Το σκέιτμπορντ και οι γάτες

Τις προάλλες, έτυχε να διαβάσω σε μια παραπομπή ενός μάλλον άσχετου άρθρου τους 12 Κανόνες του Τζόρνταν Πίτερσον, από το ομώνυμο βιβλίο του («12 Rules for Life»), που κυκλοφορεί και στα ελληνικά (Jordan B. Peterson, «12 Κανόνες για τη ζωή. Ένα αντίδοτο για το χάος», μετάφραση Κατερίνα Σαρατσιώτη, 480 σελίδες, Εκδόσεις Key Books 2020). Οι πρώτοι 10 πάνε κάπως έτσι:

• Κανόνας 1: Να στέκεστε με ίσια την πλάτη και έξω τούς ώμους
• Κανόνας 2: Να φροντίζετε τον εαυτό σας σαν να είναι κάποιος που έχετε την ευθύνη να τον βοηθήσετε
• Κανόνας 3: Να κάνετε παρέα με ανθρώπους που θέλουν το καλύτερο για εσάς
• Κανόνας 4: Να συγκρίνετε τον εαυτό σας με αυτό που ήσασταν χθες, όχι με αυτό που είναι κάποιος τρίτος σήμερα
• Κανόνας 5: Να μην αφήνετε τα παιδιά σας να κάνουν οτιδήποτε θα σας έκανε να τα αντιπαθήσετε
• Κανόνας 6: Να βάλετε το σπίτι σας πρώτα σε τάξη πριν αρχίσετε να κατακρίνετε τον κόσμο
• Κανόνας 7: Να επιδιώκετε τα πράγματα που έχουν νόημα, όχι αυτό που λέμε ευτυχία
• Κανόνας 8: Να λέτε την αλήθεια — ή τουλάχιστον να μη λέτε ψέματα
• Κανόνας 9: Να υποθέτετε πάντα ότι ο συνομιλητής σας ξέρει κάτι που εσείς αγνοείτε
• Κανόνας 10: Να είστε ακριβείς στον λόγο σας

Τώρα, δεν τον ήξερα μέχρι τώρα μεν, αλλά μαθαίνω αίφνης ότι ο Πίτερσον δεν είναι απλώς πασίγνωστος και δημοφιλέστατος σε πολύ κόσμο, αλλά ότι παράλληλα έχει δεχτεί πολλή και σφοδρή κριτική όλα αυτά τα χρόνια που δραστηριοποιείται, τόσο για την αρνητική στάση του απέναντι στην πολιτική ορθότητα (για εμένα προσωπικά, ο σημαντικότερος κανόνας που πρέπει να ορίζει τις σχέσεις μας με τον κόσμο) και τις ταυτοτικές πολιτικές, όσο και για ρατσιστικές, σεξιστικές και τρανσφοβικές θέσεις, για πιθανή σύνδεσή του με την Alt-Right, για την άρνηση της κλιματικής αλλαγής, για ελλιπείς ακαδημαϊκές βάσεις, για γνωσιακή ένδεια και επιστημονική ανεπάρκεια, για μια φανερή τάση που τον διακρίνει προς τις θεωρίες συνωμοσίας, για χρήση υπεραπλουστευμένων δεδομένων από τη βιολογία και την εξέλιξη κλπ. κλπ. Ένα προς ένα αυτά τα πράγματα είναι κόκκινο πανί για μένα, αλλά ΟΛΑ ΑΥΤΑ μαζί με βγάζουν από τα ρούχα μου. Και πολύ καλά κάνουν και με βγάζουν, ΕΤΣΙ πρέπει. Υπό το πρίσμα, δε, αυτής της κριτικής, βλέπω με μεγάλη επιφύλαξη τους κανόνες του, μόλο που με μια πρώτη ανάγνωση μου φάνηκαν οκέι. (Αν και ο #5 από μιας αρχής δεν μου έκατσε καλά). Αλλά πια τούς βλέπω με άλλο μάτι.

