Άγγελος Σικελιανός: Η ιστορική Βίλα του Ξυλοκάστρου και η αφετηρία των Δελφικών Εορτών

Είναι από τις περιπτώσεις που μια πανέμορφη διαδρομή προηγείται του σημαντικού τοποσήμου και προορισμού. Μια όαση πρασίνου και σκιάς, ένας «πνεύμονας» που οι ντόπιοι ταυτίζουν με το Ξυλόκαστρο της Κορινθίας. Το δάσος του «Πευκιά» είναι το ιδανικό χώρισμα ανάμεσα στα σπίτια του χωριού «Συκιά» και της τοπικής παραλίας, με τα 1800 μέτρα περίπου στα οποία απλώνεται να προσφέρονται για τις βόλτες των περίοικων, τις σωματικές ασκήσεις τους και κυρίως τις στιγμές γαλήνης που προσφέρει η ευρύτερη περιοχή. Δεν είναι λίγοι αυτοί που το επισκέπτονται από τις πολύ πρωινές ώρες, για τον περίπατο και τη γυμναστική τους, αλλά και για το ιδανικό σκηνικό που προσφέρεταιι για μελέτη και ανάγνωση βιβλίων, κάτω από έναν εξαιρετικό ίσκιο. Η αξία του Πευκιά δεν έγκειται μόνο στο οικολογικό του αποτύπωμα, αλλά και στην ιστορική του κληρονομιά καθώς επί χρόνια αποτελούσε σημείο συνάντησης προσωπικοτήτων από τους χώρους της πολιτικής, των γραμμάτων και των τεχνών. Στο φυσικό όριο του πευκοδάσους προς τα ανατολικά, η «Βίλα Σικελιανού» κρύβει στους τοίχους της κάποιες από τις σημαντικότερες στιγμές των ελληνικών γραμμάτων, με επίκεντρο τον σπουδαίο Έλληνα ποιητή Άγγελο Σικελιανό.

Το ταξίδι στην Κορινθία και η κατασκευή της Βίλας

Ο Άγγελος Σικελιανός γεννήθηκε το 1884 στη Λευκάδα όπου και πέρασε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια. Μεγάλωσε με αυστηρές συντηρητικές αξίες και από νωρίς εκδήλωσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις τέχνες και τα γράμματα. Το 1902 δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα σε περιοδικά της εποχής, ενώ δύο χρόνια πριν και σε ηλικία 16 ετών είχε ξεκινήσει τις σπουδές του στη Νομική. Από την οποία όμως δεν αποφοίτησε ποτέ. Αντ' αυτού ταξιδεύει και διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντές του, σχετιζόμενος με ανθρώπους των γραμμάτων και του πνεύματος σε Ρώμη και Παρίσι. Στη γαλλική πρωτεύουσα θα γνωρίσει την αμερικανικής καταγωγής Εύα Πάλμερ, η οποία και θα τον εντυπωσιάσει με τη βαθιά καλλιέργειά της και τη γνώση της αρχαίας ελληνικής πραγματείας. Μαζί θα επιστρέψουν στην Αθήνα για μια κοινή ζωή και πορεία.

Το 1908 σε ένα ταξίδι τους στην Κορινθία, θα περιπλανηθούν στον Πευκιά. Μαγεμένοι από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα θα αγοράσουν μια έκταση ακριβώς δίπλα από το δάσος και το 1912 θα ξεκινήσει η κατασκευή της κατοικίας τους. Χωρίς να έχει συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό μοτίβο, η κατασκευή θα συνδυάσει στοιχεία από διάφορες εποχές και κουλτούρες. Οι κολώνες παραπέμπουν στην Αρχαία Ελλάδα, τα παράθυρα στη βυζαντινή εποχή, ενώ υπάρχουν στοιχεία ακόμα και από την οικιστική αισθητική της εποχής της Ενετοκρατίας. Η κατασκευή της Βίλας θα ολοκληρωθεί το 1916.

