Η Χίος είναι οι άνθρωποί της

«Στο ’πα και στο ξαναλέω στον γιαλό μην κατεβείς, γιατί ο γιαλός έχει φουρτούνες και σε πάρει και χαθείς». Είχαν προηγηθεί πολλά τραγούδια, αλλά ήταν το πρώτο που η φωνή του κοινού ξεθάρρεψε για να ενωθεί με τη φωνή του καλλιτέχνη. Νύχτα Παρασκευής και στο θέατρο Καστρομηνά στο πλαίσιο του Μεσαιωνικού Φεστιβάλ Χίου που διοργάνωσε η Περιφέρεια  Βορειοανατολικού Αιγαίου και ο περιφερειαρχης Κώστας Μουτζούρης, υπήρχε κατανυκτική ατμόσφαιρα. Η βελούδινη φωνή του Θεοδωρή Βουτσικάκη, η πηγαία απαγγελία της Χιώτισσας Υρώς Μανέ, σε μια παράσταση επιμελημένη άρτια από τη Λίνα Νικολακοπούλου, ήταν το ιδανικότερο «πρώτο ραντεβού» με ένα νησί που δεν έχει την ανασφάλεια να αγαπηθεί. Διαθέτει την αυτοπεποίθηση ενός κοσμοπολίτη που έχει ταξιδέψει στα πέρατα του κόσμου.

«…γιατί ο γιαλός έχει φουρτούνες και σε πάρει και χαθείς», το κοινό ανεβάζει ένταση. Ίσως γιατί στο DNA εγγράφονται μνήμες, τραύματα και φόβοι. Η Υρώ Μανέ μόλις μας έχει διαβάσει ένα συγκινητικό γράμμα που της έστειλε ο πατέρας της από ένα μακρινό λιμάνι της Κίνας, όταν εκείνη ήταν ακόμη μικρό κορίτσι. Άραγε με πόση δυσκολία άφηναν τον Μυροβλύτη κάμπο με τις ανθισμένες μανταρινιές, τη διαπεραστική μυρωδιά της μαστίχας στα Μαστιχοχώρια, για να ριχτούν στις φουρτούνες; Γιατί η Χίος ειδικά έχει βγάλει τόσους καπετάνιους; «Το έχω ψάξει πολύ αλλά δεν έχω βρει ακόμη την απάντηση», θα παραδεχτεί ο περιφερειάρχης σε μια φιλική κουβέντα αργότερα το ίδιο βράδυ.

Το Μουσείο Μαστίχας στη Χίο

Οι πληροφορίες για τη συνεταιριστική εκμετάλλευση της μαστίχας μέσα από το αρχειακό και φωτογραφικό υλικό του μουσείου, πυροδοτεί σκέψεις. Σκέψεις σχετικά με τα μοντέλα παραγωγής, οικονομίας και διάθεσης και άλλων ξεχωριστών προϊόντων στην Ελλάδα. Οι Χιώτες είναι πρώτοι στη θάλασσα, εξαιρετικοί στην καλλιέργεια, αλλά και ευρηματικοί στην εμπορική διαχείριση. 

Η εμπειρία του επισκέπτη καταλήγει σε μια καλλιεργήσιμη έκταση μαστιχόδεντρων στην αυλή της εξόδου, όπου ο επισκέπτης μπορεί να αγγίξει το χώμα, την πούδρα και τα δέντρα που «πληγώνουν ή κεντούν» οι Χιώτες για να προκύψει το «δάκρυ». Η καλλιέργεια του συγκεκριμένου δέντρου δεν θα μπορούσε να μείνει εκτός του Αντιπροσωπευτικού Καταλόγου της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας

