Ντέμης Χασάμπης: Ο εγκέφαλος είναι ό,τι πιο συναρπαστικό γνωρίζουμε

Ο Σερ Ντέμης Χασάμπης είναι ένας επαναστάτης της σύγχρονης εποχής κι ένας από τους πιο επιδραστικούς ανθρώπους, που προσπαθεί να κατανοήσει τη θεμελιώδη φύση της πραγματικότητας. Κατέχοντας στο σκάκι τον βαθμό του μετρ από την ηλικία των 13 ετών, με βαθμολογία Έλο 2300, αφιέρωσε τη ζωή του στις επιστήμες και την έρευνα – με κάποιους gamers να του χρωστούν αιώνιες ευχαριστίες για το god video game Black & White. Συνιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος της Google DeepMind – εργάζεται πάνω στην Τεχνητή Γενική Νοημοσύνη (AGI), με επιτεύγματα στο ενεργητικό του όπως το AlphaGo, το πρώτο πρόγραμμα που νίκησε τον παγκόσμιο πρωταθλητή στο παιχνίδι go – εξέλιξη που συνέβαλε ίσως περισσότερο από κάθε άλλη στην ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης· και το AlphaFold, που έλυσε την 50ετή μεγάλη πρόκληση της πρόβλεψης της δομής των πρωτεϊνών και τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Χημείας το 2024. Πρωτοστατεί στην ανακάλυψη φαρμάκων μέσω της Isomorphic Labs.

Ανεβαίνοντας με τρακ και ενθουσιασμό στη σουίτα του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρεταννία για τη συζήτησή μας, σκέφτομαι ότι είναι ένας από τους ανθρώπους που έχουν συμβάλει καθοριστικά στην πρόοδο των κοινωνιών, στο να γίνει ο πλανήτης ένα καλύτερο μέρος για να ζεις και να δημιουργείς. Με έναν χαρισματικό τρόπο να απλοποιεί σύνθετες έννοιες, ο Σερ Ντέμης Χασάμπης απάντησε σε απορίες και προβληματισμούς, και μοιράστηκε τις σκέψεις του κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Ελλάδα, όπου, στο πλαίσιο του συνεδρίου Athens Innovation 2025, συζήτησε στο Ηρώδειο με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη για το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης, την ηθική και τη δημοκρατία.

― Πώς οραματίζεστε την τεχνητή γενική νοημοσύνη (AGI) και ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν για την επίτευξή της;

Νομίζω ότι η τεχνητή γενική νοημοσύνη είναι, όπως την αντιλαμβάνομαι, ένα σύστημα που μπορεί να δείξει όλες τις γνωστικές ικανότητες που έχουμε. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι, ίσως, το μόνο παράδειγμα που έχουμε στο σύμπαν για τη γενική νοημοσύνη. Γι’ αυτό και αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς. Νομίζω ότι από τα σημερινά συστήματα λείπουν πολλές ικανότητες. Για παράδειγμα, η πραγματική δημιουργικότητα, όχι μόνο η επίλυση μιας εικασίας, αλλά και η επινόηση μιας νέας υπόθεσης, μιας νέας θεωρίας της Φυσικής, κάτι τέτοιο. Τα σημερινά συστήματα δεν μπορούν να το κάνουν αυτό. Επίσης, δεν είναι αρκετά συνεπή. Μπορούν να κάνουν πολλά εντυπωσιακά πράγματα, αλλά υπάρχουν κάποια άλλα που δεν μπορούν να κάνουν. Για μένα, αυτό σημαίνει ότι τελικά δεν είναι ακόμα αρκετά γενικά. Ίσως χρειάζονται μια μεγαλύτερη κλίμακα για να γίνουν μεγαλύτερα, αλλά ίσως τους λείπουν ακόμα μερικές νέες σημαντικές ανακαλύψεις.