Ένα προς ένα αυτά τα πράγματα είναι κόκκινο πανί για μένα, αλλά ΟΛΑ ΑΥΤΑ μαζί με βγάζουν από τα ρούχα μου. Και πολύ καλά κάνουν και με βγάζουν, ΕΤΣΙ πρέπει

Όμως διάβασα και τους άλλους δύο κανόνες που επίτηδες παρέλειψα να αναφέρω αρχικά, αυτούς που συμπληρώνουν την ντουζίνα του:

• Κανόνας 11: Μην ενοχλείτε τα παιδιά όταν κάνουν σκέιτμπορντ
• Κανόνας 12: Αν δείτε μια γάτα στον δρόμο, σταθείτε και χαϊδέψτε την

Wow. Αυτοί είναι δύο πολύ ενδιαφέροντες κανόνες, για να πω την αλήθεια. Πιθανώς, πιο ενδιαφέροντες από όλους τούς άλλους. Οπότε σκάλωσα λιγάκι. Και νά τι έκατσα και σκέφτηκα με αφορμή κάποιον που διαφορετικά δεν θα μου κινούσε το ενδιαφέρον.

Κανόνας 11: Μην ενοχλείτε τα παιδιά όταν κάνουν σκέιτμπορντ

Νομίζω πως είναι φανερό πως ο Κανόνας #11 δεν αφορά τόσο το σκέιτμπορντ αυτό καθαυτό και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει, αλλά αυτό που θα λέγαμε «προστασία του αναδυόμενου πνεύματος», ή «αποδοχή της ανάληψης κινδύνου». Ο Πέτερσον χρησιμοποιεί τα παιδιά που κάνουν σκέιτμπορντ σαν μεταφορά για τη νεανική, αυθόρμητη και, κυρίως, γεμάτη ρίσκα διεκδίκηση της αρμοδιότητας και της ικανότητας.

Το σκέιτμπορντ είναι μια θορυβώδης δραστηριότητα που εμπεριέχει τον κίνδυνο της πτώσης και της αποτυχίας — και του τραυματισμού. Οι μεγάλοι, ενστικτωδώς, τείνουν να παρεμβαίνουν, να προειδοποιούν ή να και επιπλήττουν, προσπαθώντας να επιβάλουν Ησυχία, Τάξη και Ασφάλεια. Όμως, αυτά τα τρία μαζί οδηγούν, ορισμένως, σε αδυναμία και δειλία. Όταν ένας ενήλικας προσπαθεί να προστατεύσει υπερβολικά ένα παιδί, να του αφαιρέσει το δικαίωμα να πέσει, να πονέσει, να φοβηθεί, τότε του στερεί κάτι ουσιώδες: τη δυνατότητα να γίνει θαρραλέος. Οι μικρές επικίνδυνες δοκιμές είναι ο τρόπος με τον οποίο το παιδί μαθαίνει τον κόσμο. Αν δεν του επιτρέψουμε να τις ζήσει, θα βγει «στην κοινωνία» με μια ψευδαίσθηση ασφάλειας, αλλά και με έναν ύπουλο φόβο για καθετί απρόβλεπτο.

Οι μικρές επικίνδυνες δοκιμές είναι ο τρόπος με τον οποίο το παιδί μαθαίνει τον κόσμο. Αν δεν του επιτρέψουμε να τις ζήσει, θα βγει «στην κοινωνία» με μια ψευδαίσθηση ασφάλειας, αλλά και με έναν ύπουλο φόβο για καθετί απρόβλεπτο

