Πώς δεν το είχαμε σκεφτεί μέχρι τώρα;

ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΧΕΡΙ

Το έχουμε ξαναπεί. Δεν πειράζει. Δεν θα είναι δα και το πρώτο που ξαναλέμε. Έτσι κι αλλιώς, δεν θα αλλάξει κάτι. Αλλά νά μια μικρή, τόση δα αλήθεια:

Καλές οι αγοραπωλησίες μεταχειρισμένων βιβλίων (κερδίζει δυο δραχμές αυτός που τα πουλάει, παίρνει ένα μυθιστορηματάκι να διαβάσει αυτός που τα αγοράζει), αλλά ΟΛΟ αυτό το αλισβερίσι δεν έχει ΑΠΟΛΥΤΩΣ καμία σχέση με αυτό που λέμε «αγορά του βιβλίου». Δεν είναι καν αγορά, εδώ που τα λέμε. Ή, τέλος πάντων, είναι ένα είδος μαύρης αγοράς. Αλλά όχι αγοράς του βιβλίου.

Η αγορά του βιβλίου είναι κυκλική, εμπεριέχει ένα πλήθος ανθρώπων και επαγγελμάτων, και ασφαλώς προϋποθέτει συγγραφέα και εκδότη. Στις αγοραπωλησίες μεταχειρισμένων βιβλίων αυτοί οι δυο δεν υπάρχουν παρά μονάχα σαν ονομασίες, σαν μελανώματα στο χαρτί. Από την αγορά ενός βιβλίου από δεύτερο χέρι ούτε ο συγγραφέας θα αμειφθεί (για να πληρώσει τους λογαριασμούς του, για να πάει στο σούπερ, για να φάει σουβλάκια) ούτε ο εκδότης (για να πληρώσει τους λογαριασμούς του, να ανταμείψει τους συνεργάτες του και τους προμηθευτές του —εκείνο το πλήθος που λέγαμε προηγουμένως— και για να βγάλει κι άλλα βιβλία).

Δεν είναι καν μία παράπλευρη ή παράλληλη αγορά αυτή προς την κανονική. Είναι κάτι που αφορά αποκλειστικά και μόνο δύο ιδιώτες.

Ουσιαστικά, είναι πειρατεία. Πειρατεία, θέλω να πω, όπως αυτή με τα torrent, ή με τα κρυφά ονλάιν δίκτυα, εκείνες τις πλατφόρμες που πληρώνεις για να βλέπεις με πολύ μικρό αντίτιμο Netflix, μπάλα κλπ.

«Μα τα βιβλία είναι ακριβά!» Ναι, αν επεκταθεί το φαινόμενο της πειρατείας, θα φτηνύνουν. Τζάμπα θα γίνουν. Πώς δεν το είχαμε σκεφτεί μέχρι τώρα, πώς μάς διέφυγε;

* * *

JUST SAY “NO!”

Η εσωστρέφεια δεν είναι κουσούρι, αλλά οι εσωστρεφείς έχουν μπόλικα τέτοια. Ένα απ’ όλα: λόγω πληθωρικής ενσυναίσθησης (ω ναι), θα είναι αυτοί και μόνο αυτοί που θα κάτσουν ν’ ακούσουν τα παράπονα εκείνου του τύπου που ζει και αναπνέει για να λέει τα παράπονά του.

Είναι τρομερό, και θα το ξέρετε και εσείς εάν τυχόν είστε ένας ακόμη δυστυχής εσωστρεφής: όταν όλοι οι άλλοι στρέφουν την πλάτη στον σατανά εκείνον που ψάχνει κάποιον για να στριμώξει, η ανοησία σας θα σας λύσει τα γόνατα κι έτσι θα σας προλάβει, θα σας στριμώξει στον τοίχο και θα αδειάσει πάνω στο κεφάλι σας έναν κουβά από προσωπικά παραπονάκια και ιστορίες που δεν έχετε την παραμικρή επιθυμία να ακούσετε, πόσο δε μάλλον να συνεριστείτε. Αλλά είστε έτσι φτιαγμένοι: κότες. Κάθεστε, και τον ακούτε. Καθόμαστε, και τους ακούμε. Από ΟΛΟΥΣ τους άλλους, ΜΟΝΟ εμείς.

Πιο pathetic πεθαίνεις.

Μέσα σε λίγους μήνες, είχα ακούσει όλες τις γελοίες ιστορίες όλων των περίεργων, φορτικών τύπων που απέφευγαν συστηματικά —και σοφά— όλοι οι άλλοι, σε βαθμό που σκέφτηκα να επιστρέψω στην Αθήνα, ή να καταταγώ στη Λεγεώνα των Ξένων.