― Πώς μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να βοηθήσει στην αντιμετώπιση μεγάλων παγκόσμιων προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή ή οι ασθένειες;

Αφιέρωσα όλη μου την καριέρα στην τεχνητή νοημοσύνη, γιατί πιστεύω ότι μπορεί να είναι το απόλυτο εργαλείο για την πρόοδο της επιστήμης, των επιστημονικών ανακαλύψεων, αλλά και τομέων όπως η ιατρική, και η φαρμακευτική. Πιστεύω ότι υπάρχουν πολλές προκλήσεις, όπως λέτε, που αντιμετωπίζει η κοινωνία σήμερα, όπως το κλίμα, οι ασθένειες, η ενέργεια, όλα αυτά τα θέματα. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για να βοηθήσει σε όλα αυτά. Φυσικά, εργαζόμαστε κι εμείς οι ίδιοι στον τομέα των ασθενειών και σε θέματα όπως η Ισομορφική και προσπαθούμε να επιταχύνουμε την ανακάλυψη φαρμάκων. Αυτό κάναμε και με το AlphaFold. Αλλά και σε θέματα όπως η ενέργεια, φανταστείτε τον σχεδιασμό υλικών, νέους τύπους μπαταριών, νέους τύπους υπεραγωγών. Βοηθάμε σε θέματα όπως ο έλεγχος του πλάσματος και ένας αντιδραστήρας σύντηξης, πολλές διαφορετικές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης. Πιστεύω λοιπόν ότι αν, τα επόμενα 5 χρόνια, συνεχίσουμε να προωθούμε την τεχνητή νοημοσύνη όπως ήδη κάνουμε, ίσως να έχουμε μια νέα χρυσή εποχή επιστημονικών ανακαλύψεων, η οποία ελπίζω ότι θα βοηθήσει την ανθρωπότητα με πολλούς τρόπους.

― Πώς διασφαλίζει η DeepMind ότι οι ηθικές και κοινωνικές επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών ΑΙ λαμβάνονται υπόψη από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης;

Το είχαμε αυτό κατά νου και από την αρχή υποστηρίζαμε την ηθική σκέψη γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη. Όταν ξεκινήσαμε την DeepMind το 2010, κανείς δεν ασχολούνταν με την τεχνητή νοημοσύνη, αν θυμάστε. Τώρα όλοι φαίνεται να ασχολούνται, αλλά εμείς σχεδιάζαμε την επιτυχία ήδη από το 2010. Πριν από αυτό ακόμη, ασχολούμουν με την τεχνητή νοημοσύνη για 20 χρόνια, πριν ακόμη ιδρύσω την DeepMind. Και μια μέρα σκεφτήκαμε ότι θα καταλήγαμε κάπως έτσι: η τεχνητή νοημοσύνη θα ήταν η πιο σημαντική, ίσως η πιο μετασχηματιστική τεχνολογία που υπήρξε ποτέ. Νομίζω ότι βρισκόμαστε σ’ αυτή την κατεύθυνση. Σχεδιάζαμε την επιτυχία ακόμα και τότε. Γνωρίζαμε ότι ήταν σημαντικό να έχουμε την ηθική, την ευθύνη και την ασφάλεια στον πυρήνα της έρευνας. Γι’ αυτό είχαμε πάντα μια μεγάλη ομάδα που ερευνούσε αυτό το θέμα. Κι εμείς, ως ηγέτες της εταιρείας, εγώ, ο Shane Legg και άλλοι, και τώρα η Google, προσπαθούμε να είμαστε πρότυπα, όχι μόνο να βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή τεχνολογικά και επιστημονικά, αλλά και να είμαστε όσο το δυνατόν πιο προσεκτικοί και υπεύθυνοι με την εφαρμογή. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα τα κάνουμε όλα σωστά, άλλωστε τα πάντα είναι καινούργια. Υπάρχουν πολλά απρόβλεπτα, αλλά προσπαθούμε να δείχνουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη κατανόηση και προσοχή, να γίνουμε ένα πρότυπο για τον υπόλοιπο κλάδο, δεδομένου του χρόνου που εργαζόμαστε σ’ αυτόν αλλά και της ηγετικής μας θέσης.

― Πώς διαχειρίζεστε τις ανησυχίες σχετικά με την απώλεια θέσεων εργασίας λόγω της αυτοματοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης;

