Η Σύρος γίνεται κόμβος γνώσης για το μικροβίωμα

Στη Σύρο «γεννιέται» ένα θερινό σχολείο που μετατρέπει το νησί σε σημείο συνάντησης της διεθνούς κοινότητας του μικροβιώματος. Με σύμπραξη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και του Imperial College London, το Microbiome in Health and Disease συνδυάζει διαλέξεις αιχμής, πρακτική εργαστηριακή εκπαίδευση και στενή καθοδήγηση από κορυφαίους ειδικούς, σε ένα περιβάλλον που εμπνέει. Η πρωτοβουλία δεν είναι μεμονωμένη, από αυτήν ξεπήδησε το πρώτο στην Ευρώπη κοινό MSc στο Μικροβίωμα, υβριδικό πρόγραμμα με χρηματοδότηση από το «Ελλάδα 2.0», που φέρνει την παγκόσμια τεχνογνωσία στο ελληνικό ακαδημαϊκό οικοσύστημα.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, με την κ. Πηνελόπη Μανούσου, μιλάμε για το όραμα πίσω από τη διοργάνωση, τον ρόλο του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και την αμφίδρομη συνεργασία με το Imperial. Ξεκινάμε από κλινικές εφαρμογές όπως η μεταμόσχευση μικροβιακής χλωρίδας για το C. difficile μέχρι τις προοπτικές ενός Εθνικού-Μεσογειακού Κέντρου Μικροβιώματος, τη συμμετοχή της ελληνικής ομογένειας και τις νέες ευκαιρίες για νέους επιστήμονες. Η Σύρος γίνεται έτσι «γέφυρα» που ενώνει την έρευνα με την πράξη, την Ελλάδα με τον κόσμο και δείχνει πώς η γνώση μπορεί να μεταμορφώσει τόπους, σπουδές και καριέρες.

Ποιο είναι το όραμα πίσω από το Θερινό Σχολείο στη Σύρο;
Θέλαμε κάτι περισσότερο από ένα σεμινάριο. Δημιουργήσαμε έναν θεσμό που θα προσελκύει διεθνώς επιστήμονες και νέους ερευνητές στον συναρπαστικό χώρο του μικροβιώματος, προσφέροντας εμπειρία υψηλού επιπέδου σε περιβάλλον που εμπνέει. Η Σύρος συνδυάζει πολιτιστική κληρονομιά και τοπίο Αιγαίου, είναι ένας ιδανικός προορισμός όπου επιστήμη και τόπος συνυπάρχουν. Από τις πρώτες διοργανώσεις φάνηκε η δυναμική, διαλέξεις αιχμής, εργαστηριακή άσκηση και στενή καθοδήγηση από ειδικούς, με το νησί να λειτουργεί ως ζωντανό πλαίσιο μάθησης. Στόχος μας είναι να καθιερωθεί ως ετήσιο σημείο συνάντησης της διεθνούς κοινότητας μικροβιώματος και να δημιουργηθεί ένα δίκτυο γνώσης και συνεργασίας με έδρα την Ελλάδα.

Τι ρόλο έχει το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και πώς λειτουργεί η συνεργασία με το Imperial;
Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων φέρνει ισχυρή κλινική και ερευνητική παράδοση (γαστρεντερολογία, παθολογία, κλινική χημεία, μοριακή βιολογία) και προσαρμόζει την ύλη στις πραγματικές ανάγκες του ελληνικού συστήματος υγείας, όπως η εφαρμογή καινοτόμων θεραπειών μικροβιώματος (π.χ. μεταμόσχευση μικροβιακής χλωρίδας για το C. difficile, ευρέως καθιερωμένη στο ΗΒ). Παράλληλα, ηγήθηκε της επιτυχημένης πρότασης «Διεθνοποίηση» και εξασφάλισε από κοινού με το Imperial χρηματοδότηση περίπου 1 εκατ. ευρώ μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης για το νέο, κοινό MSc. Η σύμπραξη είναι αμφίδρομη. Το Imperial, προσφέρει αιχμή τεχνολογιών και διεθνή πρωτοπορία, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κλινική εμπειρία και σύνδεση με την τοπική πραγματικότητα, καθώς και συνέργειες με κορυφαίες ελληνικές εταιρείες για πρακτικές και για εφαρμοσμένη έρευνα.

