Axel Dauchez: Πώς n AI μπορεί να σώσει ή να σκοτώσει τη δημοκρατία

Ζούμε σε μια περίοδο κατά την οποία όλο και πιο συχνά οι διαγνώσεις για την υγεία της δημοκρατίας είναι δυσάρεστες – αν όχι δυσοίωνες. Η δημοκρατία βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Οι εκλογές δεν εγγυώνται πλέον συναίνεση, αλλά βαθαίνουν τον διχασμό, θεσμοί αδυνατούν να δράσουν με ταχύτητα κι αποτελεσματικότητα, κοινωνίες γίνονται ευάλωτες σε καταιγίδες παραπληροφόρησης.

Σ’ αυτό το περιβάλλον, η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί σαν διπλή λεπίδα: μπορεί να προσφέρει διαφάνεια και συμμετοχή, μπορεί όμως και να διαλύσει την αξιοπιστία της κάλπης, να ακυρώσει την ίδια τη βάση του δημοκρατικού πειράματος. Μια σειρά από χώρες έχουν ήδη ζήσει εκλογικές αναμετρήσεις που αμφισβητήθηκαν λόγω deepfakes και μαζικής χειραγώγησης. Κι όταν το εκλογικό αποτέλεσμα θεωρείται «στημένο», η δημοκρατία έχει χάσει.

Εδώ εμφανίζεται ο Axel Dauchez, ιδρυτής και CEO του Make.org, με την πρόταση μιας «δημοκρατικής ασπίδας». Ένα σχέδιο που θέλει να επανασυνδέσει πολίτες και θεσμούς, να προστατεύσει την εκλογική διαδικασία και να ξαναδώσει στη δημοκρατία το χαμένο της κύρος: Με μαζική συμμετοχή, θεσμική καινοτομία και πίστη ότι, ακόμη και στην εποχή της ΑΙ, η συλλογική βούληση μπορεί να βρει τρόπο να εκφραστεί.

Μιλάει με άνεση τα αγγλικά αλλά διαθέτει μια –αναπόφευκτη θαρρείς– γαλλική εσάνς στον τρόπο που προφέρει τις λέξεις. Είναι αεικίνητος ενώ κρατάει το κινητό του τηλέφωνο – η συνέντευξη γίνεται μέσω zoom. Ο Axel Dauchez δεν μιλάει σαν θεωρητικός, ούτε σαν ακαδημαϊκός που παρατηρεί τις εξελίξεις από απόσταση. Η πλατφόρμα του φιλοδοξεί να ξαναχτίσει τη σχέση ανάμεσα στους πολίτες και τους θεσμούς. Όπως λέει, «δημοκρατία χωρίς συναίνεση είναι κενό γράμμα».

Axel Dauchez: Ο ιδρυτής και CEO του Make.org εξηγεί γιατί ίδρυσε την πλατφόρμα

Η διαπίστωση που τον οδήγησε να ιδρύσει την πλατφόρμα πριν από εννέα χρόνια ήταν ότι η δημοκρατία είχε αρχίσει να αποτυγχάνει σε δύο κρίσιμα σημεία: δεν μπορούσε να δράσει με την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα που απαιτούν οι πολίτες, και οι εκλογές, αντί να φέρνουν συμφιλίωση, παρήγαγαν όλο και μεγαλύτερο διχασμό.

Πριν από εννέα χρόνια, να θυμίσουμε, στις ΗΠΑ ο Τραμπ είχε εκλεγεί για πρώτη φορά, στη Βρετανία το Brexit είχε κερδίσει το δημοψήφισμα, το διεθνές τοπίο έδειχνε έντονα σημάδια αλλαγής – πάνω από την πεδιάδα της πολυμέρειας μαζεύονταν σύννεφα.

«Οι εκλογές έπρεπε να είναι η στιγμή όπου, έστω προσωρινά, οι πολίτες δέχονται το συλλογικό αποτέλεσμα. Αν όμως κάθε εκλογική διαδικασία αφήνει πίσω της ένα βαθύτερο χάσμα, τότε η ίδια η βάση της δημοκρατίας –η αποδοχή μιας κοινής απόφασης– υπονομεύεται», σημειώνει ο Ντάουτσεζ και περιγράφει το πώς ξεκίνησε η πλατφόρμα του: το Make.org επιχειρεί να εμπλέξει εκατομμύρια ανθρώπους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, όχι μόνο στην κάλπη αλλά και στην καθημερινή λειτουργία της δημόσιας πολιτικής. Στόχος: η μαζική συμμετοχή, η συναίνεση, η ενίσχυση της νομιμοποίησης.

