Τεχνητή Νοημοσύνη: Το συνέδριο Digital World Summit Greece εξετάζει την επίδρασή της

To 1950 ο μαθηματικός Άλαν Τούρινγκ με το άρθρο "Computing Machinery and Intelligence" στο ακαδημαϊκό περιοδικό "Mind έθεσε το εξής ερώτημα: «Μπορούν οι μηχανές να σκεφτούν;». Το άρθρο αυτό έγινε κυρίως διάσημο για την πρόταση του γνωστού ως "Turing Test" ως ενός πρώιμου εργαλείου διάγνωσης του αν έχουμε να κάνουμε με τεχνητή νοημοσύνη ή όχι, χάρη στο οποίο ο Άλαν Τούρινγκ καθιερώθηκε μεταξύ άλλων και ως ο θεωρητικός πατέρας της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό που συνήθως περνάει στα ψιλά όμως είναι η συλλογιστική πορεία του Τούρινγκ που συνοψίζει αριστοτεχνικά μερικά από τα πιο καίρια ζητήματα ορισμού της σύγχρονης θεωρίας και πράξης της τεχνητής νοημοσύνης. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αν οι μηχανές μπορούν να σκεφτούν, λέει ο Τούρινγκ, πρέπει να ορίσουμε τι σημαίνει «μηχανή» και «σκέφτομαι».

Κι αφού δεν υπάρχει ένας ξεκάθαρος ορισμός για αυτά, συνεχίζει, θα πρέπει να τα αντικαταστήσουμε με παρεμφερείς έννοιες που να μπορούν να οριστούν. Αντιμέτωπος με αυτήν την δυσκολία αντικαθιστά το αρχικό του ερώτημα με ένα άλλο. Αντί να σκεφτούμε αν οι μηχανές μπορούν να σκεφτούν, ας αναρωτηθούμε αν οι μηχανές μπορούν να νικήσουν σε ένα παιχνίδι. Το παιχνίδι της μίμησης, της μίμησης του ανθρώπου.

Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά οι μηχανές έχουν ήδη νικήσει το παιχνίδι του Τούρινγκ αλλά το αρχικό ερώτημα δεν έχει απαντηθεί – αντιθέτως έχει μετατραπεί στη μεγαλύτερη τεχνολογική «καυτή πατάτα» των καιρών μας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αυτό που κάποτε λοιπόν ήταν ένα ρηξικέλευθο στιγμιότυπο από το μέλλον έχει μεταφραστεί στο παρόν σε ένα μπαράζ θορύβου γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, με κύριο συστατικό τις συνήθως υπερβολικές υποθέσεις για τις τρέχουσες και τις μελλοντικές της δυνατότητες. Στο ένα άκρο της καμπύλης της υπερβολής ο φόβος ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα πρωταγωνιστήσει σε ένα απόλυτα δυστοπικό μέλλον, στο οποίο στην καλύτερη περίπτωση θα φάει τις δουλειές των ανθρώπων, ενώ στη χειρότερη θα φάει τους ίδιους τους ανθρώπους. Στο άλλο άκρο βρίσκονται όσοι βλέπουν στην τεχνητή νοημοσύνη την απόλυτη λύση σε όλα τα προβλήματα, το μαγικό ραβδί που μόνο με την επίκληση του ονόματός του θα κάνει ένα προϊόν ακαταμάχητο, μια γραμμή εργασίας υπεραποδοτική, μια δομή πιο αποτελεσματική από ποτέ. Στη μέση ο κανόνας του buzz: πάρα πολλή πληροφορία, όχι και τόσο πολλά δεδομένα.

