τέλους 5ης και αρχών 4ης χιλιετίας π.Χ.– ίσως χρησιμοποιούνταν ως μέσα επικοινωνίας μεγάλων αποστάσεων και ως πρωτόγονα μουσικά όργανα.

Το γεγονός ότι τα κοχύλια φαίνεται να συλλέχθηκαν αφού οι θαλάσσιες χοάνες Charonia lampas είχαν πεθάνει υποδηλώνει ότι δεν προορίζονταν για κατανάλωση, ενώ η αφαίρεση του μυτερού άκρου δείχνει πως χρησιμοποιούνταν σαν σάλπιγγες.

Για να δοκιμάσουν τις θεωρίες τους, οι δύο ερευνητές εξασφάλισαν άδεια να κάνουν ακουστικά πειράματα στα οκτώ κοχύλια που είναι αρκετά άθικτα ώστε να παράγουν ήχο. Τον Νοέμβριο του 2024, ο Λόπεθ Γκαρθία απέσπασε έναν «πολύ δυνατό, σταθερό τόνο» από τα κοχύλια.

«Είναι εκπληκτικό ότι μπορείς να βγάλεις αυτόν τον τόσο αναγνωρίσιμο ήχο από ένα τόσο απλό όργανο, που είναι ουσιαστικά ελαφρώς τροποποιημένο σώμα ζώου», λέει. «Το πιο κοντινό σύγχρονο όργανο σε όρους ήχου είναι το γαλλικό κόρνο».

Ωστόσο, εκείνος και η Ντίαθ-Αντρέου –ερευνήτρια στο Καταλανικό Ίδρυμα Έρευνας και Προηγμένων Σπουδών και επίσης στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης– ήθελαν να εξερευνήσουν το πλήρες μουσικό δυναμικό των κοχυλιών.

«Θέλαμε να δούμε αν σε κάποιο από τα κομμάτια που παίξαμε υπήρχε περιθώριο αυτοσχεδιασμού ή εξερεύνησης ηχητικών πόρων», λέει ο Λόπεθ Γκαρθία. «Κάναμε ηχογραφήσεις μικρών αυτοσχεδιασμών και διαπιστώσαμε ότι με διαφορετικές τεχνικές μπορούσαμε να διαμορφώσουμε τον ήχο και τις νότες».

Βάζοντας το χέρι στην οπή των κοχυλιών, διαπίστωσε ότι μπορούσε να αλλάξει και να χαμηλώσει τον τόνο, ενώ διαφορετικές φθογγικές τεχνικές άλλαζαν επίσης το ηχόχρωμα.

«Αυτά είναι ουσιαστικά από τα πρώτα όργανα –ή κομμάτια ηχητικής τεχνολογίας– που γνωρίζουμε σε όλη την ανθρώπινη ιστορία», λέει. «Λειτουργούν με τη δόνηση των χειλιών και ο τρόπος παραγωγής του ήχου μοιάζει πολύ με τα σύγχρονα χάλκινα πνευστά· τα κοχύλια είναι οι αρχαιότεροι πρόγονοί τους».

Στο άρθρο τους, δημοσιευμένο στο περιοδικό Antiquity, οι δύο ερευνητές προτείνουν ότι οι σάλπιγγες από κοχύλια ίσως χρησιμοποιήθηκαν «ως εργαλεία επικοινωνίας, είτε μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων της περιοχής είτε μεταξύ οικισμών και ανθρώπων που εργάζονταν στο γύρω αγροτικό τοπίο». Προσθέτουν ότι μπορεί να χρησιμοποιούνταν και από εργάτες σε διαφορετικές στοές των ορυχείων βαρισκίτη όπου βρέθηκαν έξι από τα κοχύλια.

«Ξέρουμε ότι πρόκειται για μια από τις αρχαιότερες και πιο ανθεκτικές τεχνολογίες παραγωγής ήχου γνωστές στον άνθρωπο –τουλάχιστον στην Ευρώπη», λέει ο Λόπεθ Γκαρθία. «Το αρχαιότερο κοχύλι-σάλπιγγα με σχεδόν πανομοιότυπα χαρακτηριστικά βρέθηκε στο σπήλαιο Μαρσουλάς στη νότια Γαλλία, χρονολογημένο περίπου στο 18.000 π.Χ. Άρα έχουμε σχεδόν πανομοιότυπα όργανα σε χρήση από 18.000 χρόνια πριν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, όταν η οικογένειά μου χρησιμοποιούσε ακόμη το δικό της κοχύλι στην Αλμερία».

Όπως το κοχύλι του Μαρσουλάς –το οποίο ξεχάστηκε για πάνω από 80 χρόνια σε μια μουσειακή συλλογή πριν αποκαλυφθεί ότι είχε τροποποιηθεί από προϊστορικούς ανθρώπους για χρήση ως πνευστό– έτσι και τα καταλανικά κοχύλια «υποδηλώνουν ευρύτερες μουσικές δυνατότητες».

Όπως το θέτει ο Λόπεθ Γκαρθία: «Παρότι αυτά τα όργανα είχαν μια πολύ πρακτική λειτουργία, έχουν αρκετή μελωδικότητα ώστε να εξυπηρετούν και εκφραστική μουσική. Είναι πιθανό πέρα από την πρακτική χρήση τους να χρησιμοποιούνταν και για εκφραστικούς σκοπούς· καλύπτουν τις ελάχιστες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη μουσικής και έκφρασης».

Ο τρομπετίστας, που παίζει από μπάντες χάλκινων έως ντίξιλαντ τζαζ, σάλσα, φανκ και καταλανική παραδοσιακή μουσική, λέει ότι τα αρχαία κοχύλια τον έκαναν να στοχαστεί πώς και γιατί οι άνθρωποι άρχισαν να παίζουν μουσικά όργανα.

«Ολόκληρη η συζήτηση για το κατά πόσο η μουσική είναι ζήτημα πρακτικότητας ή κατά πόσο είναι αισθητική, εκφραστική, συναισθηματική και προσωπική, με έχει συναρπάσει», λέει.

«Αυτές οι κοχύλο-σάλπιγγες με έκαναν να σκεφτώ ποια ήταν η απαρχή της μουσικής έκφρασης του ανθρώπου. Ήταν θέμα ανάγκης και επιβίωσης, όπως υποστηρίζουν ορισμένες εξελικτικές θεωρίες; Ή μήπως ανταποκρινόταν σε άλλες, εξίσου σημαντικές ανθρώπινες ανάγκες –την ανάγκη έκφρασης, δημιουργίας δεσμών, αγάπης και συναισθημάτων μέσα στις κοινότητες;».

(Πηγή: The Guardian)