Το εγχείρημα εφαρμόστηκε σε συνεργασία με θεσμούς όπως το ΝΑΤΟ, τα Ηνωμένα Έθνη, η Ε.Ε. και μεγάλες πόλεις, επιτρέποντας σε ποσοστά έως και 20% του πληθυσμού να συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση πολιτικών.

Ένας νέος, ερεβώδης κόσμος

Επισημαίνω συνοπτικά τις καταιγιστικές αλλαγές που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια. Το 2025, τα πράγματα είναι πιο ανησυχητικά απ’ ό,τι το 2016. «Ξεκινήσαμε με δύο προβλήματα, τώρα είναι περισσότερα», λέει ο Axel Dauchez κι αναφέρει την υβριδική πληροφόρηση, τις διεθνείς συγκρούσεις και τη ραγδαία άνοδο της τεχνητής νοημοσύνης – όλα έχουν προσθέσει νέα βάρη σε ήδη αδύναμους θεσμούς. «Είμαι απαισιόδοξος. Η δημοκρατία είναι σε τεράστιο κίνδυνο», παραδέχεται.

Το μεγαλύτερο ρίσκο; «Η νομιμοποίηση των εκλογών. Αν η κοινωνία πάψει να πιστεύει στο αποτέλεσμα, αν τα εκλογικά αποτελέσματα τίθενται υπό αμφισβήτηση, δεν υπάρχει δημοκρατία. Κι αυτό είναι το πιο πιθανό σενάριο αν η χρήση AI στις εκλογικές διαδικασίες πολλαπλασιάσει τις καμπάνιες παραπληροφόρησης, τα deepfakes, την εξατομικευμένη διαστρέβλωση». Σημειώνει παραδείγματα από Σλοβακία και Ρουμανία, όπου η αξιοπιστία της κάλπης κλονίστηκε. «Αν κάθε ψηφοφορία θεωρείται προϊόν χειραγώγησης, τότε το παιχνίδι τελείωσε».

Κι όμως, βλέπει και την άλλη όψη: «Η AI μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια. Μπορεί να κάνει προσβάσιμη την πολυπλοκότητα της δημόσιας ζωής σε όλους». Παραθέτει ένα παράδειγμα: «Ποιος πολίτης έχει οκτώ ώρες για να παρακολουθήσει μια συζήτηση στη Βουλή; Και ποιος θα καταλάβει τη γλώσσα της; Η AI μπορεί να μεταφράσει αυτό το περιεχόμενο στη γλώσσα και στο επίπεδο γνώσης του καθενός. Από το κοινοβουλευτικό πρακτικό μέχρι τη νομοθεσία ή μια σύνθετη πολιτική μεταφορών, όλα μπορούν να γίνουν κατανοητά και προσβάσιμα».

Η δεύτερη διάσταση είναι η ενίσχυση της φωνής του πολίτη. «Ο περισσότερος κόσμος έχει μια αόριστη άποψη. Η AI μπορεί να τον βοηθήσει να τη διατυπώσει με σαφήνεια, να την ενισχύσει. Αν πεις “θέλω περισσότερα λεωφορεία αντί για μετρό”, η AI θα σε οδηγήσει να διευκρινίσεις πού, πώς, γιατί. Έτσι η συνεισφορά σου γίνεται ουσιαστική και η αίσθηση συμμετοχής στη δημόσια πολιτική μεγαλώνει». Μιλά ακόμη για διασυνοριακές εφαρμογές: «Σε περιοχές σύγκρουσης, η συνεργασία πολιτών και από τις δύο πλευρές μπορεί να μειώσει την ένταση», ενώ δίνει και παραδείγματα από διακρατικά ζητήματα, όπως οι μεταφορές γύρω από τη Γενεύη: «Η συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών επέβαλε λύσεις που διαφορετικά θα έμεναν στο κενό».