Ως πολύ ειδικός (ειδικότης κτηθείσα εν τω στρατεύματι), έχω βέβαια λύση: απλά κάντε το όπως οι άλλοι, που δεν σηκώνουν παλμό με κάτι τέτοια — πείτε του όχι. Μην του πείτε την αλήθεια («Με ενδιαφέρεις όσο ένας Κινέζος σε μια πόλη της βορειοδυτικής Κίνας με λιγότερες από εκατό χιλιάδες κατοίκους»), απλώς πείτε του πως Δεν Μπορείτε. «Χίλια συγγνώμη, έχω ξεχάσει το φαγητό στη φωτιά», «Η γάτα μου μπήκε στο πλυντήριο», «Είμαι δεξιός». Δεν ξέρω. Κάτι. Κάτι που να τον πονέσει και να τον κάνει να σκάσει.

Θα το κάνετε;

ΟΧΙ, ΔΕΝ ΘΑ ΤΟ ΚΑΝΕΤΕ.

Κρίμα. Αλλά το ήξερα. Και το ήξερα γιατί είμαι πολύ ειδικός. Και γιατί ούτε εγώ μπορώ να το κάνω. Είμαι έτσι φτιαγμένος: κότα.

Αλλά σάς έχω κι άλλη λύση: απλά μην έρχεστε σε συναναστροφή με κανέναν, ποτέ. Καθίστε μόνοι, βγείτε μόνοι, απολαύστε τη ζωή μόνοι και κατάμονοι. Μην μπαίνετε στον λάκκο με τα λιοντάρια. Ζήστε όπως σάς πρέπει: μόνοι.

It’s a peaceful life.

ΥΓ. Όταν επέστρεψα στη Θεσσαλονίκη, μετά από ένα τέταρτο του αιώνα στην Αθήνα, ένιωσα την ανάγκη να γνωρίσω κάπως τη νέα μου γειτονιά και τους ανθρώπους της. Μέσα σε λίγους μήνες, είχα ακούσει όλες τις γελοίες ιστορίες όλων των περίεργων, φορτικών τύπων που απέφευγαν συστηματικά —και σοφά— όλοι οι άλλοι, σε βαθμό που σκέφτηκα να επιστρέψω στην Αθήνα, ή να καταταγώ στη Λεγεώνα των Ξένων. Ήταν ένας διαρκής εφιάλτης. Και θα εξακολουθούσε να είναι, αν δεν επέλεγα τη μοναξιά.

* * *

ΚΑΤΑΚΙΤΡΙΝΑ ΓΙΛΕΚΑ

Συνιστά μείζονα αφέλεια (όχι πολιτική αφέλεια, αφέλεια σκέτο) να πιστεύει κανείς ότι ένα ειρηνικό και ακηδεμόνευτο κίνημα πολιτών μπορεί να παραμείνει επί καιρό ειρηνικό και ακηδεμόνευτο κίνημα πολιτών και δεν θα μετατραπεί σε ακόμη ένα λαϊκίστικο, καθοδηγούμενο Πράγμα που θα θέλει τάχα μου δήθεν μου να ανατρέψει την παλιά κακιά τάξη και να φέρει με παιάνες και λυγμούς το καινούργιο, το φως, τον προελαύνοντα ήλιο της Δικαιοσύνης — ένα ωραίο και δυναμικό Κατιτί που δεν γίνεται παρά να έχει βέβαια γυμνό ρωμαλέο στήθος, φλογερή πορτοκαλί κόμη, και τεντωμένο το δεξί του χέρι, με την παλάμη σφιγμένη σε γροθιά και ταυτόχρονα αναπεπταμένη προς τα εμπρός, καθώς θα προελαύνει καμαρωτά πάνω στο άτι του επιθεωρώντας τα κεχηνότα πλήθη.

Όποιος διαδηλώνει θεωρώντας εαυτόν αναμάρτητο, λυπάμαι που το λέω, είναι μέρος του προβλήματος ισόποσα με εκείνον που κρύβεται βυθισμένος σε τύψεις. Συχνά-πυκνά, είναι το ίδιο πρόσωπο.

* * *

ΣΥΜΒΟΛΗ ΙΑΤΡΟΥ

Ο Στέλιος Ιατρού, ιστορικός από τη Θεσσαλονίκη, γράφει στο Ημερολόγιο για να βρίσκει αφορμές να χρονοτριβεί και ν’ αναβάλλει την παράδοση των εργασιών του. Σήμερα: Ο πιο μακρός βραχύς μαραθώνιος, ή: Χάρτες και αποστάσεις.

Στη μέση του Βερίγγειου Πορθμού, οι δύο Νήσοι Διομήδη [Diomede Islands] απέχουν 2,4 μίλια η μια απ’ την άλλη, περίπου 3,8 χλμ. Η ανατολική νήσος στ’ ανοιχτά της Αλάσκας, που είναι η Μικρή, ανήκει στις ΗΠΑ. Η δυτική είναι η Μεγάλη και ανήκει στη Ρωσική Ομοσπονδία.