Νομίζω ότι ένα πράγμα που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι την επόμενη δεκαετία περίπου θα υπάρξουν πολλές αλλαγές και στον τομέα της απασχόλησης. Αν κοιτάξουμε τις προηγούμενες μεγάλες τεχνολογικές εξελίξεις, όπως το διαδίκτυο, οι φορητοί υπολογιστές, και η βιομηχανική επανάσταση φυσικά, θα δούμε ότι υπήρξαν πολλές αναταραχές, αλλά δημιουργήθηκαν και νέες θέσεις εργασίας, που δεν μπορούσαμε καν να φανταστούμε. Αν πάρουμε το παράδειγμα του διαδικτύου σήμερα, υπάρχουν πολλές απίστευτες ευκαιρίες που δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε πριν από 20 χρόνια. Νομίζω ότι το ίδιο ισχύει και για την τεχνητή νοημοσύνη. Ορισμένες θέσεις εργασίας θ’ αλλάξουν, θα δημιουργηθούν καινούργιες, αλλά αυτή τη φορά η μετάβαση μπορεί να έχει διαφορετικό χαρακτήρα, επειδή έχουμε να κάνουμε με μια πολύ ισχυρή γενική τεχνολογία. Κυρίως θα πρέπει να σκεφτούμε πώς θα διαχειριστούμε αυτή την περίοδο. Πιστεύω ότι η αύξηση της παραγωγικότητας θα δημιουργήσει πολύ νέο πλούτο. Πρέπει, λοιπόν, να το συζητήσουμε με τις κυβερνήσεις και την κοινωνία, ώστε να σκεφτούμε πώς θα τον μοιράσουμε προς όφελος όλων και πώς θα κατανεμηθούν τα οφέλη. Αυτά θα πρέπει να είναι τα επόμενα στάδια.

― Ποια είναι η πιο συνηθισμένη παρανόηση που συναντάτε σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη από το ευρύ κοινό;

Πιστεύω ότι επικρατούν δύο απόψεις· από τη μία πλευρά το ευρύ κοινό, που μπορεί να θεωρεί ότι είναι η μαγική λύση για όλα τα προβλήματα. Δεν είναι. Είναι μια χρήσιμη τεχνολογία, ένα χρήσιμο εργαλείο, μπορεί να κάνει εντυπωσιακά πράγματα, όμως δεν είναι η λύση για όλα. Από την άλλη πλευρά οι σκεπτικιστές, οι οποίοι θεωρούν ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν επιτυγχάνει τίποτα. Έτσι, μέρος του κοινού πιστεύει ότι είναι απλώς χάσιμο χρόνου και ότι η κατάσταση δεν προχωράει, κάτι που επίσης δεν είναι σωστό. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Είναι μια αναπτυσσόμενη, πολύ χρήσιμη τεχνολογία, η οποία απλώς δεν έχει ακόμη ωριμάσει πλήρως.

― Ποιο είναι το προσωπικό σας όραμα για τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στην ανθρωπότητα;

Το όραμά μου σχετίζεται με τις επιστημονικές ανακαλύψεις, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αφιέρωσα όλη μου τη ζωή στην τεχνητή νοημοσύνη, στην προώθηση της επιστήμης και της ιατρικής και, στην ουσία, της ανθρώπινης γνώσης, για να είμαι ειλικρινής. Από παιδί ήμουν, θα μπορούσα να πω, εμμονικός με τον κόσμο γύρω μου, ίσως εν μέρει λόγω της ελληνικής μου καταγωγής. Ο πατέρας μου με έβαλε να μελετήσω την ελληνική Ιστορία, τον Αριστοτέλη, τη γέννηση της επιστήμης και της Φιλοσοφίας, και θέλησα να ακολουθήσω αυτή την παράδοση, αλλά αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία. Ίσως αυτός να ήταν ο τρόπος μου να εκφράζομαι.

― Ποιος είναι ο ρόλος της Βιολογίας και της Νευροεπιστήμης στην έρευνά σας σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη;

Έκανα το διδακτορικό μου στη Νευροεπιστήμη, αλλά το πτυχίο μου ήταν στην Επιστήμη των Υπολογιστών. Έτσι, μελέτησα και τις δύο πλευρές αυτών. Ο λόγος που επέλεξα τη Νευροεπιστήμη για το διδακτορικό μου ήταν, κατ’ αρχάς, το γεγονός ότι ο εγκέφαλος είναι το πιο συναρπαστικό αντικείμενο που γνωρίζουμε, ίσως και στο σύμπαν, αλλά και το πιο περίπλοκο. Στα πρώτα στάδια της τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένων των πρώτων σταδίων της DeepMind, εμπνευστήκαμε πολύ από την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του εγκεφάλου. Η μνήμη, η φαντασία, η ενισχυτική μάθηση, ακόμη και τα νευρωνικά δίκτυα βασίστηκαν αρχικά, από ανθρώπους όπως ο Jeff Hinton, στον τρόπο με τον οποίο πιστεύουμε ότι λειτουργούν τα φυσικά νευρωνικά δίκτυα του εγκεφάλου. Εμπνεύστηκα από κει πολλές από τις πρώτες ιδέες σχετικά με τα συστήματα μάθησης και τον τρόπο κατασκευής τους, καθώς και τους τύπους αλγορίθμων που θα μπορούσαν να είναι χρήσιμοι. Στο σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη έχει εξελιχθεί περισσότερο σε μηχανική. Είμαι πολύ ενθουσιασμένος για το επόμενο στάδιο, που είναι η εφαρμογή αυτών των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης στη νευροεπιστήμη και η προσπάθεια να κατανοήσουμε καλύτερα τον εγκέφαλο με τη βοήθειά της.