Και ο ρόλος των bigtech – είναι άμοιροι ευθυνών για τις ρωγμές στο δημοκρατικό κεκτημένο; «Οι μεγάλες πλατφόρμες AI δεν μπορούν να είναι οι θεματοφύλακες της δημοκρατίας», υπογραμμίζει. «Όπως δεν έπρεπε να εμπιστευθούμε τα social media πριν από είκοσι χρόνια, έτσι δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε τις πλατφόρμες AI σήμερα. Το επιχειρηματικό τους μοντέλο είναι διαφορετικό».

Ωστόσο θεωρεί αναγκαία κάποια ρυθμιστικά μέτρα, όπως το υποχρεωτικό watermarking στο παραγόμενο περιεχόμενο: «Δεν μπορεί να υπάρχει γκρίζα ζώνη για το αν κάτι είναι δημιουργία AI ή όχι».

Η AI μπορεί να σώσει τη δημοκρατία, μπορεί όμως και να την καταστρέψει».

Όταν τον ρώτησα αν η ΑΙ θα λειτουργήσει τελικά ως σταθεροποιητικός ή αποσταθεροποιητικός παράγοντας για τη δημοκρατία, χαμογέλασε: «Είναι αδύνατο να ξέρουμε. Η AI είναι δίκοπο μαχαίρι. Μπορεί να σώσει τη δημοκρατία, μπορεί όμως και να την καταστρέψει».

Το μεγάλο, άγνωστο κεφάλαιο για τον ίδιο είναι η εμφάνιση της Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης (AGI). «Αν έρθει η AGI, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί». Όλα θα κριθούν από τον ανταγωνισμό: «Αν η αγορά μείνει στα χέρια λίγων γιγάντων, αν η OpenAI γίνει μονοπώλιο, τότε μιλάμε για καταστροφή. Αντίθετα, αν υπάρξει πραγματικός ανταγωνισμός, με ανοιχτά μοντέλα, με διαφορετικές σχολές κι ανεξάρτητα οικοσυστήματα, τότε μπορεί να προκύψει σταθεροποίηση, να γεννηθεί χώρος για πολιτική συζήτηση και στρατηγική ανεξαρτησία. Αν υπάρξει πραγματική ανταγωνιστικότητα, τότε μπορούμε να ελπίζουμε».

Στο ίδιο πνεύμα βλέπει την Ευρώπη ως πιθανό αντίβαρο. Όχι με μια «μεγάλη ρυθμιστική πράξη», αλλά μέσα από συνεργασίες κρατών, από τη δημιουργία πέντε-έξι ισχυρών μοντέλων που θα λειτουργούν ανταγωνιστικά και θα κρατούν ζωντανή την πολυφωνία. «Έτσι θα κερδίσουμε λίγο χρόνο για να ελέγξουμε το μέλλον μας. Η ΕΕ δεν πρέπει να στηρίξει έναν μόνο “πρωταθλητή”, δεν είναι το θέμα να φτιάξουμε ένα “ευρωπαϊκό OpenAI”, αλλά να ενισχύσει πολλαπλά μοντέλα, να υπάρχει ανταγωνισμός και ανεξαρτησία, ώστε να οικοδομηθεί ένα δημοκρατικό και κυρίαρχο οικοσύστημα – όπως έγινε με την Airbus, έτσι κι εδώ οι διακρατικές συνεργασίες μπορεί να είναι η απάντηση».

Τέλος, θέτω ένα απλό, συνάμα βαρύ ερώτημα: «Απαισιόδοξος ή αισιόδοξος;». Δεν ωραιοποιεί την κατάσταση. Μιλά για έναν κόσμο που στρέφεται σε αυταρχικές λύσεις, για την Αμερική που κλονίζεται από τον Τραμπ, για τον άξονα των απολυταρχιών. Αλλά κλείνει με μια προσωπική αντίφαση – με μια μικρή παράφραση του Γκράμσι: «Με το μυαλό είμαι απαισιόδοξος. Με την καρδιά αισιόδοξος».

* Ο Axel Dauchez βρέθηκε στην Αθήνα στο πλαίσιο του Athens Democracy Forum.