Πόσο επηρεάζει την εργασία η εποχή των έξυπνων μηχανών και ποια η εμπλοκή του ανθρώπινου παράγοντα
Ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα της πανδημίας Covid-19 εμφανίζεται συχνά στα socialmedia(και γενικότερα στα ΜΜΕ) αρθρογραφία η οποία θριαμβολογεί υπέρ της ανατέλλουσας εποχής κυριαρχίας της τεχνητής νοημοσύνης (artificial intelligence) στις ζωές μας. Σε πολλούς κοινωνικούς κύκλους αλλά και στην πλειοψηφία του γενικού κοινού έχει αρχίσει να διαδίδεται μια «φρέσκια» αθεμελίωτη κοινωνική φοβία ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα εξαφανίσει τελικά την ανθρώπινη εργασία στο μέλλον.
Το 2007 ο σκωτσέζος οικονομολόγος Gregory Clark στο βιβλίο του με τίτλο «Farewell to Alms» επισημαίνει ότι μπορούμε να δούμε τις μελλοντικές εργασιακές μας προοπτικές αν συγκρίνουμε τις δικές μας προβλέψεις με εκείνες των φίλων μας των αλόγων. Ας φανταστούμε λοιπόν δύο άλογα να περιεργάζονται ένα από τα πρώτα αυτοκίνητα στην ιστορία, γύρω στο 1900, και εκφράζονται γύρω από το μέλλον τους:
«Ανησυχώ για την ανεργία που μπορεί να μας φέρει η τεχνολογία» λέει το πρώτο άλογο. Και απαντά το δεύτερο άλογο ως εξής: «Έλα μην γίνεσαι λουδίτης, οι πρόγονοι μας είπαν τα ίδια όταν οι ατμομηχανές πήραν τις δουλειές μας και τα τρένα άρχισαν να σέρνουν τις άμαξες. Σήμερα, όμως έχουμε περισσότερες επιλογές από ποτέ και μάλιστα καλύτερες: προτιμάω να σέρνω άνα ελαφρύ φορτίο στην πόλη παρά να περνάω όλη την ημέρα μου γράφοντας κύκλους για να τροφοδοτώ μια ηλίθια αντλία ορυχείου». «Αν όμως αυτός ο, πως λέγεται, κινητήρας εσωτερικής καύσης, σαρώσει τα πάντα;» σχολιάζει πάλι το πρώτο άλογο. «Είμαι σίγουρος ότι θα προκύψουν για εμάς τα άλογα δουλειές που δεν τις φανταζόμαστε καθόλου σήμερα. Αυτό συνέβαινε πάντα στο παρελθόν, όπως συνέβη και με την εφεύρεση του τροχού και του αρότρου», απαντά με αισιοδοξία το δεύτερο άλογο.
Δυστυχώς, αυτές οι δουλειές για τα άλογα δεν προέκυψαν ποτέ. Τα αχρείαστα άλογα εκτελέστηκαν και δεν αντικαταστάθηκαν ποτέ με αποτέλεσμα ο πληθυσμός των αλόγων στις ΗΠΑ να καταρρεύσει από τα 26 εκατομμύρια το 1915, περίπου στα 3 εκατομμύρια το 1960. Οι μηχανικοί μύες έφαγαν τα άλογα. Θα μπορέσει άραγε ο τεχνητός νους να εκτοπίσει τον ανθρώπινο νου όμως;
Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα ανησυχούν ιδιαίτερα για την εξαφάνιση των θέσεων εργασίας από την τεχνητή νοημοσύνη, αυτή η πιθανή έκβαση μπορεί όμως να μην αποβεί απόλυτα αρνητική. Οι Λουδίτες είχαν απόλυτη εμμονή με συγκεκριμένους τύπους εργασίας παραβλέποντας την δυνατότητα άλλα επαγγέλματα να προσφέρουν την ίδια αξία. Κατά τον ίδιο τρόπο αυτοί που σήμερα ανησυχούν ιδιαίτερα για τον εκτοπισμό επαγγελμάτων από την τεχνητή νοημοσύνη ίσως έχουν απωλέσει και μια άλλη θέα του ζητήματος αυτού: Η εργασία προσφέρει εισόδημα και νόημα ζωής αλλά με δεδομένη την αφθονία των πόρων που μπορούν να παράγουν (θεωρητικά) οι μηχανές ίσως οι άνθρωποι βρούν εναλλακτικούς τρόπους δημιουργίας βιοποριστικού εισοδήματος και νοήματος χωρίς τυπική εργασία. Κάτι ανάλογο συνέβη τελικά στην ιστορία με τα άλογα που δεν τελείωσε με πλήρη αφανισμό των αλόγων. Αντιθέτως το πλήθος των αλόγων έχει τετραπλασιαστεί μετά το 1960 καθώς άρχισαν να προστατεύονται από είδος συστήματος κοινωνικής ευημερίας για άλογα. Δεν μπορούσαν μεν να παράγουν οικονομικά ωφέλη μέσα από την εργασία τους αλλά οι άνθρωποι άρχισαν να τα φροντίζουν και να χρησιμοποιούν τα άλογα για να διασκεδάζουν, να αθλούνται και να τα έχουν κοντά τους ως ζώα συντροφιάς. Τα λόγια του John Maynard Keynes υπήρξαν τελικά προφητικά όταν ανέφερε (1930) τις δύο παράλληλες τάσεις αφενός την οικονομικότερη διαχείριση του εργατικού δυναμικού αφετέρου την προσφορά πόρων μέσα από νέου τύπου εργασίες (our means of economizing the use of labor outrunning the pace at which we can find new uses of labor).