― Ποια πιστεύετε ότι είναι η πιο σημαντική ανακάλυψη στην τεχνητή νοημοσύνη τα τελευταία πέντε χρόνια, πέρα από αυτές της DeepMind;

Νομίζω ότι την τελευταία δεκαετία ή τα τελευταία 15 χρόνια, πολλές από τις βασικές ερευνητικές ιδέες προήλθαν είτε από την DeepMind είτε από την Google. Ίσως το 90% από αυτές να αφορούν μετασχηματιστές, ενισχυτική μάθηση και άλλα παρόμοια αντικείμενα. Θα ήθελα να αναγνωρίσω την OpenAI για τα εμπορικά προϊόντα και φυσικά το ChatGPT. Είναι εντυπωσιακό, άγγιξε τα όρια. Σε ό,τι αφορά την κλιμάκωση, η κοινότητα διαπίστωσε στον τομέα αυτό ότι ίσως η τεχνολογία ήταν έτοιμη να βγει από το εργαστήριο και να φτάσει στα χέρια των απλών ανθρώπων, οι οποίοι θα την έβρισκαν χρήσιμη, κάτι που ήταν έκπληξη για όλους εκείνη την εποχή.

― Όταν κάθεστε μπροστά στη σκακιέρα ή στο ταμπλό του go, τι είναι αυτό που πραγματικά αισθάνεστε; Ποιο είναι το πιο όμορφο συναίσθημα που σας έχει χαρίσει μια παρτίδα – ακόμη κι αν δεν κερδίσατε;

Αυτό που πάντα μου άρεσε στα παιχνίδια είναι η δυνατότητα της αυτοβελτίωσης, η προσπάθεια να βελτιώσεις τις δικές σου διαδικασίες σκέψης, να βρεις όμορφες ιδέες στο ταμπλό ή να εκτιμήσεις ακόμη και τον αντίπαλό σου για αυτό που κάνει. Ίσως για μένα το πιο σημαντικό είναι αυτή η ζεν στιγμή όταν παίζεις σκάκι ή go, και είσαι πραγματικά συγκεντρωμένος σ’ αυτό. Όλα τα άλλα στον κόσμο εξαφανίζονται. Για μένα, είναι μια πολύ γαλήνια, σχεδόν διαλογιστική στιγμή. Νομίζω ότι, όταν ήμουν παιδί, αυτό ήταν κάτι πολύ χρήσιμο για να εκπαιδεύσω το μυαλό μου, κάτι που ίσως μου είναι χρήσιμο ακόμα και σήμερα για να είμαι ήρεμος, ειδικά όταν υπάρχει μεγάλη πίεση και πρέπει να συγκεντρωθώ 100% για πολλές ώρες. Είναι σαν να ακολουθείς τη ροή, αν καταλαβαίνετε τι σημαίνει αυτό.

― Τι σας έχουν διδάξει τα παιχνίδια και τα βιντεοπαιχνίδια σχετικά με την υπομονή, την αποτυχία ή την επιμονή;