Έλλειψη ίσως εύλογη αν αναλογιστούμε το σχετικά μικρό χρονικό διάστημα που έχει παρέλθει από την πρώτη μαζική «έκρηξη» στη χρήση της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης ("generative artificial intelligence") με την καταλυτική είσοδο του ChatGPT σε εκατομμύρια προσωπικούς υπολογιστές, σπίτια και επιχειρήσεις το 2022. Από την άλλη, επίσης εύλογα, θα ανέμενε κάποιος περισσότερες συζητήσεις και μελέτες αυτά τα τρία χρόνια για τον πραγματικό αναμενόμενο αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στην πραγματική ζωή, στους πραγματικούς χώρους εργασίας, στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, στην εκπαίδευση και στη δικαιοσύνη, με την απαραίτητη επιστημονική τεκμηρίωση.

Πρωτοπόρος στην ανάλυση πραγματικών δεδομένων και στη διεξαγωγή ποιοτικών αλλά κυρίως ποσοτικών ερευνών για την πραγματική επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης είναι και παραμένει ο ΟΟΣΑ με τις μελέτες "Using AI in the Workplace: Opportunities, Risks and Policy Responses", "Artificial Intelligence and Wage Inequality" και "Algorithm and Eve: How AI Will Impact Women at Work", όλες δημοσιευμένες το 2024, να παρέχουν τις πρώτες χρήσιμες εκτιμήσεις για τη χρήση και τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στην εργασία. Ωστόσο πάρα πολλά κενά γνώσης παραμένουν και ζητούν απαντήσεις.

Hype vs. Reality

Τι θα γίνει λοιπόν με την τεχνητή νοημοσύνη; Θα κατακτήσει τον κόσμο; Κρύβουν οι γίγαντες της big tech στο συρτάρι τους την υπερ-εξελιγμένη μορφή τεχνητής νοημοσύνης ετοιμάζεται να ξεπεράσει τον άνθρωπο; Είμαστε στο κατώφλι μιας εποχής που οι υπολογιστές θα ξεπερνάνε τους ανθρώπους στα πάντα; Στο βιβλίο τους με τίτλο "The AI Con: How to Fight Big Tech's Hype and Create the Future We Want", η γλωσσολόγος Emily Bender και η κοινωνιολόγος Alex Hanna απαντάνε ως εξής, αντίστοιχα, για κάθε ένα από τα παραπάνω ερωτήματα:

«Όχι», «Θα ήθελαν», και «Οπωσδήποτε όχι».

Υποστηρίζοντας περαιτέρω ότι το hype της τεχνητής νοημοσύνης και η παρερμηνεία της ως ήδη πανίσχυρης και σαρωτικής θολώνει τα νερά και κρατάει την συζήτηση μακριά από τα πραγματικά, παρόντα προβλήματα που φέρνει κάθε νέο μεγάλο τεχνολογικό βήμα που πάει τον αυτοματισμό ένα βήμα παραπέρα: τις ηθικές διαστάσεις, τα περιβαλλοντικά ζητήματα, τους πραγματικούς κινδύνους για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για τους εργαζόμενος και όχι τους φανταστικούς, με τους οποίους έχουν πλημμυρίσει το διαδίκτυο όλες οι πηγές ακούσιας ή εκούσιας παραπληροφόρησης.

To hype αντιλαμβάνεται την τεχνητή νοημοσύνη ως υπερδύναμη, ενώ η πραγματικότητα είναι ότι προς το παρόν ότι βρίσκεται και αναμένεται να παραμείνει σε τροχιά γύρω από τη λεγόμενη "narrow AI", μια τεχνητή νοημοσύνη προσανοτολισμένη και φτιαγμένη για να εκτελεί συγκεκριμένα καθήκοντα, με οποιοδήποτε άλλο είδος τεχνητής νοημοσύνης να παραμένει, μέχρι στιγμής, αμιγώς θεωρητικό. Το hype συμβάλλει σε επιχειρηματικές αποφάσεις για επένδυση τεράστιων ποσών σε εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, όχι μόνο σε επίπεδο κρατών αλλά και μικρομεσαίων επιχειρήσεων αλλά η πραγματικότητα είναι ότι είναι η συντριπτική πλειοψηφία των ενδιαφερόμενων οντοτήτων αγνοεί ακόμα το πώς θα οδηγήσει αυτές τις επενδύσεις στο επιθυμητό επίπεδο ωρίμανσης.