Οι άνθρωποι της Χίου

Το νησί διαφέρει σε πολλά από τα υπόλοιπα του Βορειοανατολικού  Αιγαίου. Είναι κυρίως οι άνθρωποι που έκδηλα φέρουν την αρχοντιά μιας εποχής που στα υπόλοιπα νησιά της περιοχής έχει υποχωρήσει. Ο κάμπος κρύβει περιπέτειες ναυτικών οικογενειών στα βάθη της ιστορίας. Μια τέτοια μας διηγήθηκε η Νιννέτα Βαφειά ανοίγοντάς μας φιλόξενα το σπίτι της στην καρδιά του Κάμπου. Το αρχοντικό της, συντηρημένο από την ίδια με τεράστια φροντίδα και σεβασμό στην παράδοση, δεν είναι παρά μια γήινη παρένθεση στην αέρινη ύπαρξή της. Αγγίζει  τις πέτρες που κατασκευάστηκαν ειδικά και τοποθετήθηκαν  για να συμπληρώσουν μέρος του εξωτερικού τοίχου του αρχοντικού της όπως θα χάιδευε ένας ιππότης τη χαίτη του πιστού του αλόγου. Με φροντίδα, έγνοια και περηφάνια. Μας δείχνει το πέτρινο μονοπάτι απ’ όπου ανέβαιναν οι άντρες του σπιτιού μετά από ένα μακρύ ταξίδι. Το δωμάτιο με τα μεγάλα παράθυρα φιλοξενούσε τις γυναίκες της οικογένειας, οι οποίες σήκωναν το βλέμμα απ’ το κέντημα κάθε τόσο για να δουν τον καλό τους να φτάνει.

Σήμερα αυτό το δωμάτιο το έχει μετατρέψει σε ξενώνα με ελάχιστα οικογενειακά κειμήλια να γεφυρώνουν το χθες με το σήμερα. Οι φροντισμένες μανταρινιές στο κτήμα σκορπούν το άρωμά τους ακόμη και τώρα, αρχές φθινοπώρου. Ο κάμπος και οι άνθρωποί του είναι ένα ξεχωριστό κομμάτι του νησιού. Αυτό που μεσολαβεί ανάμεσα στην άγρια φύση του βορρά και στο ήπιο ανάγλυφο του νότου. Το νησί γέννησε και μεγάλους ευεργέτες: Δρομοκαΐτης, Βαρβάκης, Έλενα Βενιζέλου, Συγγρός, Κοραής, Μπενάκης, Σκαραμαγκάς. Άνθρωποι που δεν περιορίζονταν στην προσωπική προκοπή. Η συνείδηση οφειλής στον τόπο που τους γέννησε αντανακλάται σήμερα σε ιδρύματα, έργα τέχνης, μουσεία και νοσοκομεία.

Τα χωριά της Χίου

Το Πυργί και τα Μεστά κρατούν τα σκήπτρα στα αξιοθέατα που δεν πρέπει να χάσει κανείς. Στο Πυργί ειδικά, τα ξυστά γεωμετρικά μοτίβα στα σπίτια του χωριού δεν απαντώνται σε κανένα άλλο μέρος της Ελλάδας. Χαράσσονται στον εξωτερικό σουβά που σκεπάζει την πρόσοψή τους δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ενός πελώριου αρχιτεκτονικού κεντήματος. Διαθέτει οχυρωματική διάταξη, όπως και τα Μεστά. Μια καστροπολιτεία χτισμένη στην αγκαλιά μιας μικρής κοιλάδας. Χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο μνημείο, το χωριό θα μπορούσε να γίνει το σκηνικό σε ταινίες γκόθικ. Τα δαιδαλώδη στενά του  δημιουργούν έναν ζαλιστικό λαβύρινθο που άλλοτε χρησίμευε δημιουργώντας σύγχυση στους κατακτητές οι οποίοι εγκλωβίζονταν σε αδιέξοδα. Σήμερα, οι τουρίστες απολαμβάνουν το χάσιμο στα στενά δρομάκια και φωτογραφίζονται κάτω από ανθισμένες μπουκαμβίλιες και σε παραδοσιακά καφενεία.

