COP30: Εμπειρίες από τη φετινή Διάσκεψη των Μερών

Δεν υπάρχει τίποτα με το οποίο να μπορώ να συγκρίνω την εμπειρία των 2 εβδομάδων της COP. Η έντονη δραστηριότητα στους διαδρόμους και τα περίπτερα, τα ξενύχτια με καφέ και οι υψηλού επιπέδου συζητήσεις την καθιστούν μία από τις πιο ιδιαίτερες και πολυσχιδείς διασκέψεις στον πλανήτη. Ωστόσο, δεν είναι όλες οι COP ίδιες. Κάποιες COP συνδέονται με σημαντικά ορόσημα, όπως η Παγκόσμια Αποτίμηση (Global Stocktake) στην COP28 στο Ντουμπάι ή ο Νέος Συλλογικός Ποσοτικοποιημένος Στόχος (New Collective Quantified Goal NCQG) πέρυσι στο Αζερμπαϊτζάν. Άλλες είναι πιο διαδικαστικές και δεν προσελκύουν τόσο κόσμο, καθώς κατά τη διάρκειά τους διαπραγματεύεται μια ποικιλία μικρότερων θεμάτων της ατζέντας.

Το ταξίδι στη Λατινική Αμερική για να συμμετάσχω στην 5η μου Διάσκεψη των Μερών ήταν η πρώτη μου φορά στην ήπειρο και σίγουρα αξέχαστη. Οι καθημερινές τροπικές καταιγίδες, οι διαδηλώσεις των ιθαγενών, η υπερβολική υγρασία και ακόμη και μια πυρκαγιά στον χώρο της διάσκεψης τη δεύτερη εβδομάδα έκαναν την COP30 στην Μπελέμ ιδιαίτερη και απαιτητική. Παρά την έντονη στρατιωτική παρουσία, το γεγονός ότι η COP φιλοξενήθηκε στη δημοκρατική Βραζιλία, ήταν μια ευχάριστη αλλαγή σε σχέση με προηγούμενα χρόνια, με τους απλούς πολίτες (civil society) να αποτελούν πολύ μεγαλύτερο κομμάτι των συζητήσεων και την ελευθερία του λόγου να είναι πολύ πιο εμφανής τόσο εντός όσο και εκτός του χώρου της διάσκεψης. Παρακάτω ακολουθεί η δική μου οπτική για όσα συνέβησαν επιτόπου, στη 10η επέτειο της ιστορικής Συμφωνίας των Παρισίων για το Κλίμα.

Η παρούσα κατάσταση

Δεν βρισκόμαστε σε τροχιά επίτευξης του στόχου για μηδενικές καθαρές εκπομπές (NetZero) έως το 2050 και οι τρέχουσες προβλέψεις εκτιμούν αύξηση θερμοκρασίας κατά 2,2-2,6 °C μέχρι το τέλος του αιώνα. Σπάμε διαδοχικά ρεκόρ θερμοκρασίας τα τελευταία 3 χρόνια, με το 2024 να είναι το πρώτο έτος στην ιστορία με μέση θερμοκρασία πάνω από 1,5 °C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Τον Φεβρουάριο του 2025, τα Μέρη της Συμφωνίας των Παρισίων θα έπρεπε να έχουν υποβάλει τις Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές τους (NDCs), περιγράφοντας τον οδικό τους χάρτη προς το Net Zero και την επίτευξη κλιματικής ισορροπίας. Σύμφωνα με την Έκθεση Σύνθεσης της UNFCCC που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο, μόνο το 30% των συνολικών εκπομπών καλυπτόταν από τις NDCs που είχαν υποβληθεί μέχρι τότε και εξακολουθούσε να υπάρχει σημαντικό χάσμα από τον στόχο του Net Zero 2050, οδηγώντας σε ένα φτωχό χαρτοφυλάκιο NDCs και απογοητευμένους συμμετέχοντες στο συνέδριο. Μέχρι το τέλος της COP30, 131 χώρες (67% των μερών) έχουν πλέον υποβάλει τις NDCs τους, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και της ΕΕ, αλλά εξαιρουμένης της Ινδίας, η οποία σκοπεύει να τις υποβάλει μέχρι τον Δεκέμβριο. Η NDC της ΕΕ στοχεύει, σύμφωνα με πληροφορίες, σε μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 66,25-72,5% σε σχέση με το 1990 έως το 2035, βασιζόμενη στον υφιστάμενο στόχο «τουλάχιστον 55% έως το 2030» και ευθυγραμμιζόμενη με μια μακροπρόθεσμη πορεία μείωσης κατά 90% έως το 2040 και μηδενικές καθαρές εκπομπές έως το 2050.