Πώς ενισχύεται η διεθνής προβολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και τι ευκαιρίες ανοίγουν για νέους;
Η ισότιμη συνεργασία με το Imperial και το πρώτο ευρωπαϊκό MSc στο μικροβίωμα εδραιώνουν το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ως κόμβο εξειδίκευσης. Το πρόγραμμα είναι υβριδικό (διά ζώσης στα Ιωάννινα και εξ αποστάσεως), προσφέρει πρόσβαση σε διδάσκοντες κύρους, και σχεδιάζει υποτροφίες για διεύρυνση συμμετοχής από Ελλάδα, Ευρώπη, Μεσόγειο και Ασία. Οι φοιτητές εντάσσονται σε διεθνές δίκτυο, αποκτούν εμπειρία σε πραγματικά περιβάλλοντα (βιομηχανία, ερευνητικά projects) και ανοίγουν δρόμο για διδακτορικές σπουδές και καριέρα στην καινοτομία.

Ποιες είναι οι προοπτικές κοινών ερευνητικών προγραμμάτων;
Θεμελιώνουμε Εθνικό και Μεσογειακό Κέντρο Μικροβιώματος με έδρα τα Ιωάννινα. Έναν κόμβο έρευνας, καινοτομίας και συνεργασίας με βιομηχανία. Κοινοί άξονες: μικροβιακή αντοχή, θεραπείες μικροβιώματος (π.χ. FMT για C. difficile), εξατομικευμένη διατροφή, ευεξία, νέα μικροβιολογικά φάρμακα, αγροδιατροφική βιοτεχνολογία και δημόσια υγεία. Ήδη συνδιαμορφώνονται πρωτόκολλα και προτάσεις σε ευρωπαϊκά προγράμματα, αξιοποιώντας συμπληρωματικές δυνάμεις: τεχνολογική αιχμή του Imperial και κλινικές, πληθυσμιακές υποδομές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Ποια η συμβολή της ελληνικής ομογένειας;
Η ομογένεια λειτουργεί ως καταλύτης. Η Πρύτανης, κ. Άννα Μπατιστάτου (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) και οι Καθηγητές Mark Thursz και Julian Marchesi (Imperial College του Λονδίνου) ηγούνται ακαδημαϊκά του θερινού σχολείου και του νέου MSc. Προσκαλούμε Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού ως ομιλητές-μέντορες, σχεδιάζουμε δίκτυο visiting professors, κοινά projects και συμβουλευτική επιτροπή ειδικών για το υπό σύσταση Κέντρο Μικροβιώματος. Πέρα από τη γνώση, αυτή η «γέφυρα» δίνει ώθηση και πρότυπα στους νέους.

Ποιο θα είναι το μεγάλο επιστημονικό άλμα τα επόμενα χρόνια;
Η μετάβαση από τη γνώση στην πράξη. Ευρεία αξιοποίηση του μικροβιώματος σε πρόληψη και θεραπεία. Περιμένουμε περισσότερες εγκεκριμένες παρεμβάσεις που στοχεύουν το μικροβίωμα (π.χ. υποκατάστατα FMT για C. difficile), και άνοδο της εξατομικευμένης ιατρικής βάσει μικροβιακού προφίλ. Ορίζοντας: «έξυπνα» προβιοτικά/συνθετικά μικρόβια ως θεραπευτικοί παράγοντες. Όραμα: ανάλυση μικροβιώματος ως αυτονόητο εργαλείο στην κλινική απόφαση.

Από τη γνώση στην κλινική πράξη, πού βλέπουμε εφαρμογές;
Σήμερα, FMT για υποτροπιάζουσα C. difficile, με ισχυρή αποτελεσματικότητα διεθνώς. Έρευνες στην ογκολογία εξετάζουν αν το μικροβίωμα προβλέπει ανταπόκριση σε ανοσοθεραπεία και ανεπιθύμητες ενέργειες. Σε αυτοάνοσα νοσήματα, σε υποσχόμενα προβιοτικά-βακτήρια εξετάζονται προ κλινικά ως θεραπευτικοί παράγοντες. Στην πρόληψη, μια διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες και ζυμωμένα τρόφιμα η οποία υποστηρίζει ένα πλούσιο, ισορροπημένο μικροβίωμα, αναδύονται υπηρεσίες εξατομικευμένης διατροφής βάσει ανάλυσης μικροβιώματος.

Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο επιστήμονα;
Θα τον συμβούλευα να χτίσει γερά θεμέλια και να δει το αντικείμενο διεπιστημονικά, από τη βιολογία και τη γενετική έως την πληροφορική, την ιατρική και τη διατροφή. Να αναζητά εμπειρίες και μέντορες μέσα από θερινά σχολεία, διεθνή δίκτυα και εργαστήρια, να καλλιεργεί περιέργεια και κριτική σκέψη ώστε να ξεχωρίζει την ουσία από τον «θόρυβο» των δημοσιεύσεων. Να σκέφτεται πάντα ανθρωποκεντρικά, μεταφέροντας τη γνώση από το εργαστήριο στον ασθενή. Πάνω απ’ όλα, να αγαπά αυτό που κάνει, γιατί η νέα γενιά επιστημόνων έχει τη δύναμη να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον «αόρατο κόσμο» μέσα μας και να αφήσει ουσιαστικό αποτύπωμα.

Βιογραφικό

Η Πηνελόπη Μανούσου είναι Διευθύντρια (Consultant) στην Ηπατολογία στο Imperial College Healthcare NHS Trust στο Λονδίνο και, από τον Σεπτέμβριο του 2024, κατέχει τον τίτλο της Καθηγήτριας στην Παθολογία του Μεταβολικού Ήπατος (Professor of Practice in Metabolic Liver Disease) στο Imperial College London. Δραστηριοποιείται ως κλινική ιατρός πλήρους απασχόλησης με εφημερίες στην ηπατολογία και τη γενική εσωτερική ιατρική, ενώ παράλληλα κατέχει καίριες θέσεις σε πανεπιστημιακούς, ερευνητικούς και συμβουλευτικούς φορείς: Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Δεκ. 2022 – Δεκ. 2026), Εθνική Αναπληρώτρια Ειδική Υπεύθυνη για την Ηπατολογία στις κλινικές μελέτες, Συν-υπεύθυνη Κλινικής Έρευνας για την Ηπατολογία στη Βορειοδυτική Περιφέρεια Λονδίνου (NW Thames), Μέλος της Ομάδας Ανάπτυξης Έρευνας του Βρετανικού Συλλόγου Μελέτης Ήπατος (BASL), Μέλος της Ομάδας Εργασίας Ισότητας, Διαφορετικότητας και Συμπερίληψης (EDI) της NW London CRN Partnership (Δεκ. 2022 – Δεκ. 2024), Μέλος της Επιτροπής Καθοδήγησης BRC στο Imperial BRC (από Ιαν. 2023 για 2 έτη), Στο ερευνητικό της έργο, το 2024 δημοσίευσε πληθώρα άρθρων σε περιοδικά υψηλού δείκτη απήχησης, εκ των οποίων πέντε ως κύρια συγγραφέας (senior author). Οι μελέτες της εστιάζουν στον έλεγχο του διαβητικού πληθυσμού για MASLD και το μικροβίωμά του, καθώς και σε τρεις τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές για καινοτόμα φάρμακα στη θεραπεία του MASLD (tirzepatide και resmetirom). Παράλληλα, έχει προσκληθεί ως ομιλήτρια σε κορυφαία διεθνή και εθνικά συνέδρια, όπως στο Royal College of Physicians, στο European Association for the Study of the Liver (MASLD summit), στη Βρετανική Εταιρεία Γαστρεντερολογίας (Meet the Experts Session) και στο Women Economic Forum στην Αθήνα. Επιπλέον, ολοκλήρωσε proof-of-concept study για τη μεταμόσχευση μικροβιώματος (faecal microbiota transplant) σε ασθενείς με MASLD, αποδεικνύοντας βελτίωση μεταβολικών παραμέτρων και ηπατικής λειτουργίας, και προχωρά ήδη σε πλήρη κλινική δοκιμή. Στον τομέα της εκπαίδευσης, οργάνωσε το School of Microbiome τον Σεπτέμβριο του 2024 στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, σε συνεργασία με το Imperial College και με τη στήριξη της Βρετανικής Πρεσβείας. Σήμερα, συμμετέχει ενεργά στη δημιουργία κοινού μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών στο μικροβίωμα (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – Imperial College), καθώς και στην ανάπτυξη ενός Κέντρου Μικροβιώματος και μιας βιοτράπεζας μικροβιώματος με έδρα τα Ιωάννινα.