Από τη ΔΕΘ του 1966 και το «Ανώμαλο», στον διαρκή συμβολισμό και τη σημασία του COR-TEN

Γεωμετρικά ρευστό και λυγερόκορμο, χρησιμοποιώντας παμπόνηρα ένα λανθάνον αρχαιοελληνικό μοτίβο, αυτό της Νίκη της Σαμοθράκης, το COR-TEN του Ζογγολόπουλου, 17 μέτρα ψηλό και με κόστος κατασκευής ένα εκατομμύριο δραχμές (ποσό πολύ πολύ μεγάλο για την εποχή), δίχασε την πόλη με το που στήθηκε στη ΔΕΘ του 1966. Ήταν αιχμηρό και βίαιο, πάλευε να ραμφίσει τον ουρανό, ο κορμός του, σπονδυλωτός και ακαθόριστα ζιγκζαγκωτός, ο νεωτερισμός και ο μοντερνισμός ξεχείλιζαν εξπρεσιονιστικά από παντού. Ήταν νομοτελειακό πως θα διχάσει και το έκανε. Oι μπαγιάτηδες φρίκαραν. Όχι μόνο τότε, μέχρι και σήμερα ο μπαγιάτης ντόπιος, μείξη ξερόλα και αναλφάβητου αισθητικά, θέλει την τέχνη συντηρητική, σεβαστική, πατρογονικά πιστή, ακούνητα παραστατική, χριστιανοορθόδοξη και καθόλου φορτισμένη με νοήματα, παραπομπές, αναφορές και μυστικές εκφάνσεις, όπως αυτές που σημειολογούσε το γλυπτό του Ζογγολόπουλου. Για αυτό και στη ΔΕΘ του ’66, το ειδικό κράμα χάλυβα και χαλκού που έφτασε από τη Γαλλία και με αυτό δούλεψε το σώμα ο γλύπτης, ξεσήκωσε τέτοιο σούσουρο. 

COR-TEN ονομάστηκε από το υλικό της κατασκευής του, το οποίο σκουριάζει μεν από τις βροχές, αλλά μετά από 36 μήνες προστατεύεται από περαιτέρω διαβρώσεις. Οι αλλαγές του υλικού πετυχαίνονται πιο γρήγορα σε βιομηχανικές περιοχές με μεγαλύτερη ατμοσφαιρική ρύπανση από ό,τι σε μια αγροτική περιοχή. Η σύλληψη του Ζογγολόπουλου, επομένως, με βάση την προδιαγραφή που ήθελε το γλυπτό να συμβολίζει το νέο πρόσωπο της μεταπολεμικής Ελλάδας, ήταν μοναδική: αντίο παλιέ υπαιθριακέ κόσμε, καλωσόρισες βαριά βιομηχανία και ανάπτυξη. Ασχέτως αν το σώμα αναπαριστούσε αφαιρετικά τη Νίκη της Σαμοθράκης (παραπομπή στον αρχαίο κόσμο), το COR-TEN συνομιλούσε ευθέως με την αισιοδοξία και το τάιμινγκ της εποχής εκείνης, όταν η ελληνική βιομηχανία άκμαζε και τα επιτεύγματά της κάθε χρονιά, όπως επιδεικνύονταν στη ΔΕΘ, πιστοποιούσαν τα στιβαρά αντανακλαστικά της. 

Κάθε φορά που κοιτώ το γλυπτό και επιχειρώ να μπω βαθύτερα στον πυρήνα της σκέψης του, καταλήγω στο ότι ο Ζογγολόπουλος, πέρα από την απεικόνιση της προόδου, ήθελε να αφήσει και μια πιο εμβληματική σήμανση, ένα τοπόσημο που θα διασχίζει τον χρόνο όπως η Καμάρα και το Σιντριβάνι ή το Πανεπιστήμιο απέναντι από το γλυπτό: μια διαρκή αναφορά στο αύριο. Θεωρώ πως τα κατάφερε. Ακόμα και αν κανένας δεν αποκαλεί το δημιούργημά του COR-TEN, αλλά… «ραντεβού στο Ανώμαλο», κοντά στα εξήντα χρόνια μετά το ντεμπούτο του, το έργο συνεχίζει να προοιωνίζεται το μέλλον και τις συνεχείς αλλαγές, ακόμα κι αν οι μπαγιάτηδες επιθυμούν να μην αλλάξει τίποτα. 

Τότε ένας Αγραφιώτης, πρόεδρος της Ένωσης «Πολύγνωτος Πανιώνιος», το είχε δει «σαν σκιάχτρο που στήθηκε μπροστά στη ΔΕΘ για να μην μπορούν τα παιδάκια να περνούν από εκεί». Ο πρόεδρος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος συνεχάρη την Ένωση Ζωγράφων και Γλυπτών για τον αγώνα «κατά της εκτροπής της τέχνης εκ της ορθοδόξου γραμμής της». Ευτυχώς το έργο το υπερασπίστηκαν ακαδημαϊκοί βεληνεκούς όπως ο Χρύσανθος Χρήστου: «Θεωρώ το γλυπτό αναμφίβολα σαν την καλλιτεχνική έκφραση που βρίσκεται σε σχέση με την εποχή μας». «Από αυτή την άποψη η Θεσσαλονίκη βρίσκεται όχι απλά στην πρώτη σειρά των αντίστοιχων προσπαθειών στα Βαλκάνια, αλλά και μέσα στην Ευρώπη», πλειοδότησε σε ενθουσιασμό και αποδοχή ο Δημήτρης Φατούρος, ενώ ο Μανώλης Ανδρόνικος, που υπερασπίστηκε μεγαλειωδώς τον μοντερνισμό του Ζογγολόπουλου, δήλωσε: «Χρειάζεται συναναστροφή με έργα τέχνης και διάθεση να τα καταλάβουμε… Οι κραυγές θα σβήσουν, το έργο θα μείνει και δεν θα χρειαστεί ποτέ να το κρύψουμε μέσα στα φυλλώματα όπως άλλα». 

Βγαίνω από τα έγκατα του μετρό στον σταθμό Σιντριβάνι και είναι τόσο επιβλητικός ο όγκος του COR-TEN που με υποδέχεται! Σκέφτομαι την άρνηση που εισέπραξε το γλυπτό στη ΔΕΘ του ’66, παρόμοιο με τα αρνητικά σχόλια και τη λυσσασμένη μάχη έως και πρόσφατα ενάντια στο μετρό, το Flyover, την ανάπλαση της Έκθεσης ή οποιαδήποτε ανάπλαση, καθώς σε αυτή την πόλη η μπαγιατίλα ποτέ δεν πεθαίνει, δεν επιθυμεί πρόοδο και εξέλιξη καμιά, μόνο λίγο καιρό ξαποσταίνει και μετά πάλι προς τη μιζέρια τραβά. Και αίφνης, η πίστη μου στο μέλλον και την πρόοδο ατσαλώνει: Θα έχουμε παντοτινή σημαία το COR-TEN!