Η Κίνα αποτελεί και θα συνεχίσει να αποτελεί κεντρικό κομμάτι της εξίσωσης. Η κινεζική NDC δεσμεύεται για μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδο οικονομίας κατά 7-10% κάτω από τα επίπεδα αιχμής έως το 2035, κάτι που ορισμένοι χαρακτήρισαν ως προσέγγιση «υπόσχομαι λίγα, παραδίδω περισσότερα». Παρά το γεγονός ότι είναι ο μεγαλύτερος ρυπαντής παγκοσμίως, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι εκπομπές της Κίνας ίσως σταματήσουν να αυξάνονται φέτος, ενώ η κινεζική βιομηχανία αποτελεί σημαντικό μοχλό της παγκόσμιας ηλεκτροποίησης και, κατ’ επέκταση, της απανθρακοποίησης. Η κινεζική παρουσία στον χώρο της διάσκεψης ήταν ιδιαίτερα εμφανής, με μία από τις μεγαλύτερες αντιπροσωπείες και ένα τεράστιο περίπτερο στη Μπλε Ζώνη, όπου και ανακοινώθηκαν διάφορες πρωτοβουλίες, κυρίως με στόχο την υποστήριξη της κλιματικής δράσης στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, συμπεριλαμβανομένου ενός dataset για συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης ακραίων καιρικών φαινομένων βασισμένων στην τεχνητή νοημοσύνη. Ωστόσο, ανάλογη ηγετική παρουσία δεν αντικατοπτρίστηκε στις διαπραγματεύσεις, σύμφωνα με όσους βρίσκονταν εντός των αιθουσών, με την Κίνα να επικεντρώνεται κυρίως στα δικά της εμπορικά συμφέροντα παρά στο να αναλάβει έναν ευρύτερο ρόλο παγκόσμιας ηγεσίας.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι δεύτερες μετά την Κίνα σε εκπομπές, αλλά δεν είχαν επίσημη αντιπροσωπεία στην Μπελέμ, καθώς ο Τραμπ έβγαλε τις Ηνωμένες Πολιτείες από τη Συμφωνία των Παρισίων ξεκινώντας από τον Ιανουάριο του 2026. Το κενό ηγεσίας που άφησε πίσω του είναι εμφανές και η ζημιά που υπέστη η πολυμερής διπλωματία από την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία των Παρισίων ήταν αισθητή. Ο κυβερνήτης της Καλιφόρνια, Γκάβιν Νιούσομ, έκανε μια εμφάνιση και ήταν εύκολο να εντοπιστεί στην Μπλε Ζώνη, χάρη στη μεγάλη συνοδεία που έτρεχε πίσω του ανά πάσα στιγμή.

Η Ατζέντα Δράσης και οι διαπραγματεύσεις

Η COP της Μπελέμ έμοιαζε πολύ πιο ήσυχη σε σχέση με τις τρεις προηγούμενες, με πολύ λιγότερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ανώτατα στελέχη του ιδιωτικού τομέα να δίνουν το παρών. Ωστόσο, η κινητοποίηση της βάσης και τα έργα στον πραγματικό κόσμο ήταν επαναλαμβανόμενο θέμα αυτής της COP, η οποία χαρακτηρίστηκε «COP Εφαρμογής» και περιλάμβανε την έναρξη της Ατζέντας Δράσης της Βραζιλιάνικης Προεδρίας. Για όσους παρακολουθούν αυτές τις διαπραγματεύσεις εδώ και καιρό, όλα αυτά ίσως θυμίζουν déjà vu, καθώς κάθε COP φιλοδοξεί να περάσει από τις συζητήσεις και τις υποσχέσεις στις πραγματικές δράσεις. Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι γίνονται πραγματικά εντυπωσιακά έργα βιωσιμότητας σε ολόκληρο τον κόσμο, με τις επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια να φτάνουν για πρώτη φορά πέρυσι τα επίπεδα των επενδύσεων σε νέα έρευνα ορυκτών καυσίμων, σύμφωνα με το Bloomberg.