Νέα Μονή – Αυγώνυμα – Ανάβατος. «Μη χάσεις αυτά τα τρία και μάλιστα με τη σειρά που στα περιγράφω», ήταν η προτροπή της Σμαρώς Πολίτη, που τα τελευταία χρόνια μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στη Χίο και στην Αθήνα. Το Google Maps δεν συνεργάζεται απόλυτα με την οδική σήμανση του νησιού, οπότε θα χρειαστεί να επιστρατεύσετε το ένστικτο ή τις προσανατολιστικές σας ικανότητες για να φτάσετε στον προορισμό σας ‒ ειδικά αν το όχημά σας είναι μηχανή, όπως στη δική μου περίπτωση. Η τεχνολογία μου πρότεινε τον συντομότερο δρόμο για τη Νέα Μονή, αλλά περιλάμβανε ανηφορικό χωματόδρομο. Η βάπτιση ενός χαριτωμένου μικρού, του Στέλιου, δεν μας επέτρεψε να δούμε από κοντά στο εσωτερικό του ναού τα υπέροχα ψηφιδωτά της Μονής που αποτελούν ένα από τα τρία κορυφαία σύνολα ψηφιδωτών στον ελλαδικό χώρο κατά τον Μεσαίωνα. Καταφέραμε όμως να δούμε την εντυπωσιακή τράπεζα. Κτιστή, με οκτώ κτιστά θρανία, τέσσερα σε κάθε πλευρά. Η επιφάνειά της καλύπτεται με μαρμαροθετήματα άρτιας τεχνικής που όλοι θελήσαμε να παρατηρήσουμε από κοντά. «Οι μοναχοί έπιναν κρασί. Αλλά το μάρμαρο δεν το συμπαθεί καθόλου».  Σκέψεις που κάνω αλλά δεν εκφράζω όταν ξεναγούμαι σε μνημεία με χρηστικά αντικείμενα και χώρους καθημερινής διαβίωσης. Ένα ολομέταξο κόκκινο τραπεζομάντηλο στον εκθεσιακό χώρο της Μονής, κεντημένο από άντρες υφαντές, είναι ένα ακόμη εντυπωσιακό έκθεμα. Το νησί παρήγαγε και μετάξι, και οι υφαντές ήξεραν πώς να φτιάξουν απ’ αυτό εργόχειρα διαμάντια.

Τα Αυγώνυμα και ο Αναβατός ήταν τα χωριά που έχτισαν και κατοίκησαν οι τεχνίτες της Νέας Μονής. Τα μικρά παράθυρα έδιναν τη δυνατότητα στους κατοίκους να βλέπουν όσα διαδραματίζονταν έξω, αλλά με δυσκολία μπορούσε κάποιος να δει τι συμβαίνει εντός των σπιτιών. Οι πειρατές εκείνοι την εποχή καραδοκούσαν. Ένας ελληνικός παραδοσιακός καφές στον Ανάβατο, στον «Μυστρά» του Αιγαίου όπως τον αποκαλούν, αποζημιώνει όποιον επέλεξε να περπατήσει από τον έναν οικισμό στον άλλον. Ένα μαρτυρικό χωριό χαρακτηρισμένο μνημείο, σχεδόν ένα με τον βράχο μέσα στον οποίο είναι χτισμένο, αποπνέει γαλήνη στον επισκέπτη. Κλείνοντας τα μάτια σκέφτεσαι τη σφαγή του 1822, τον τρόμο που γνώρισαν οι κάτοικοι του χωριού. Τα τζιτζίκια, μια μέλισσα που τριγυρίζει το φλιτζάνι του καφέ, το διαπεραστικό γέλιο ενός παιδιού από μακριά, σε επαναφέρουν στο σήμερα. Η ζωή προχωράει. Η ιστορία διδάσκει. Ο χρόνος γιατρεύει.

Η επίσκεψη στο νησί έγινε με αφορμή το 2ο Μεσαιωνικό Φεστιβάλ Χίου που διοργανώνει η Περιφέρεια Βορειοανατολικού Αιγαίου και ο περιφερειαρχης Κώστας Μουτζούρης. Τα φεστιβάλ δίνουν τη δυνατότητα να γνωρίσουμε έναν τόπο βαθύτερα. Να έρθουμε σε επαφή με δραστηριότητες, πρωτοβουλίες και τον πυρήνα της κοινότητας των ανθρώπων που τον κατοικούν. Να ακούσουμε ιστορίες που δεν γράφονται σε ταξιδιωτικούς οδηγούς. Να ενώσουμε τις φωνές μας κάτω από τα αστέρια σε ένα τραγούδι που θα μας συνδέει για πάντα. Στα φεστιβάλ συναντιόμαστε και μοιραία δεν χανόμαστε ποτέ, γιατί έχουμε χτίσει σχέσεις που θα μας συνδέουν για πάντα ‒ εμάς, τους σύγχρονους, αλλά και όσους πέρασαν πριν από εμάς αφήνοντας το ίχνος τους. Μια πέτρα, ένα μεταξωτό ύφασμα, μια παραδοσιακή φορεσιά, ένα τραγούδι, ένα γράμμα, μια εικόνα, μια μηχανική πατέντα. Το Φεστιβάλ ολοκληρώνεται στις 22 Σεπτεμβρίου και καθιστά τη Χίο ιδανικό προορισμό για τον πρώτο φθινοπωρινό μήνα του χρόνου.

Φωτογραφίες: © fishpavlaki