Χρησιμοποιώ τα παιχνίδια με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Όταν ήμουν παιδί, έπαιζα σκάκι με σοβαρότητα. Το χρησιμοποιούσα για να εκπαιδεύσω το μυαλό μου, υποθέτω, στη λογική σκέψη, στον σχεδιασμό, στην αντιμετώπιση της πίεσης, στην οπτικοποίηση, σε όλα αυτά. Γι’ αυτό και προτείνω το σκάκι να γίνει μέρος του σχολικού προγράμματος, γιατί πιστεύω ότι είναι εξίσου χρήσιμο με άλλα μαθήματα όπως τα μαθηματικά και οι φυσικές επιστήμες. Στη συνέχεια, όταν ήμουν στην αρχή της καριέρας μου, σχεδίαζα παιχνίδια για υπολογιστές, τεχνητή νοημοσύνη για παιχνίδια υπολογιστών, θεματικά πάρκα, παιχνίδια προσομοίωσης κι αυτό μου έμαθε να συνδυάζω την καλύτερη μηχανική των παιχνιδιών στα 90s –στην πραγματικότητα τα γραφικά, τη φυσική και την τεχνητή νοημοσύνη– με δημιουργικότητα. Δηλαδή καλλιτέχνες, σχεδιαστές, μουσικούς. Πάντα μου άρεσε αυτός ο συνδυασμός τέχνης και τεχνολογίας, δημιουργεί κάτι πολύ όμορφο για να το απολαμβάνουν οι άλλοι. Κατά κάποιον τρόπο, γι’ αυτό με ενδιαφέρει τόσο, για παράδειγμα, η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στη δημιουργικότητα. Έχουμε πολλές συνεργασίες με καλλιτέχνες, σκηνοθέτες και μουσικούς.

― Μιλώντας για τη δημιουργικότητα στον σημερινό κόσμο. Ποια θεωρείτε ότι είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την ανθρώπινη δημιουργικότητα;

Νομίζω ότι το επόμενο στάδιο είναι αδύναμο, και αυτά που συζητάμε με διάσημους σκηνοθέτες, συγγραφείς και μουσικούς είναι: Πόσο αγαπούν τα εργαλεία; Πώς πρέπει να αναπτύξουμε τα εργαλεία ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο χρήσιμα στη δημιουργική διαδικασία; Αλλά επίσης, ποιο είναι το μοναδικό στοιχείο που ο ανθρώπινος δημιουργός θα προσθέσει στα εργαλεία; Η ψυχή στην τέχνη, σωστά; Και νομίζω ότι όλοι θα πρέπει να το ανακαλύψουμε αυτό στο επόμενο στάδιο, όπου θα συνδυαστούν ο καλλιτέχνης και η τεχνολογία, το πώς λειτουργεί αυτός ο συνδυασμός. Αλλά είμαι πολύ αισιόδοξος. Θα βρούμε νέους τρόπους για να δημιουργήσουμε σπουδαία τέχνη, που θα αγγίζει τους ανθρώπους.

― Αυτή είναι η τελευταία μου ερώτηση, Σερ. Πριν έρθω να σας συναντήσω, απευθύνθηκα προς το δημιούργημά σας και το ρώτησα τι θα σας ρωτούσε αν είχε την ευκαιρία. Ποιο είναι το πιο δύσκολο πρόβλημα που έχει αντιμετωπίσει ποτέ η DeepMind; Και τι μάθατε από αυτή τη διαδικασία;

(γέλια) Πιθανώς το πιο δύσκολο έργο που είχαμε να αντιμετωπίσουμε ήταν αυτό της πρωτεϊνικής αναδίπλωσης – χωρίς αναδίπλωση. Ίσως αυτό ήταν το πιο δύσκολο επιστημονικό έργο. Αλλά, αν αναρωτηθούμε για το πιο δύσκολο πράγμα σε αυτή την πορεία, ήταν πιθανώς οι πρώτες μέρες της DeepMind. Όταν κανείς δεν πίστευε πραγματικά στην τεχνητή νοημοσύνη, ήταν πολύ δύσκολο να συγκεντρώσουμε χρήματα. Όλοι θεωρούσαν ότι ήταν μια αρκετά τρελή ιδέα. Και το να αποδείξουμε με το πρώτο μέρος, τα προγράμματα Atari μας, ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορούσε να μάθει οτιδήποτε δύσκολο σε όλα αυτά τα νέα συστήματα μάθησης, ήταν πιθανώς το πιο δύσκολο σημείο για να φτάσουμε στην πρώτη επιτυχία που είχαμε τα πρώτα δύο χρόνια.

― Σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας, Σερ, ήταν τιμή μου να συνομιλήσω μαζί σας.

Σας ευχαριστώ. Χάρηκα που μιλήσαμε. Ευχαριστώ για τις ερωτήσεις σας, ήταν εξαιρετικές.