Χαρακτηριστικά είναι τα ευρήματα πρόσφατης έρευνας της McKinsey Global, σύμφωνα με τα οποία ενώ το 92% των εταιρειών σχεδιάζουν να επενδύσουν στην τεχνητή νοημοσύνη εντός της ερχόμενης τριετίας, μόλις το 1% αυτών θεωρούν τις εταιρείες τους ώριμες για την αποτελεσματική αξιοποίηση αυτών των επενδύσεων. Ενώ παράλληλα άγνωστο παραμένει σε μεγάλο βαθμό και το ρυθμιστικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κληθούν να λειτουργήσουν αυτές οι επενδύσεις, με ταυτόχρονη διασφάλιση της προστασίας εργαζομένων και πολιτών από τους όποιους κινδύνους και δυσμενείς επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών.

Ρυθμιστικές προκλήσεις, ρυθμιστικές απαντήσεις

Η τεχνητή νοημοσύνη πράγματι έχει θέσει τη μεγαλύτερη ίσως ρυθμιστική πρόκληση των τελευταίων πολλών ετών στις έννομες τάξεις και τις νομοθεσίες όλου του κόσμου. Οι νομοθέτες παγκοσμίως καλούνται να δώσουν λύσεις στα ίδια προβλήματα και να απαντήσουν τα ίδια ερωτήματα. Ξεχωρίζοντας πρώτα απ’ όλα την ήρα από το σιτάρι και το πραγματικό πρόβλημα από το ψευδροπρόβλημα, προχωρώντας με μια προτεραιοποίηση των ρυθμιστικών αναγκών και δίνοντας τέλος τις καίριες απαντήσεις που έχει ανάγκη η νέα τεχνολογική εποχή. Οι προκλήσεις πολλές, γενικές και ειδικότερες, φιλοσοφικές, κοινωνικές αλλά και στενά νομικές. Χρειάζονται νέα «ψηφιακά» δικαιώματα ή αρκούν τα θεμελιώδη – παραδοσιακά; Μέχρι που μπορεί να φανεί χρήσιμη η αναλογική εφαρμογή του φυσικού κόσμου στον ψηφιακό;

Πώς επαναπροσδιορίζεται η σχέση της ηθικής με τους κανόνες δικαίου; Πώς θα εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα της νέας τεχνολογίας; Ποιος φέρει την ευθύνη για δυσλειτουργίες της τεχνητής νοημοσύνης και τυχόν ατυχήματα που θα προκληθούν εξαιτίας της; Ποιος θα έχει δικαιώματα σε έργα που παράγονται από την τεχνητή νοημοσύνη; Επαρκούν τα ήδη υπάρχοντα νομικά και δικονομικά εργαλεία για την ολοκληρωμένη και αποτελεσματική προστασία των πολιτών;

Οι απαντήσεις στις προκλήσεις ανοίγουν μέχρι στιγμής νέα ερωτήματα οι ίδιες. Το παράδειγμα του ΑΙ ACT, του ευρωπαϊκού κανονισμού για την ανάπτυξη και τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και την προώθηση της καινοτομίας, είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό ως προς τις εγγενείς δυσκολίες της ρύθμισης του νέου, τεχνολογικού τοπίου. Περίπλοκες, τεχνικές διατάξεις, πλήθος εξαιρέσεων που συρρικνώνουν το πεδίο εφαρμογής, «φτωχές» εγγυήσεις για την πραγματική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, προβληματικό μοντέλο εποπτείας και αρμόδιων αρχών αποτελούν σε τίτλους τα κύρια σημεία της κριτικής που έχει ασκηθεί έντονα στο νομοθέτημα από την πρώτη ημέρα της δημοσίευσής τους, από ικανή πλειοψηφία της ακαδημαϊκής και νομικής κοινότητας.