Έχω την εντύπωση πως κάπως έτσι μεταφράζεται ο κανόνας αυτός: είναι μια προτροπή να μην εξουδετερώνουμε την ψυχική δύναμη που αναπτύσσεται μέσα από τη δοκιμασία και τον κίνδυνο· ή αλλιώς, είναι ένα κάλεσμα να αφήσουμε τους νέους να εκτεθούν στο Χάος (την πιθανή επώδυνη πτώση) ώστε να μπορέσουν να αναπτύξουν την ικανότητα να το τιθασεύσουν. Ο Πέτερσον μάλλον θεωρεί πως η σύγχρονη κοινωνία έχει γίνει υπερβολικά προστατευτική, οδηγώντας σε έναν snowflake πολιτισμό που φοβάται τη δύναμη και την ιεραρχία (δυο «αρετές» που πηγάζουν από την ικανότητα). Ως εκ τούτου, το να αφήνεις τα παιδιά να κάνουν σκέιτμπορντ —αυτή τη μικρή τελετουργία ενηλικίωσης, αυτή τη μικρή «πρόβα ζωής»— είναι μια πράξη πίστης στην εγγενή δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος να ανταποκριθεί στις δυσκολίες.

Το ζητούμενο εδώ είναι η αυθεντική εμπειρία, η εμπιστοσύνη στον εαυτό, η συνάντηση με το λάθος, η αποδοχή της πιθανότητας του πόνου κ.τ.π. Ο ενήλικας που παρακολουθεί και παρεμβαίνει από υπερπροστατευτικότητα δεν κάνει καλό· απλώς επιβεβαιώνει τον φόβο του απέναντι στην ελευθερία.

Κανόνας 12: Αν δείτε μια γάτα στον δρόμο, σταθείτε και χαϊδέψτε την

Με τη σειρά του, ο Κανόνας #12, που είναι γλυκός και τρυφερός, μοιάζει σαν να έρχεται σε αντίθεση με τον προηγούμενο (κάτι που μου αρέσει), ή έστω να τον συμπληρώνει (και να συμπληρώνεται από αυτόν). Μιλά για τη στάση μας απέναντι στο απρόβλεπτο καλό της ζωής. Η γάτα στον δρόμο —ένα πλάσμα που δεν υποτάσσεται στην τάξη και την ιεραρχία, ένα αγρίμι ανεξάρτητο και ελεύθερο, που η επαφή μαζί του είναι εφήμερη και αβέβαιη— αντιπροσωπεύει την ομορφιά του Χάους.

Έτσι, ο κανόνας μάς προτρέπει να σταματήσουμε τη βιαστική πορεία μας μέσα στην τάξη της καθημερινότητας και να ενσωματώσουμε στιγμιαία τη χάρη του Χάους. Σε έναν κόσμο γεμάτο προκλήσεις, μας καλεί να σταματάμε, να παρατηρούμε και να απολαμβάνουμε τις μικρές χαρές, ώστε να ισορροπούμε τον πόνο με την ομορφιά. Το χάδι στην «αδέσποτη γάτα» είναι μια πράξη ταπεινότητας και αναγνώρισης του δώρου της στιγμής, μια έμπρακτη αντίσταση στον κυνισμό και τη μισανθρωπία, μια μικρή νίκη ενάντια στην απόγνωση, μια επαφή την τρωτότητα, τη δική μας και του κόσμου γύρω μας, μια ευκαιρία να συνδεθούμε με το παρόν, με το εδώ και τώρα, και να βρούμε παρηγοριά σε κάτι απλό και αληθινό. Η ζωή δεν είναι μόνο αγώνας και τάξη, αλλά και χάος (ή κυρίως χάος, και ένας αγώνας για να τη φέρουμε σε μια κάποια τάξη), και μέσα σε αυτό το χάος η τρυφερότητα και η ελπίδα —και η παιδικότητα— έχουν επίσης θέση.