Τόση είναι, λοιπόν, και η απόσταση των ΗΠΑ απ’ τη Ρωσία, κάτι που ανατρέπει τις παραδεδεγμένες μας νοερές αναπαραστάσεις για τις αποστάσεις ανάμεσα στις δύο χώρες, όπως έχουμε συνηθίσει την κλασική διάταξη του παγκόσμιου χάρτη, με τον Ατλαντικό και την Ευρώπη στο μέσον του, τη Ρωσία να εκτείνεται στα δεξιά και την Αμερική στ’ αριστερά.

Ας πούμε, ανατρέπει την πλάνη που επαναλαμβάνει ο 47ος, όταν διερωτάται γιατί να ανησυχούν οι Αμερικάνοι, όταν ένας μεγάλος ωραίος ωκεανός χωρίζει τις ΗΠΑ από την Ευρώπη, που έχει κακό της γείτονα τη Ρωσία, μα δεν την έχει η Αμερική.

Μάλιστα δε, στο σημείο εκείνο του χάρτη, οι ΗΠΑ είναι που εκτείνονται στα δεξιά και η Ρωσία στ’ αριστερά. Μ’ αυτό έχουμε και τη δεύτερη ανατροπή στις αντιλήψεις μας, γιατί εδώ οι ΗΠΑ είναι η ανατολική δύναμη και η Ρωσία η δυτική. Αλλά βέβαια, Δυτικό δεν σε κάνει πια η γεωγραφία, μα η συμμετοχή σ’ ένα άυλο κεκτημένο, ενώ Ανατολή σε κάνει η προσκόλληση στον αναθεωρητικό εδαφισμό.

Από τις δύο νήσους η Μικρή είναι που κατοικείται. Ένα μικρό χωριό που λέγεται Διομήδη στο απολύτως δυτικό άκρο της είναι απ’ τους πιο απομονωμένους οικισμούς των ΗΠΑ, με πληθυσμό μόλις 82 κατοίκων, αλλά και ο πλησιέστερος αμερικανικός προς τη Ρωσία. Στη Μεγάλη δεν υπάρχει μόνιμος πληθυσμός, αλλά σταθμεύει κατά καιρούς προσωπικό των ρωσικών ΕΔ.

Τον χειμώνα, τουλάχιστον όταν το επιτρέπει η κλιματική κρίση, η θάλασσα του Βερίγγειου παγώνει, κι επομένως, θεωρητικά θα μπορούσε κανείς να βαδίσει απ’ το ένα νησί στο άλλο, ή κι απ’ τη Χερσόνησο Σιούαρντ της Αλάσκας [Seward Peninsula] προς τη Χερσόνησο Τσουκότκα της Ρωσίας [Чуко́тка, Чуко́тский полуо́стров] ή απλούστερα Τσούκτσι, της οποίας το ανατολικότερο άκρο είναι το ακρωτήρι Ντεζνιόφ [мыс Дежнёва].

Η απόσταση είναι αμελητέα πάνω στο χάρτη, αλλ’ ένας τέτοιος υγιεινός περίπατος πάνω στον πάγο θ’ απέβαινε ταξίδι στον χρόνο. Τούτο διότι ανάμεσα στις Νήσους Διομήδη έχει χαραχτεί η διεθνής γραμμή αλλαγής της ημερομηνίας [Intrernational Date Line]. Πιο κάτω, μέσα στον Ειρηνικό, η ίδια γραμμή κάνει απίστευτες παλαβομάρες, όμως αυτή είναι μια άλλη ιστορία.

Έτσι, όταν στη Μικρή είναι Κυριακή μεσημέρι, στη Μεγάλη τα ρολόγια δείχνουν 21 ώρες μπροστά, δηλαδή εννιά το πρωί της Δευτέρας, πράγμα που σημαίνει πως θα έχεις ταξιδέψει στο μέλλον.

Αυτή η απόσταση των 3,8 χλμ. που κοστίζει 21 ώρες είναι η τρίτη ανατροπή της κοινής μας εμπειρίας που οι Νήσοι Διομήδη μάς παρέχουν, και αφορά το πώς έχουμε μάθει να συσχετίζουμε τον χώρο με τον χρόνο.

Η τέταρτη ανατροπή θα ήταν πως, αφού η Μικρή βρίσκεται στο παρελθόν και η Μεγάλη στο μέλλον, τούτο αναποδογυρίζει τους ορισμούς της Αμερικής ως Νέου Κόσμου και της Ευρασίας ως Παλαιού.

