Ήχοι του Διαστήματος: Μια συζήτηση με την αστροφυσικό και υπεύθυνη στο Κέντρο Επισκεπτών Θησείου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Φιόρη-Αναστασία Μεταλληνού
Τα μυστήρια και τα φαινόμενα του ουρανού πάντα μαγνητίζουν το ενδιαφέρον, πόσο μάλλον όταν οι επιστήμονες καταφέρνουν με ποικίλους τρόπους να φέρουν πιο κοντά στον δικό μας κόσμο, λίγη από την μακρινή αυτή αστρόσκονη. Ποιοι είναι όμως οι «ήχοι του διαστήματος» και υπό ποιές προϋποθέσεις θα μπορούσαμε δυνητικά να τους ακούσουμε; Για αυτού του είδους την «κοσμική μουσική» μιλά στην Athens Voice η Αστροφυσικός Φιόρη-Αναστασία Μεταλληνού.
Η Φιόρη- Αναστασία Μεταλληνού είναι Αστροφυσικός και υπεύθυνη στο Κέντρο Επισκεπτών Θησείου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Στη Διδακτορική Διατριβή της ασχολήθηκε με την «Ανάπτυξη και Εξασθένηση Μαγνητικών Καταιγίδων στο Γεωδιάστημα». Παράλληλα έχει λάβει πτυχίο μονωδίας. Οργανώνει και συμμετέχει σε βραδιές που συνδυάζουν την μουσική με την ποίηση και την αστρονομία. Δίνει διαλέξεις και αρθογραφεί με σκοπό τη δημόσια κατανόηση της Αστρονομίας.
Όπως μας εξηγεί χαρακτηριστικά «όταν μιλάμε για ήχους του διαστήματος αναφερόμαστε σε ήχους τους οποίους κατασκευάζουμε με συγκεκριμένες τεχνικές “ηχοποίησης”. Μετατρέπουμε δηλαδή μια φυσική παράμετρο όπως π.χ. την περίοδο περιφοράς ενός πλανήτη γύρω από τον Ήλιο, την ταχύτητα της κίνησής του, ή την ένταση του μαγνητικού πεδίου ενός ουρανίου σώματος, σε ακουστική πληροφορία.
Με τον τρόπο αυτόν μπορούμε και περιγράφουμε ακουστικά ένα φυσικό φαινόμενο αφού έχουμε μεταφέρει την μεταβολή ενός φυσικού μεγέθους στο εύρος συχνοτήτων που τα ανθρώπινα αυτιά είναι κατασκευασμένα να ακούν.
Η Αστρονομία σίγουρα προσφέρει πλούσιο υλικό και δεδομένα προς “ηχοποίηση” καθιστώντας την, κατά τη γνώμη μου, επίσης πολύ ελκυστική και στην ακοή μας. Φαντάζεστε τον ήχο ενός πλανήτη, ενός νεφελώματος, ενός ταχύτατα περιστρεφόμενου αστέρα νετρονίων (pulsar); Πως ηχεί ο ίδιος ο πλανήτης μας κατά την αλληλεπίδρασή του με τον Ήλιο στη διάρκεια μιας μαγνητικής καταιγίδας;»
Με τι μοιάζουν οι ήχοι που παράγονται από τους πλανήτες; Έχουν ομοιότητες με την ηλεκτρονική μουσική;
Οι ήχοι που παράγουμε από αστρονομικά δεδομένα παρουσιάζουν ένα άκουσμα μεταξύ φυσικών και ηλεκτρονικών ήχων. Βεβαίως η αισθητική του συνθέτη που κάθε φορά «ηχοποιεί» επιστημονικά δεδομένα επηρεάζει το ακουστικό και καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Από την επαφή μου με παιδιά βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσες τις απόψεις τους, αφού τους θυμίζουν κελαϊδίσματα πουλιών, πυροτεχνήματα, ήχους της θάλασσας, ακόμα και ήχο από χαλασμένο ραδιόφωνο…
Έχουμε εικόνα για το πότε πρωτοσυνδέθηκε η Αστρονομία με τη Μουσική;
