Ο Κωνσταντίνος, 18 χρονών, εργάζεται για λόγους βιοπορισμού όλο το καλοκαίρι σε καφετέρια της Θεσσαλονίκης. Στα διαλείμματά του «τσεκάρει» την αρχική σελίδα του στο Instagram. Εκεί βλέπει φίλους του να πίνουν τα κρυστάλλινα Mojito τους στη Σαντορίνη, φιλενάδες του να προβάρουν τα καινούρια τους μαγιό στα καλοσχηματισμένα μαυριδερά κορμιά τους και την πρώην του να τρώει μια πολύχρωμη φρουτοσαλάτα στις Καβουρότρυπες. Από την άλλη η Κατερίνα, 20 χρονών, από πέρυσι τον Γενάρη επιδόθηκε σε μια σειρά έξυπνα «αποκαλυπτικών» φωτογραφιών στο λογαριασμό της στο Instagram. Έτσι κάπως κάταφερε να εκτινάξει τους ακόλουθους της από 14 σε 54 χιλιάδες (ή 54Κ όπως λέγεται εν συντομία). Σήμερα ανεβάζει φωτογραφίες από beach bar της Χαλκιδικής με ένα καυτό μαγιό που διαφημίζει και από κάτω γίνεται το «έλα να δεις» από σχόλια που ξεχυλλίζουν «αντρισμό και βαρβατίλα».
Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Royal Society of Public Health και το Young Health Movement της Μεγάλης Βρετανίας πριν 3 μήνες, το Instagram ανακηρύχθηκε ως εκείνο το μέσο κοινωνικής δικτύωσης που μπορεί να προκαλέσει περισσότερα ψυχολογικά προβλήματα στο χρήστη του, φτάνοντας μάλιστα μέχρι το έσχατο, την κατάθλιψη.
Η απαρχή αυτών των προβλημάτων βρίσκεται στο συναίσθημα εκείνο που οι ειδικοί «βάφτισαν» Fear of missing out (FoMO). Ο φόβος, δηλαδή, που νιώθει ο Κωνσταντίνος και ο κάθε Κωνσταντίνος ότι «μένει στην απ’έξω» τη στιγμή που οι υπόλοιποι γλεντάνε τη ζωή τους. Και είναι αλήθεια πως όσο περισσότερο χρησιμοποιεί κάποιος το Instagram για να «δείχνει» τη ζωή του, τόσο περισσότερο φοβάται ότι κάποια μέρα θα μείνει στην απέξω. Έτσι για να αποφύγει ένα τέτοιο «οδυνηρό» αποτέλεσμα, όλο και περισσότερο προσπαθεί να είναι συνεχώς «μέσα». Και κάπως έτσι, όπως καταδεικνύει η ανωτέρω έρευνα, έφτασε σήμερα το 90% των νέων στις ηλικίες 16-24 να χρησιμοποιεί το Ίντερνετ για να έχει πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενώ παράλληλα τα κρούσματα άγχους και κατάθλιψης στην ίδια ηλικιακή ομάδα έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια κατά 70%.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο μάλιστα ότι στην κορυφή της παραπάνω έρευνας βρέθηκαν το Instagram και το Snapchat, δύο μέσα κοινωνικής δικτύωσης που «ζούνε» από τη φωτογραφία. Είναι αυτή η ανυπολόγιστη δύναμη της εικόνας που δημιουργεί πέρα από το «φόβο μην μείνω στην απ’έξω», τα αισθήματα της ανασφάλειας, του άγχους και της ανισότητας. Είναι αυτή η δύναμη της εικόνας που έκανε την τηλεόραση να πλάθει πρότυπα, χαρακτήρες και ανθρώπους στον 20ο αιώνα. Και είναι αυτή η ίδια δύναμη που –μάλλον- θα κάνει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να χαράξουν την εξελικτική πορεία του είδους μας για τον επόμενο.