Μια σημαντική δημοσκόπηση του 2016 στις ΗΠΑ έδειξε ότι 82% του πληθυσμού που μελετήθηκε πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα απειλήσει όλες τις εργασίες. Επίσης οι περισσότεροι πιστεύουν ότι ακόμη και αν η τεχνητή νοημοσύνη δεν υποκαταστήσει τις περισσότερες εργασίες θα συνεισφέρει στην σημαντική ελάττωση της εργασιακής αμοιβής υπέρ της κερδοσκοπίας των εργοδοτών και εις βάρος των εργαζομένων. Η ανάπτυξη των αυτοματισμών και της ψηφιακής τεχνολογίας έχει άλλωστε συνεισφέρει σημαντικά στην επιδείνωση της κοινωνικής ανισότητας τις τελευταίες δεκαετίες. Μέχρι σήμερα η τεχνολογία (automation) έχει υποκαταστήσει περισσότερο χειρωνακτικές εργασίες (blue collar jobs) αλλά προσεχώς αναμένεται να υποκαταστήσει και τις περίφημες white collar εργασίες. Δεν φαίνεται μικρή πλέον πιθανότητα η τεχνητή νοημοσύνη να υποκαταστήσει δικαστικούς κλητήρες (legal clerks), ταμίες, λογιστές, οικονομικούς αναλυτές, δημοσιογράφους και ίσως χειρουργούς.
Με βάση τις προβλέψεις για το πότε θα κατακυριεύσουν οι μηχανές τα διάφορα επαγγέλματα, αναδύονται ίσως κάποια χρήσιμα ζητήματα για τον επαγγελματικό προσανατολισμό στο μέλλον. Για παράδειγμα η ανθρώπινη εργασία δεν μπορεί να υποκατασταθεί από τις μηχανές τεχνητής νοημοσύνης σε εργασίες όπου υπάρχει αλληλεπίδραση με ανθρώπους και απαιτούν κοινωνική ευφυία. Επίσης η έννοια της δημιουργικότητας και της εφευρετικότητας (ευελιξία και έξυπνες λύσεις) δεν μπορεί να υποκατασταθεί εύκολα από τις μηχανές. Γενικά η εργασία σε απρόβλεπτο περιβάλλον απαιτεί την ανθρώπινη συμμετοχή. Αυτό σημαίνει ότι επαγγέλματα όπως καθηγητής, εκπαιδευτικός, νοσηλευτής, ψυχολόγος, γιατρός, επιχειρηματίας, δικηγόρος, κοινωνικός λειτουργός, κληρικός, καλλιτέχνης δεν θα απειληθούν εύκολα από την τεχνητή νοημοσύνη και θα εξακολουθήσουν να απασχολούν αποκλειστικά ανθρώπους. Όμως η παράκαμψη του αυτοματισμού δεν είναι η μόνη επαγγελματική μελλοντική πρόκληση. Στην σημερινή εποχή αν αποφασίσεις να γίνεις επαγγελματίας συγγραφέας, ηθοποιός, συνθέτης, χορογράφος, σκηνοθέτης, αθλητής, σχεδιαστής μόδας αντιμετωπίσεις ένα άλλο και διαφορετικό ρίσκο: τα επαγγέλματα αυτά δεν θα συναντήσουν ανταγωνισμό από τις μηχανές τεχνητής νοημοσύνης, όμως θα αντιμετωπίσουν μεγάλο επαγγελματικά ανταγωνισμό με πολλούς άλλους ανθρώπους από διαφορετικές περιοχές του πλανήτη και ελάχιστοι θα μπορέσουν να διαπρέψουν (θεωρία των υπεραστέρων).