Τα σημαντικά γεγονότα και οι εκλεκτοί προσκεκλημένοι

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του ζευγαριού στη Βίλα, κάποιες από τις σημαντικότερες στιγμές των ελληνικών γραμμάτων θα καταγραφούν ιστορικά και θα έχουν ως πρωταγωνιστή τον Σικελιανό. Ένα από τα πλέον σημαντικά του έργα, ο «Πρόλογος στη Ζωή» θα ολοκληρωθεί κατά τα 4/5 το 1917, με το πέμπτο και τελευταίο μέρος να δημοσιεύεται το 1943 στο βιβλίο «Αντίδωρο». Τα ποιήματά του, συχνά πατριωτικού περιεχομένου, συνεχίζουν να δημοσιεύονται σε εφημερίδες, περιοδικά, καθώς και στη συλλογή «Στίχοι» (1921).

Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, ο Άγγελος Σικελιανός ανακοινώνει τα σχέδια του για τις Δελφικές Εορτές και μαζί με τη σύζυγό του προγραμματίζουν την παράσταση «Προμηθέας Δεσμώτης». Οι προετοιμασίες είναι πυρετώδεις και το ζεύγος έρχεται σε επαφή με την Κυβέρνηση, φορείς του Τουρισμού και ξένες προσωπικότητες για να κανονιστούν οι λεπτομέρειες. Το 1927, οι Δελφικές Εορτές θριαμβεύουν και ο Σικελιανός αναγνωρίζεται διεθνώς. Οι οπαδοί της Δελφικής Ιδέας αυξάνονται και η Εύα Πάλμερ δίνει διαλέξεις γύρω από το ελληνικό πνεύμα και τη μουσική. Παράλληλα, κυκλοφορεί το ποίημα «Δελφικός Λόγος». Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Σικελιανός στη «Φύση και Αποστολή του Λυρισμού»:

«Και δεν ξεχνούμε πως σ' αυτή την πρώτη φάση του αγνού συνδυασμού εμπειρίας, αισθαντικότητας και καθαρού συλλογισμού, όταν ακόμη εδιατηρούνταν η θερμοκρασία της κοσμικής ενότητας ζωηρή και ακέραιη μέσα στην ψυχή του ανθρώπου, χρεωστούμε κατά μέγα μέρος ό,τι έδωσε καλύτερο και αρτιότερο ο ύπατος ιστορικός πολιτισμός του κόσμου, ο καθαρός Ελληνικός πολιτισμός».

Από τη Βίλα, το δάσος του Πευκιά και την πανέμορφη παραλία του θα περάσουν και θα διαλογιστούν κάποιοι από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές και συγγραφείς. Ανάμεσά τους ο Κωστής Παλαμάς, Ο Κώστας Καρυωτάκης, η Μαρία Πολυδούρη και ο Δημήτρης Μητρόπουλος. Ιδιαίτερα σημαντικό θα είναι το πέρασμα του Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος και διαμένει συχνά στη Βίλα, με την Εύα Πάλμερ να απουσιάζει και να βρίσκεται συχνά στην Αθήνα, μόνιμη κατοικία του ζευγαριού. Όπως αφηγείται και ο ίδιος ο Καζαντζάκης στην «Αναφορά στον Γκρέκο»:

«Μέναμε κι οι δυό σ'ένα εξοχικό σπίτι, μέσα σε πευκώνα, στην άκρα της θάλασσας. Διαβάζαμε Ντάντε και Παλαιά Διαθήκη και Όμηρο, μου απάγγελνε με τη βροντερή φωνή του στίχους δικούς του, κάναμε μακρινούς περιπάτους. Γκρεμίζαμε και δημιουργούσαμε τον κόσμο, ήμασταν κι οι δύο σίγουροι πως η ψυχή είναι παντοδύναμη· μονάχα που αυτός νόμιζε πως η ψυχή η δική του, εγώ πως η ψυχή του ανθρώπου».