Θα έχετε δει την καλλίγραμμη ή/και σεξοβόμβα εκείνη Instagramer κατηγορίας «over 50Κ», σαν την Κατερίνα, που σπάει τα κοντέρ των likes και ζει άνετα από τις προσφορές που παίρνει στο email της. Είναι αυτή ακριβώς η εικόνα της Κατερίνας που καθίσταται ελκυστικό πρότυπο για κορίτισια μικρότερα τόσο σε «Κ» όσο κυρίως σε ηλικία. Αυτά τα προφίλ, αυτά τα κορίτσια, θέλοντας να αυξήσουν το κοινό τους για να φτάσουν τα «Κ» των «μεγάλων accounts» με τα καλλίγραμμα κορμιά, όπως γίνεται αντιληπτό, δεν κοινοποιούν φωτογραφίες με το παλιό ενετικό Λιμάνι των Χανίων ούτε με το Ηλιοβασίλεμα στην Οία... Παράλληλα ουκ ολίγες φορές επιδίδονται σε καλωπιστικές επεμβάσεις για τον ίδιο σκοπό. Έρευνες έχουν δείξει ότι η ανάγκη για μια καλοπιστική επέμβαση στο πρόσωπο ή το σώμα των γυναικών καλλιεργείται σε έναν μεγάλο και στατιστικά υπολογίσιμο βαθμό από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Αυτά λοιπόν τα κορίτσια που στα 16 τους ή τα 20 του επιλέγουν να ακολουθήσουν τον δρόμο της Instagramer με κάθε κόστος, δεν είναι σίγουρο ότι κάνουν τη σωστή επιλογή για τον εαυτό τους. Γιατί, αργότερα, όταν τα κορίτσια «μεγαλώσουν» και επιλέξουν να σταματήσουν τον «αγώνα», τα σημάδια θα είναι αδύνατον να διαγραφούν και σίγουρα δε θα αρκεί ένα απλό delete κάποιας φωτογραφίας. Και για αυτές τις συνέπειες κάποια μέρα πρέπει να μιλήσουμε σοβαρά.
Γιατί κάπως έτσι, πάλι ανεπαίσθητα, πλάθονται σύγχρονα γυναικεία πρότυπα που μετράνε τη χρηματιστηριακή τους αξία στην αγορά του Instagram σε «Κ» βγάζοντας στην κυριολεξία λεφτά ανάλογα με τις καρδούλες που θα αποκομίσουν. Αναφέρθηκα κυρίως στη γυναίκα γιατί η αγορά «την ζητάει» περισσότερο. Οι άντρες επιτελούν περισσότερο το ρόλο του ακροατηρίου. Επικροτούν τις δημοσιεύσεις, αποθεώνουν τα είδωλα ενώ ελάχιστοι από αυτούς επιδίδονται στο Instagraming με κάθε κόστος.
Μιας και μιλήσαμε όμως για την εικόνα του σώματος ας κάνουμε μια παρέκβαση ξεκαθαρίζοντας κάτι ώστε να αποφουμε παρεξηγήσεις. Είναι αναντίρρητο δικαίωμα του καθενός και της καθεμίας να διαθέτει το σώμα του όπως αυτός ή αυτή επιθυμεί. Να φοράει ό,τι γουστάρει, όπως το γουστάρει και να φωτογραφίζεται με οτιδήποτε γουστάρει βγάζοντας μάλιστα από αυτό όσα λεφτά γουστάρει. Το παρόν άρθρο κανέναν σκοπό δεν έχει να αποδοκιμάσει το αναφαίρετο αυτό δικαίωμα. Στοχεύει απλώς στο να επισημάνει τους μακροπρόθεσμους κινδύνους που παραμονεύουν πλάι σε μια φαινομενικά για το παρόν ακίνδυνη έκθεση.