Σε έναν κόσμο γεμάτο προκλήσεις, μας καλεί να σταματάμε, να παρατηρούμε και να απολαμβάνουμε τις μικρές χαρές, ώστε να ισορροπούμε τον πόνο με την ομορφιά

Ίσως όμως να είναι και κάτι ακόμη· ίσως ο κανόνας να μιλά και για την αποδοχή των αβεβαιοτήτων και περιορισμών. Όταν πας να τη χαϊδέψεις, η γάτα πιθανότατα θα σου κρυφτεί — αν δεν σε γρατζουνίσει κιόλας. Ίσως να εννοείται εδώ πως δεν είναι άσκοπο να το ξέρουμε αυτό: το ίδιο πρόκειται να συμβεί και με τους περισσότερους ανθρώπους της ζωής μας, άλλωστε. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως μάς επιβάλλει κανείς να μη σταθούμε και να τους «χαϊδέψουμε» αν θέλουμε, να μην είμαστε καλοί μαζί τους δηλαδή. Το αντίθετο. Ίσα-ίσα που μια τέτοια προσέγγιση εκ μέρους μας είναι από μόνη της κάτι που θα μας κάνει να αισθανθούμε καλύτερα. Και ίσως, μαζί με εμάς, να αισθανθεί καλύτερα και ο άλλος.

* * *

Νομίζω ότι αυτοί οι δύο κανόνες μιλούν, ουσιαστικά, μεταξύ τους. Ο πρώτος έχει να κάνει με την ανάγκη να επιτρέψουμε στον κόσμο να είναι επικίνδυνος για να μην καταντήσει ψεύτικος, άρα πολύ πιο επικίνδυνος. Ο δεύτερος μιλά για την ανάγκη να θαυμάζουμε, έστω για μια στιγμή, κάτι απλό —ή όχι και τόσο απλό—, για να μη βυθιστούμε στον πόνο. Ο δεξιός Πίτερσον, μέσα από αυτά τα παραδείγματα, ενώνει, θα λέγαμε, το θάρρος με τη συμπόνια, και την ένταση της μάχης με τη σιωπή της αποδοχής. Αν η μία από τις δύο προτροπές του μας μαθαίνει να μην προστατεύουμε υπερβολικά τη ζωή για να μην την αποστειρώσουμε, το άλλο μάς λέει να την αγκαλιάζουμε με ευγνωμοσύνη.

ΥΓ. Όμως έχω κι εγώ κανόνες για τη ζωή. Πολλούς. Αλλά μόλις τώρα σκέφτηκα 24, διπλάσιους από τον διάσημο και πλούσιο Πίτερσον. Νά ποιοι είναι:

1. Να ασκείστε κάθε πρωί
2. Να διαβάζετε κάθε βράδυ
3. Να κάνετε διαλείμματα ανάμεσα από τη δουλειά σας
4. Να επιβάλετε distraction- και interruption-free ώρες μέσα στη μέρα σας
5. Να εκμεταλλεύεστε τις πιο παραγωγικές σας ώρες (είναι 3, βία 4 το πολύ)
6. Να εκπαιδευτείτε στη ρουτίνα
7. Να απαγκιστρώνεστε από τα social media
8. Να μην κάνετε τίποτε μία μέρα την εβδομάδα
9. Να μην είστε αναβλητικοί
10. Να εστιάζετε στα σημαντικά (και να μην ξεχνάτε τον Pareto)
11. Να σημειώνετε πάντα τις ιδέες σας, γιατί δεν θα σας ξανάρθουν
12. Να παίρνετε ρίσκα πού και πού
13. Να εκτιμάτε ό,τι αξίζει
14. Να χαμογελάτε
15. Να είστε γενναιόδωροι
16. Να παραδέχεστε τα λάθη σας
17. Να ζητάτε συγγνώμη, ακόμη και όταν δεν «πρέπει»· γιατί πάντα πρέπει
18. Να μην κριτικάρετε και μην καταδικάζετε, εκτός πια και αν κάτι βοά
19. Να δείχνετε εμπράκτως ενδιαφέρον για τον κόσμο και το περιβάλλον
20. Να ακούτε όταν σάς μιλάνε
21. Να δείχνετε σεβασμό στις απόψεις του άλλου, αλλά να μη δείχνετε κανέναν σεβασμό αν οι απόψεις του είναι άθλιες
22. Να μην κάνετε ό,τι κάνουν οι πολλοί
23. Να μην ενοχλείτε τα παιδιά που κάνουν σκέιτμπορντ, όχι για άλλους λόγους αλλά γιατί κάνουν fucking σκέιτμπορντ
24. Αν δείτε μια γάτα στον δρόμο, σταθείτε και χαϊδέψτε την, γιατί είναι πάντα ωραίο να χαϊδεύεις μια γάτα· αν σάς κάτσει