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, μεταξύ των εννέα μουσών συγκαταλέγεται και η μούσα της Αστρονομίας, η Ουρανία. Η παράδοσή μας θέτει λοιπόν από την αρχαιότητα, την Αστρονομία να συνομιλεί με τις υπόλοιπες μούσες, όπως της μουσικής, της ποίησης, του χορού. Ανατρέχοντας στον 6ο αι. π.Χ., στους πυθαγορείους φιλοσόφους – μαθηματικούς – αστρονόμους, θα συναντήσουμε τη γοητευτική θεωρία τους για την «μουσική των σφαιρών» ή την «αρμονία των σφαιρών». Μια ιδέα σύμφωνα με την οποία τα ουράνια σώματα, μπορούν να παράγουν ήχο εξ’ αιτίας της περιοδικής τους κίνησης. Ο πυθαγόρειοι πειραματιζόμενοι με έγχορδα, κρουστά και πνευστά και παρατηρώντας το τονικό ύψος των παραγόμενων ήχων, συμπέραναν ότι η μουσική αποτελεί μαθηματική επιστήμη, αφού η ομορφιά της εκφράζεται από την αρμονική σχέση μεταξύ των αριθμών. Τις μαθηματικές αυτές αναλογίες αναζήτησαν και στον ουρανό μέσω της «μουσικής των σφαιρών». Συνέδεσαν επομένως την μουσική με την αστρονομία μέσω των μαθηματικών. Μια ιδέα που παρέμεινε ζωντανή στον χρόνο επηρεάζοντας έως και τη σύγχρονη σκέψη. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι ο Πλάτωνας θεωρούσε την αστρονομία και την μουσική αδελφές επιστήμες.
Όταν η επιστήμη και η τέχνη ενώνουν τις δυνάμεις τους διευκολύνεται η κατανόηση δύσκολων πεδίων γνώσης μέσω της εκλαΐκευσης και της διάδρασης;
Η «μουσική του διαστήματος» με γοητεύει τόσο ως αστρονόμο, όσο και ως μουσικό, διότι αποτελεί πεδίο στο οποίο η αστρονομία εμπλέκεται τόσο με την μουσική, όσο και με την φιλοσοφία, οδηγώντας σε έναν διαθεματικό τρόπο προσέγγισης και θέασης του κόσμου μας. Η αρμονική αυτή συνύπαρξη επιστήμης και τέχνης μπορεί να αποβεί χρήσιμη και βιωματική μέθοδος στην εκπαίδευση μαθητών σε θέματα Αστρονομίας και Διαστημικής Φυσικής. Να βοηθήσει στην εκπαίδευση ατόμων με προβλήματα όρασης. Να συμβάλλει στην δημόσια κατανόηση – εκλαΐκευση της Αστρονομίας προς το ευρύ κοινό, αλλά και να παράξει εμπνευσμένες και πρωτότυπες συνθέσεις και καλλιτεχνικά παράγωγα που χρησιμοποιούν τους «ήχους του διαστήματος».
Πώς αντιδρά ο κόσμος στα ακούσματα μουσικής που έχει τη βάση της πάνω στα μυστηριώδη φαινόμενα του σύμπαντος και των πλανητών; Τους γοητεύει αυτού του είδους η κοσμική μουσική;
Γενικά θα έλεγα ότι οι «ήχοι του διαστήματος» προκαλούν το ενδιαφέρον ή και την έκπληξη του κοινού. Κάποιοι εντυπωσιάζονται περισσότερο, κυρίως οι μουσικοί και οι συνθέτες ηλεκτρονικής μουσικής που πειραματίζονται με τους ήχους. Τα παιδιά, ως πιο αυθόρμητοι ακροατές, αντιδρούν εντονότερα και πιο βιωματικά. Άνθρωποι με προβλήματα όρασης μπορούν μέσω των «ήχων του διαστήματος» να κατανοήσουν πιο ουσιαστικά θέματα Αστρονομίας και Διαστημικής Φυσικής με την κατάλληλη καθοδήγηση.
8°
