Όταν η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται η καλύτερή σου φίλη

Ένας νέος άντρας, απόφοιτος Ivy League πανεπιστημίου της Βοστώνης, μου έλεγε τις προάλλες ότι η συνομιλία του με την τεχνητή νοημοσύνη τον βοήθησε να ξεπεράσει, έως έναν βαθμό, μια φοβία που τον βασάνιζε τα τελευταία χρόνια. Ισχυρίστηκε ότι οι απαντήσεις που έλαβε από την ΑΙ τον καθησύχασαν, ένιωσε πιο δυνατός, έτοιμος να αντιμετωπίσει το πρόβλημά του. Πρόκειται για άτομο έξυπνο και μορφωμένο και είμαι βέβαιη ότι οι στοχευμένες, ακόμα και εξειδικευμένες ερωτήσεις που έθεσε στο ChatGPT του προσέφεραν τις απαντήσεις που είχε τη συναισθηματική ανάγκη να ακούσει, επιβεβαιώνοντας τις ήδη υπάρχουσες αντιλήψεις και θεωρίες του.

Εκ πρώτης όψεως η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) φαίνεται να πληροί τις προϋποθέσεις ώστε να γίνει η καλύτερή σου φίλη. Ρωτάς την εφαρμογή για οτιδήποτε σε απασχολεί και μέσα σε λίγα λεπτά λαμβάνεις απαντήσεις. Πρόκειται για κατάσταση που μοιάζει ιδανική ιδιαίτερα για τους εφήβους και τους πολύ νέους που δεν έχουν μάθει να κάνουν υπομονή και αναζητούν άμεση ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών τους. Επιπλέον, με την ΑΙ δεν τίθεται ζήτημα εχεμύθειας, σε αντίθεση με φίλους και γνωστούς που μπορεί στο παρελθόν να έχουν προδώσει την εμπιστοσύνη σου.

Χωρίς να χρειαστεί να αφήσεις το δωμάτιό σου και να εξασκήσεις τις κοινωνικές σου δεξιότητες, βρίσκεσαι σε διαρκή συνομιλία με μία τεχνητή οντότητα για όσα σε ενδιαφέρουν. Ειδικά σε κουλτούρες, όπως η ελληνική, που σε αρκετούς κύκλους η επίσκεψη στον ψυχολόγο αποτελεί ακόμα ταμπού, η επαφή με προγράμματα ΑΙ προσφέρει σε πολλούς την ευκαιρία να εκτονωθούν, δίχως να διακινδυνεύσουν να εκτεθούν συναισθηματικά.

Ας μην μας κάνει λοιπόν εντύπωση το γεγονός ότι έφηβοι κλείνονται σχεδόν καθημερινά στο δωμάτιο τους ώστε να περάσουν «ποιοτικό χρόνο» συζητώντας με κάποια συναφή εφαρμογή, αφού είναι κυρίως κατά την περίοδο της εφηβείας που τα παιδιά δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν τόσο με τους ομήλικούς τους, όσο και με τους γονείς τους.

Η δυσκολία να εμπιστευτούν τους άλλους, η μοναξιά, η σύγχυση για μια σειρά από σοβαρά θέματα για τα οποία διστάζουν να μιλήσουν, όπως ο φόβος του θανάτου ή η σεξουαλικότητά τους, οδηγεί πολλούς νέους να αφιερώνουν τον χρόνο τους στη συνομιλία με το ChatGPT. Με τον καιρό φτάνουν να αποδίδουν στην τεχνητή νοημοσύνη ανθρώπινα χαρακτηριστικά και να πιστεύουν ότι έχουν δημιουργήσει μαζί της μια στενή, αποκλειστική σχέση. Άλλωστε κάποιες φορές σε αυτή την ηλικία τα παιδιά ενίοτε μπερδεύουν το πεδίο του φαντασιακού με την πραγματικότητα.

Η αυτοκτονία του 16χρόνου Άνταμ Ρέιν από το Σαν Φρανσίσκο και η συνακόλουθη αγωγή της οικογένειάς του κατά του εκτελεστικού διευθυντή του προγράμματος Character AI, με το οποίο συστηματικά συνομιλούσε ο έφηβος τους μήνες που προηγήθηκαν του τραγικού συμβάντος, έφεραν ακόμα μία φορά στην επικαιρότητα το ζήτημα της ασφάλειας όσων χρησιμοποιούν για οποιονδήποτε λόγο στην καθημερινότητά τους την τεχνητή νοημοσύνη.

Η αγωγή που κατέθεσε η οικογένεια Ρέιν αναφέρεται σε κακοποίηση και χειραγώγηση του Άνταμ από την ΑΙ. Ισχυρίζονται ότι η τεχνητή νοημοσύνη του πρόσφερε συμβουλές για μεθόδους αυτοτραυματισμού, υποκινώντας τον ή έστω διευκολύνοντάς τον να βάλει τέλος στη ζωή του. Κατηγορούν τον διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας ότι αυτό που κυρίως τον ενδιέφερε ήταν το κέρδος, αμελώντας να ασχοληθεί με την ασφάλεια των χρηστών.

Το γεγονός ότι η εταιρία έσπευσε να διαβεβαιώσει το κοινό πως θα προσθέσει γονικούς ελέγχους, δεν φαίνεται να κατευνάζει ούτε το κύμα διαμαρτυριών που έχει ξεσπάσει το τελευταίο διάστημα στην Αμερική, ούτε την ανησυχία για το μέλλον και την εξέλιξη της ΑΙ.

Άλλωστε οι ειδικοί της ψυχικής υγείας κάνουν λόγο σε αρκετές περιπτώσεις για σοβαρό εθισμό που ωθεί κάποιους χρήστες να ξοδεύουν τον ελεύθερο χρόνο τους συνομιλώντας με προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης, αντί να προσπαθούν να συμμετάσχουν σε κοινωνικές και αθλητικές δραστηριότητες ή να δημιουργήσουν φιλικές και ερωτικές σχέσεις.

Η σχέση με υπαρκτούς ανθρώπους απαιτεί όχι μόνο επένδυση χρόνου, αλλά και κάτι που πολλοί έφηβοι και νέοι στην εποχή μας, που έχουν μεγαλώσει με μια αίσθηση (πλασματικής) προστασίας, δεν γνωρίζουν: απαιτεί προσωπικό ρίσκο να εκτεθείς στον άλλο, να δείξεις τις φωτεινές μα και τις λιγότερο τέλειες όψεις του εαυτού σου, να μάθεις ποιος είσαι μέσα από τις εκπλήξεις που κρύβει μια αληθινή σχέση. Το λογισμικό που τρέχουν οι διάφορες εφαρμογές μπορεί να τις καθιστά δημοφιλείς, ή να εντυπωσιάζει με την ευκολία επεξεργασίας πλήθους έτοιμων δεδομένων, αλλά δεν πρόκειται να προσφέρει στους χρήστες κάτι που το ίδιο δεν διαθέτει: την ενσυναίσθηση στην οποία μπορεί να βασιστεί εκείνο που μας κρατά στη ζωή. Όχι η ιδεώδης και ανέξοδη, αλλά η υπαρκτή, ατελής μα πολύτιμη ανθρώπινη επαφή.