ΥΓ. Εκ των υστέρων έψαξα και έμαθα πως, μιλώντας στο κεφάλαιο του Κανόνα #12, ο Πίτερσον αφηγείται στο βιβλίο του την ιστορία της σοβαρής ασθένειας της κόρης του (υπέφερε από χρόνια ρευματοειδή αρθρίτιδα από μικρή ηλικία) και πώς το μόνο που μπορούσε να κάνει το κορίτσι ήταν να παρατηρεί τα μικρά διαλείμματα ομορφιάς που ομόρφαιναν κάπως τη δοκιμασία που περνούσε· που τη φώτιζαν μια στάλα. Έτσι, η γάτα στον δρόμο μεταμορφώνεται σε σύμβολο του τυχαίου καλού, μιας στιγμιαίας ειρήνης που δεν διορθώνει μεν τίποτα, αλλά κάνει τη ζωή ανεκτή. Το χάδι στη γάτα δεν είναι πράξη τρυφερότητας μόνο προς το ζώο, αλλά κυρίως προς την ίδια τη ζωή, που, μέσα στην αδικία και την εγγενή σκληρότητά της, εξακολουθεί να χαρίζει μικρές ανάσες ευφροσύνης.

ΥΓ2. Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης:

Ο διεθνώς αναγνωρισμένος κλινικός ψυχολόγος Jordan B. Peterson έχει επηρεάσει τον σύγχρονο τρόπο κατανόησης της προσωπικότητας και έχει γίνει ένας από τους πιο διάσημους διανοούμενους της εποχής μας. Οι διαλέξεις του πραγματεύονται από τις ερωτικές σχέσεις και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών έως τη μυθολογία και τη Βίβλο, και τις έχουν παρακολουθήσει δεκάδες εκατομμύρια θεατές ανά τον κόσμο. Σε μια εποχή με πρωτόγνωρες αλλαγές και τεράστια πολιτική και κοινωνική πόλωση, το ειλικρινές και αναζωογονητικό μήνυμά του για την αξία της ατομικής ευθύνης και τη σοφία του αρχαίου κόσμου έχει βρει παγκόσμια απήχηση. Σε αυτό το βιβλίο, που θεωρείται πλέον σταθμός για την προσωπική ανάπτυξη, παρουσιάζει 12 θεμελιώδεις και πρακτικούς κανόνες για το πώς να ζήσουμε μια ζωή γεμάτη νόημα – από το να βάλουμε το σπίτι μας σε τάξη πριν κατακρίνουμε τον οποιονδήποτε, έως το να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με αυτό που ήμασταν χθες, και όχι με αυτό που είναι κάποιος άλλος σήμερα. Η ευτυχία είναι ένας μάταιος στόχος, πρεσβεύει ο Peterson και μας προτρέπει στη θέση της να αναζητήσουμε νόημα, όχι για χάρη του νοήματος, αλλά ως αντίσταση ενάντια στον πόνο που είναι συνδεδεμένος με την ύπαρξή μας. Αντλώντας χαρακτηριστικά παραδείγματα από τις συνεδρίες του και την προσωπική ζωή του, τη μοντέρνα ψυχολογία και τη φιλοσοφία, και μαθήματα από τους αρχαιότερους μύθους της ανθρωπότητας, οι «12 Κανόνες για τη ζωή» προσφέρουν ένα σωτήριο αντίδοτο για το χάος της ζωής μας: αιώνιες αλήθειες που βρίσκουν εφαρμογή στα σύγχρονα προβλήματά μας.

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή. Τις Κυριακές, η στήλη μεταμορφώνεται στο Βιβλίο της Εβδομάδας. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε να μας πείτε ή να μας ρωτήσετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.