Πολλά επαγγέλματα δεν θα αφανιστούν συνολικά όμως αρκετές από τις επιμέρους ειδικότητες τους θα υποκατασταθούν ίσως από έξυπνες μηχανές. Για παράδειγμα μεγαλύτερο κίνδυνο επαγγελματικού ανταγωνισμού από την τεχνητή νοημοσύνη θα αντιμετωπίσει ο διαγνώστης ακτινολόγος ο οποίος προβαίνει σε διαγνωστική ανάλυση εικόνων σε σχέση με τον κλινικό γιατρό που θα μαζέψει όλα τα διαγνωστικά ευρήματα προκειμένου να καθορίσει την στρατηγική της θεραπείας του ασθενή. Ο στρατηγός γιατρός-ντετέκτιβ τύπου Doctor House θα έχει λοιπόν πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να διατηρήσει την εργασία του σε σχέση με τους ειδικούς των απεικονιστικών τεχνικών που θα έχουν να ανταγωνιστούν την έξυπνη μηχανή Watson της ΙΒΜ!
Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης μετασχηματίζει το παρόν και διαμορφώνει το μέλλον μας ταχύτατα. Αναμένεται να δούμε (ίσως σε μεγάλο βάθος χρόνου) πως θα επηρρεάσει η τεχνητή νοημοσύνη εκτός από τις θέσεις εργασίας, την πολιτική, την δικαιοσύνη, την ιατρική, την οικονομία, τις πολεμικές επιχειρήσεις, την δικαιοσύνη, τις συγκοινωνίες. Πόσο άραγε αποδεκτή θα ειναι η ετυμηγορία ενός ρομποτικού δικαστή και πόσο εφικτή θα είναι μια ζωή χωρίς ιδιοκτησία; Άραγε θα ελέγχουμε τις έξυπνες μηχανές ή θα ελέγχουν εκείνες εμάς στο μέλλον; Θα ζήσουμε μια Φιλελεύθερη Ουτοπία ή μια Συναινετική Απολυταρχία; Τι θα σημαίνει άραγε να είσαι άνθρωπος στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης; Ένα εξαιρετικό βιβλίο που προσπαθεί να απαντήσει σε όλα αυτά τα ερωτήματα έχει γράψει ο καθηγητής του ΜΙΤ Max Tegmark, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα (2020) μεταφρασμένο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τραυλός. Το βιβλίο αυτό με τίτλο (Life 3.0: Τι θα σημαίνει να είσαι άνθρωπος στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης) είναι θεωρώ ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα για όσους επιθυμούν να προσεγγίσουν βαθύτερα τα αναδυόμενα ζητήματα και τις προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης.
Οι άνθρωποι σήμερα ανησυχούν γύρω από την άνθηση της τεχνητής νοημοσύνης. Εμφανίζονται και ορισμένοι υπερφίαλοι «ιερείς του ψηφιακού πεπρωμένου», οι λεγόμενοι «ψηφιακοί ουτοπιστές», που πιστεύουν ότι πολύ σύντομα το ανθρώπινο είδος θα αναβαθμιστεί μέσα από την τεχνητή νοημοσύνη σε κάτι ανώτερο. Υπάρχουν και οι ανόητοι «ψηφιακοί ωφελιμιστές» εργοδότες οι οποίο αναμένουν την άνθηση της τεχνητής νοημοσύνης προκειμένου να μειώσουν το κόστος εργασίας των επιχειρήσεων τους προσλαμβάνοντας μηχανές και απολύοντας ανθρώπινο δυναμικό. Θυμάμαι μια σχετικά πρόσφατη συζήτηση μου με έναν, μάλλον αφελή, manager υγείας ο οποίος θεωρούσε ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία θα μπορέσει να απολύσει όλο το γραμματειακό του προσωπικό και να το υποκαταστήσει με έξυπνες μηχανές!
Το δημοφιλές περιοδικό New Scientist πρόσφατα (2020) είχε αφιερώσει ένα ολόκληρο τεύχος στην Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence: The past, present and future of machines that think). Μέσα στο τεύχος περιλαμβάνεται ένα άρθρο με τίτλο: Θα κλέψει τις δουλειές μας η τεχνητή νοημοσύνη; Θα είναι το μέλλον μας με την τεχνητή νοημοσύνη μια ζωή διασκεδαστική ή μια ζωή δυστυχίας; Η απάντηση των ειδικών που μετέχουν με άρθρα τους στο τεύχος αυτό βρίσκεται κάπου στη μέση. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα μας κλέψει τις δουλειές αλλά σίγουρα θα τις αλλάξει. Ακόμη δεν υπάρχουν απόλυτες απαντήσεις όσον αφορά την μελλοντική σχέση μεταξύ Ανθρώπου και Τεχνητής Νοημοσύνης.
Θέλοντας να τεστάρω τις δυνατότητες και τα όρια του εργαλείου, άρχισα να ζητάω συμβουλές θεωρώντας μάλλον απίθανο (και ηθικά απωθητικό) το να το χρησιμοποιήσω. Μέσα σε μισή ώρα είχα αγοράσει μηνιαία συνδρομή.