Σε μία από τις καλύτερες παρουσιάσεις που παρακολούθησα στη φετινή διάσκεψη, ο Αλ Γκορ, πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, και ο Γκάβιν ΜακΚόρμικ παρουσίασαν το Climate Trace, ένα από τα πιο ολοκληρωμένα κλιματικά εγχειρήματα που έχω συναντήσει. Χρησιμοποιώντας δορυφορικές εικόνες, το Climate Trace παρακολουθεί κάθε εκπομπέα αερίων του θερμοκηπίου στον κόσμο και αποτελεί πλέον τη μεγαλύτερη υπάρχουσα βάση δεδομένων εκπομπών. Αναλύοντας γεωχωρικές πληροφορίες, μπορεί να εντοπίσει τον τύπο του εκπομπέα και να προτείνει μια σειρά στρατηγικών για την απανθρακοποίηση, κατανεμημένων ανά πολιτεία, χώρα ή τεχνολογία. Αυτού του είδους η φιλοδοξία και η ανταλλαγή γνώσης είναι από τις πτυχές που εκτιμώ περισσότερο στη διάσκεψη, καθώς ο χώρος λειτουργεί ως όχημα για τη γεφύρωση της τοπικής δράσης με τα υψηλού επιπέδου πολιτικά πλαίσια. Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης ανακοινώθηκε μια σειρά από πρωτοβουλίες, μερικές από τις οποίες παραθέτω παρακάτω:

• Five Ocean Breakthroughs and One Ocean Partnership, με ηγεσία από τη Βραζιλία και τη Γαλλία, με τη στήριξη συμμαχίας παράκτιων, νησιωτικών και θαλάσσιων οικονομιών.
  Alliance for the Implementation of National Adaptation Plans (NAPs), που εγκαινιάστηκε από την Προεδρία της COP30 από κοινού με το UNDP και τις κυβερνήσεις της Γερμανίας και της Ιταλίας.
• RAIZ Accelerator (Resilient Agriculture Investment for Net-Zero Land Degradation), με ηγεσία από τη Βραζιλία και στήριξη από την Αυστραλία, τον Καναδά, τη Γερμανία, την Ιαπωνία, τη Σαουδική Αραβία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Νορβηγία, το Περού, την Ουρουγουάη και το Ηνωμένο Βασίλειο.
• Low-Emission Ammonia-based Fertiliser (LEAF) Initiative, με τη στήριξη του Hydrogen Council και τη συμμετοχή κορυφαίων κυβερνήσεων, διεθνών οργανισμών και φορέων του ιδιωτικού τομέα από τους κλάδους των τροφίμων, της γεωργίας, των λιπασμάτων και των βιώσιμων καυσίμων, συμπεριλαμβανομένων της Βραζιλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.
• Climate Coalition for Carbon Markets and Border Adjustment, που συγκλήθηκε από τη Βραζιλία, την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αυτήν προσχώρησαν 18 χώρες, μεταξύ των οποίων η Βραζιλία, η Κίνα, η ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Χιλή, η Γερμανία, το Μεξικό, η Ρουάντα, η Νορβηγία, η Σιγκαπούρη και άλλες.
• Beat the Heat Initiative, από κοινού με ηγεσία από την Προεδρία της COP30 και τον συνασπισμό UNEP Cool Coalition. Συμμετέχουν 180 πόλεις παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων του Ρίο ντε Τζανέιρο, της Τσενάι και του Ναϊρόμπι, και 83 εταίροι-οργανισμοί που καλύπτουν αναπτυξιακές τράπεζες, δίκτυα πόλεων, την κοινωνία των πολιτών και τον ιδιωτικό τομέα.
• Πρωτοβουλίες για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου, με τη στήριξη πολλών χωρών και κλάδων παγκοσμίως, εστιασμένες στην εφαρμογή μέτρων μετριασμού του μεθανίου στην ενέργεια, τη γεωργία και τα απόβλητα, ώστε να κλείσει το χάσμα εκπομπών έως το 2030.

Προσωπικά πέρασα το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μου παρακολουθώντας συζητήσεις για την Ενεργειακή Μετάβαση, με εξαιρετικές συνεδρίες που φιλοξενήθηκαν από την Global Renewables Alliance, τον Business Coalition, τη Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Ενεργειακή Μετάβαση προχωρά με ταχύ ρυθμό, με την ηλιακή ενέργεια να είναι πλέον η φθηνότερη μορφή ενέργειας στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού και εμβληματικά έργα να υλοποιούνται σε όλο τον κόσμο σε όλες τις τεχνολογίες (ηλιακή, αιολική, αποθήκευση κ.λπ.). Η χωρητικότητα και οι αναβαθμίσεις των δικτύων, καθώς και οι εφοδιαστικές αλυσίδες, αναφέρθηκαν συχνά ως περιοριστικοί παράγοντες. Ταυτόχρονα, το υψηλό κόστος κεφαλαίου λόγω του αντιλαμβανόμενου κινδύνου στις αγορές του Παγκόσμιου Νότου περιορίζει τα οφέλη από το ιστορικά χαμηλό κόστος των τεχνολογιών και, συνεπώς, καθυστερεί την υλοποίηση έργων. Καθώς ευθύνεται για περίπου το 60% των παγκόσμιων εκπομπών, η Ενεργειακή Μετάβαση αποτελεί βασικό στοιχείο της πορείας μας προς το Net Zero, μετασχηματίζοντας τις εφοδιαστικές αλυσίδες από τα ορυκτά καύσιμα προς τα κρίσιμα μέταλλα. Για πρώτη φορά σε COP, οι διαπραγματευτές συμπεριέλαβαν αναφορά στα κρίσιμα μέταλλα όπως το λίθιο και το κοβάλτιο σε προσχέδιο κειμένου απόφασης, επισημαίνοντας τους κινδύνους που συνδέονται με την εξόρυξη και την επεξεργασία τους. Ωστόσο, αυτό δεν συμπεριλήφθηκε ποτέ στο τελικό κείμενο.