Ο σκιώδης λοιπόν φόβος που νιώθει ο Κωνσταντίνος για «να μην μείνει στην απ’έξω» και η ενδόμυχη πίεση του τέλειου σώματος για τα πολλά «Κ» που νιώθει η Κατερίνα, αμφότερα εδράζονται στην ασυνήδειτη τάση μας να αντιπαραβάλλουμε τον εαυτό μας σε ό,τι με τα μάτια προσλαμβάνουμε.
Γιατί «σκρολάροντας» την αρχική μας σελίδα στο Instagram ή τσεκάροντας τις «Ιστορίες» των «φίλων» μας, ανεπαίσθητα συγκρίνουμε τη βαρετή ζωή που κάνουμε στο κρεβάτι του σπιτιού μας με τις καλύτερες στιγμές από τις ζωές των άλλων. Χωρίς να έχουμε ιδέα για τα προβλήματα που κρύβονται ενοχικά πίσω από τα καυτά μαγιό και τα ακριβά γεύματα, είτε θλιβόμαστε για τη μιζέρια μας ή ποστάρουμε με τη σειρά μας τα highlights της ζωής μας. Κι αυτό το τελευταίο, μέχρι να ανακαλύψουμε ότι υπάρχουν άλλοι με καλύτερα highlights ζωής για να φτάσουμε. Και πάει λέγοντας και τελειωμό δεν έχει. Πέφτουμε έτσι στην κινούμενη άμμο της σύγκρισης και της απόγνωσης (compare & despair) που οδηγεί βασανιστικά στην κατάθλιψη και τα παράγωγά της.
Και κάπως έτσι, στο τέλος της ημέρας, ο Κωνσταντίνος και η Κατερίνα του παραδείγματος μας, νιώθουν «λίγοι» μετά από το καθιερωμένο βραδινό «βαθύ scrolling», εκείνη δηλαδή τη διαδικασία που ανοίγεις την εφαρμογή του Instagram για λίγα δευτερόλεπτα και καταλήγεις να ξοδεύεις ένα μισάωρο βουτώντας σχεδόν μηχανικά όλο και πιο βαθιά στο ατέλειωτο news feed σου.
Το Instagram, στη βάση του, δίνει μια όμορφη δυνατότητα. Αποτελεί το εργαλείο για να φτιάξεις μια δική σου γκαλερί με όμορφες στιγμές. Ένα εργαλείο για να χτίζεις κάθε μέρα το δικό σου προσωπικό άλμπουμ φωτογραφιών και αναμνήσεων. Ένα άλμπουμ που θα βλέπεις αργότερα με τον άντρα ή τη γυναίκα σου, τα παιδιά σου και τα εγγόνια σου, ή και μονάχος σου στην ξύλινη καρέκλα σου αναπολώντας τα χρόνια που πέρασαν. Όπως περίπου γινόταν με τα παλιά φωτογραφικά άλμπουμ. Πρόσκαιρα βέβαια, μπορεί να σου προσφέρει φήμη και λεφτά κι αυτό το ξέρουν πιο καλά από σένα οι διαφημιστικές εταιρείες και οι καλοθελητές που σε προσεγγίζουν μέσα από τα direct messages της εφαρμογής. Στάθμισέ τα και προχώρα.
Αν τώρα, ανήκεις σε εκείνους τους χρήστες που αισθάνονται «λίγοι» βλέποντας τη σούπερ ζωή των άλλων να περνάει από το news feed τους, μην ξεχνάς ότι βλέπεις μονάχα τις καλύτερες στιγμές τους. Και μάλιστα επεξεργασμένες.
Θέλοντας να τεστάρω τις δυνατότητες και τα όρια του εργαλείου, άρχισα να ζητάω συμβουλές θεωρώντας μάλλον απίθανο (και ηθικά απωθητικό) το να το χρησιμοποιήσω. Μέσα σε μισή ώρα είχα αγοράσει μηνιαία συνδρομή.
16°