Η αλλαγή της ιδιοκτησίας

Ο Άγγελος Σικελιανός και η Εύα Πάλμερ έμειναν στη Βίλα μέχρι και το 1930. Εκείνη τη χρονιά λόγω οικονομικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε το ζευγάρι, το οίκημα πουλήθηκε σε δημοπρασία. Λίγα χρόνια αργότερα και κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, χρησιμοποιήθηκε από τους Ιταλούς ως αρχηγείο, ενώ κατά τον ελληνικό εμφύλιο κατελήφθη από τους αντάρτες. Στη συνέχεια και κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1950, η Βίλα περνάει στην ιδιοκτησία του Σπύρου Τυπάλδου, μιας ιδιαίτερα σημαντικής μορφής του ελληνικού τουρισμού και της ακτοπλοΐας, ο οποίος το διατηρεί, προσθέτει ανεξάρτητους ξενώνες και το λειτουργεί ως ξενοδοχειακό κατάλυμα. Το 1986 με πρωτοβουλία της τότε Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, η Bίλα ανακηρύσσεται ιστορικό μνημείο της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Η σχέση της Μελίνας Μερκούρη με την ευρύτερη περιοχή του Ξυλοκάστρου δεν σταματά εδώ, καθώς σύμφωνα με τον μακαριστό π. Σπυρίδωνα Λιόρδο, είχε υπογράψει διάταγμα για τη χρηματοδότηση της αναστήλωσης της ιστορικής εκκλησίας του Αγίου Βλασίου. Σύμφωνα τέλος με την ιστοσελίδα του Sikyon Coast Hotel & Resort, η Βίλα αναπτύχθηκε περαιτέρω τα τελευταία 15 χρόνια υπό τη διεύθυνση του Λεωνίδα Τυπάλδου, εγγονού του Σπύρου Τυπάλδου, με την προσθήκη νέων κήπων, βεραντών, ιταλικού εστιατορίου και διαμερίσματος, καθώς φυσικά και με σεβασμό στον ιστορικό χαρακτήρα του κτιρίου.

Σε απόσταση αναπνοής από την Αθήνα, η Βίλα Σικελιανού και η ευρύτερη περιοχή του δάσους του Πευκιά αποτελούν μια εξαιρετική αφορμή για εξόρμηση. Το ιστορικό αυτό κτίριο υπήρξε το «ενδιαίτημα» για κάποιες από τις πλέον σημαντικές ζυμώσεις στα ελληνικά γράμματα, σε μια εποχή ιδιαίτερα τεταμένη πολιτικά και κοινωνικά, αλλά και με τις ελληνικές τέχνες να γνωρίζουν πρωτοφανή άνθιση. Αποτελεί σύμβολο μιας άλλης εποχής και στέκει επιβλητικό στο πέρασμα του χρόνου, με την ευρύτερη έκταση να προϊδεάζει ιδανικά για τη σημασία του τοποσήμου.

Τον Απρίλιο του 1921 και ύστερα από ένα ταξίδι στους Αγίους Τόπους, ο Άγγελος Σικελιανός θα οραματιστεί τη δημιουργία ενός πνευματικού μοναστηρίου. Λίγο πριν είχε γράψει στον Καζαντζάκη:

«Μη δε μας προσμένει η Ιερουσαλήμ και το ταξίδι μας, στην Πέρα Άνατολή; Ιδού το χέρι μου σου τείνεται. Δική μας είν’ η επιστροφή και σε μας ανήκει, de parfaire l’ éternel horizon».

Το όραμα του Σικελιανού θα έβρισκε ως ιδανικό τόπο πραγματοποίησής του τους Δελφούς.

Πηγές:
Ελληνική μοντέρνα αρχιτεκτονική: Θεματικές τομές και τεκμηρίωση μιας δημιουργικής εποχής, η δεκαετία του 1930
Κώστας Τσιαμπάος: Ο Άγγελος Σικελιανός, οι αρχιτέκτονες του μεσοπολέμου και η αναβίωση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού ως μοντέρνου
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας. Π.Πρεβελάκη: Α. Σικελιανός
Ντίνου Κουμπάτη, Ο Αγνοημένος Προφήτης Άγγελος Σικελιανός: H μεταφυσική στη ζωή και το έργο του. Εκδόσεις Γλάρος