Από την άλλη, με τον ίδιο κανονισμό, εισάγονται πιθανές πραγματικές λύσεις όπως τα ρυθμιστικά δοκιμαστήρια ("regulatory sandboxes"), τα ελεγχόμενα περιβάλλοντα στα οποία θα μπορεί να αναπτυχθεί η τεχνητή νοημοσύνη υψηλού κινδύνου και να δοκιμαστεί σε πραγματικές συνθήκες, υπό την εποπτεία των εθνικών αρμόδιων αρχών. Ρύθμιση με ιδιαίτερο πρακτικό ενδιαφέρον, ιδίως αν ενώσει κανείς τις τελίτσες που ενδεχομένως τη συνδέουν με τη στρατηγική απόφαση δημιουργίας επτά εργοστασίων τεχνητής νοημοσύνης ("ΑΙ Factories") στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως κέντρα τεχνολογικής καινοτομίας αλλά και συγκέντρωσης υπερυπολογιστικής δύναμης. To reality check όμως στην τρέχουσα στάθμη της νομοθετικής παραγωγής και ατζέντας διακυβέρνησης δείχνει ότι χρειαζόμαστε περισσότερες και πιο «γενναίες» απαντήσεις. Και για να δοθούν αυτές θα πρέπει να γίνουν αντιληπτές οι πραγματικές διαστάσεις του υπό ρύθμιση ζητήματος.

ΑΙ Realities, Policy, Power, Possibilities

Εκκινώντας από την ανάγκη μιας πραγματικής σφυγμομέτρησης του πεδίου της τεχνητής νοημοσύνης, της τρέχουσας τεχνολογικής της στάθμης και της επόμενης μέρας όπως πρέπει να σχεδιαστεί με γνώμονα τη δημοκρατική διακυβέρνηση και τα δικαιώματα των πολιτών, το εθνικό συνέδριο για τη διακυβέρνηση των νέων τεχνολογιών, Digital World Summit Greece, επιστρέφει για δεύτερη συνεχή χρονιά στην Αθήνα, την Πέμπτη 22 Μαΐου 2025, στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, με τίτλο "ΑΙ Realities: Policy, Power, Possibilities" και σκοπό να θέσει ρεαλιστικά ερωτήματα για να πάρει ρεαλιστικές απαντήσεις.

Το συνέδριο που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο του Internet Governance Forum των Ηνωμένων Εθνών, τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης και του Δήμου Αθηναίων και συγκεντρώνει κορυφαίους ομιλητές και ομιλήτριες που θα συζητήσουν με το ελληνικό κοινό για το παρόν και το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης. Με κεντρικούς ομιλητές τον Υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δημήτρη Παπαστεργίου, την Υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Άννα Ευθυμίου, και τον Επικεφαλής της Γραμματείας του United Nations Internet Governance Forum, Chengetai Masango η φετινή διοργάνωηση θέτει στο επίκεντρο τη δημόσια πολιτική για την Τεχνητή Νοημοσύνη, καθώς και τις προκλήσεις που αναδύονται από τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο. Ένα συνέδριο – reality check για όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στο πεδίο, όσα περιμένουμε ρεαλιστικά να συμβούν, τα πραγματικά προβλήματα που δημιουργούνται και τις πραγματικές λύσεις που μπορούν να βρεθούν.

Γιατί, κατά τη γνωστή ρήση του Henry David Thoreau, «Δεν είναι τι κοιτάς που έχει σημασία. Είναι τι βλέπεις».

Το συνέδριο Digital World Summit Greece υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης και του Δήμου Αθηναίων θα διεξαχθεί στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων την Πέμπτη 22 Μαίου. Η συμμετοχή στο συνέδριο είναι δωρεάν, με υποχρεωτική προεγγραφή στην ειδικά διαμορφωμένη ιστοσελίδα https://2025.digitalworldsummit.gr/.