Το γεγονός πως η πραγματικότητα ανατρέπει τις αντιλήψεις μας θαρρώ πως δεν θα μας υποχρεώσει ν’ αρχίσουμε να βλέπουμε τα πράγματα διαφορετικά, εγκαταλείποντας τις παραδοχές που έχουμε πολιτισμικά εκπαιδευθεί να θεωρούμε ως ισότιμου κύρους με την ίδια την πραγματικότητα.

Εννοώ ότι το πώς απλώνουμε τον χάρτη πάνω σ’ ένα τραπέζι, και το πώς αυτός ο χάρτης αποτυπώνει τις ηπείρους και τις θάλασσες σε θέσεις σχετικές τη μία προς τις άλλες είναι απολύτως ευρωκεντρικά προσδιορισμένο, και κάτι παραπάνω απ’ αυτό: είναι ιστορικά προσδιορισμένο, γιατί σχετίζεται με την Εποχή των Εξερευνήσεων, που ήταν ιστορική και πολιτισμική κατάκτηση της Ευρώπης.

Συλλογιστείτε πως στον παγκόσμιο χάρτη που έχουμε συνηθίσει να συμβουλευόμαστε, έχουμε αποτυπώσει κυρίως τις ηπείρους, τις δε θάλασσες μονάχα ως γαλάζια παραγεμίσματα ανάμεσα στις ηπείρους και ολόγυρά τους, αλλ’ έχουμε αφήσει απέξω το ένα ημισφαίριο του πλανήτη, που καλύπτεται απ’ τον Ειρηνικό, γιατί τι νόημα θα είχε για μας να τυπώσουμε κι ένα ίσης έκτασης γαλάζιο ανάπτυγμα στη μία άκρη του χάρτη απλώς για τον Ειρηνικό;

Προκύπτει πως ο παγκόσμιος χάρτης δεν είναι μονάχα ευρωκεντρικά σχεδιασμένος, μα και ανθρωποκεντρικά, αφού ασχολούμαστε μονάχα με τον κόσμο της Οικουμένης του Ανθρώπου, κι από κει και πέρα hic sunt dracones.

Μήπως, τελικά, είναι σχεδιασμένος Οικουμενικά, κι έτσι μήπως μας κυβερνά ακόμα η Ρώμη; Ω ναι, αληθεύει, κι αυτή θα ήταν η πέμπτη ανατροπή, γιατί νομίζουμε πως η Ρώμη πέρασε.

Λογικά άλματα, ίσως, όπως το να πετάγεσαι 21 ώρες μπροστά στο μέλλον, απλά γιατί βάδισες 3,8 χλμ. στον πάγο. Ο πιο μακρός βραχύς μαραθώνιος.

* * *

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Jacky Fleming, «Το πρόβλημα με τις γυναίκες» (μετάφραση Μαρτίνα Ασκητοπούλου & Στέλα Ζουμπουλάκη, Εκδόσεις Μεταίχμιο)

Τι εκπληκτικό βιβλίο είναι αυτό;! Απ’ αυτά που… δεν τα περιμένεις να ’ρχονται. Πρόζα, και σχέδια, και μια ΕΞΑΙΣΙΑ αφηγηματικότητα, και χιούμορ, και ειρωνεία που σφάζει με το βαμβάκι, και γέλιο, και πίκρα — και θυμός: μα ένας θυμός σοφού ανθρώπου, όχι παίξε-γέλασε. Πάρτε και διαβάστε αυτό το φεμινιστικό κόμικς. Και χαρίστε το σε άντρες — αν νομίζετε ότι αξίζουν τον κόπο και ότι δεν είναι χαμένη υπόθεση. ΥΓ. Τρομερή και η μετάφραση, καθώς και η σκληρόδετη έκδοση συνολικά!

• Νά ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:

• Νά και το οπισθόφυλλο:

Αυτό το βιβλίο μας θυμίζει όσα μάθαμε για τις γυναίκες στο μάθημα της ιστορίας – δηλαδή, όχι και πολλά. Ένα εξαιρετικά πνευματώδες κόμικ που αποκαλύπτει τις αλλοπρόσαλλες θεωρίες που πίστευαν μερικοί από τους σπουδαιότερους στοχαστές μας για τις γυναίκες.

• Και ένα μικρό βιογραφικό της συγγραφέως και σχεδιάστριας:

Η Jacky Fleming (Τζάκι Φλέμινγκ) γεννήθηκε το 1955 στο Λονδίνο. Έγινε γνωστή για τις ακτιβιστικές καρτ-ποστάλ της στην προ-ίντερνετ εποχή. Σκίτσα της έχουν εμφανιστεί σε εφημερίδες και περιοδικά όπως: Guardian, Independent, New Statesman, New Internationalist, Red Pepper, Observer, Diva. To «Πρόβλημα με τις γυναίκες» είναι το έβδομο βιβλίο της.

Βρείτε το εδώ, ή στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Σάββατο, κάθε Κυριακή, και κάθε Τετάρτη. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.