Αποψίλωση των δασών

Η διεξαγωγή μιας COP στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου αναπόφευκτα φέρνει την αποψίλωση στο προσκήνιο της ατζέντας. Στην COP26, περισσότερες από 130 χώρες δεσμεύτηκαν να σταματήσουν και να αντιστρέψουν την αποψίλωση έως το 2030. Αν και ο ρυθμός αποψίλωσης μειώνεται, οι χώρες δεν βρίσκονται σε τροχιά επίτευξης του στόχου. Ο Μηχανισμός Tropical Forest Forever Facility κυριάρχησε στις συζητήσεις, ιδίως την πρώτη εβδομάδα, ως ένα «εργαλείο συνδυασμένης χρηματοδότησης» με στόχο τη συγκέντρωση 25 δισ. δολαρίων από χώρες «χορηγούς» για τη διατήρηση των τροπικών δασών, ενισχυμένος περαιτέρω από την ιστορική παρουσία ιθαγενών στη διάσκεψη (περίπου 20% της αντιπροσωπείας των Βραζιλιάνων). Με ηγεσία από τη Βραζιλία, ο μηχανισμός έλαβε 5,5 δισ. δολάρια από τη Νορβηγία, τη Βραζιλία, την Πορτογαλία, τη Γαλλία και την Ολλανδία και επιπλέον 1,1 δισ. δολάρια από τη Γερμανία. Έλαβε δε υποστήριξη από συνολικά 53 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 34 χωρών με τροπικά δάση και 19 δυνητικών κρατικών επενδυτών. Η TFFF ελπίζει να αξιοποιήσει αυτό το κεφάλαιο για να προσελκύσει άλλα 100 δισ. δολάρια από ιδιώτες επενδυτές στην παγκόσμια αγορά ομολόγων.

Το τροπικό δάσος του Αμαζονίου είναι ένα από τα λεγόμενα «σημεία καμπής» που συχνά αναφέρονται από τους κλιματικούς επιστήμονες ως σημεία χωρίς επιστροφή για το κλίμα αν ξεπεραστούν. Η παράνομη υλοτομία και η μεγάλης κλίμακας βιομηχανική γεωργία αποτελούν σημαντικές απειλές για το δάσος και, ως εκ τούτου, για την παγκόσμια κλιματική ισορροπία. Πρώιμη κριτική προς την TFFF στις αρχές της διάσκεψης ήταν ότι δεν αντιμετώπιζε επαρκώς κανένα από τα δύο αυτά ζητήματα. Ωστόσο, λύσεις υπάρχουν στον ιδιωτικό τομέα. Η Planet, ένας από τους εταίρους του συνασπισμού Climate Trace, χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη με δορυφορικές εικόνες σε πραγματικό χρόνο, εντοπίζοντας τους παράνομους δασικούς δρόμους που ανοίγονται στο δάσος, προβλέποντας την παράνομη αποψίλωση με βάση αυτά τα στοιχεία και βοηθώντας τις αρχές να την αποτρέψουν στην πράξη.

Οι διαπραγματεύσεις της COP30

Η συμμετοχή σε εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια της COP αποτελεί σημαντικό κομμάτι της εμπειρίας για τους περισσότερους μη κυβερνητικούς συμμετέχοντες ωστόσο, η προσοχή μετατοπίζεται σταδιακά προς τις ίδιες τις διαπραγματεύσεις, μόλις φύγουν τα «μεγάλα ονόματα» συνήθως μετά τις πρώτες ημέρες. Από το τέλος της πρώτης εβδομάδας, οι διαπραγματευτές άρχισαν να μένουν μέχρι αργά στον χώρο της διάσκεψης, καθώς έγινε σαφές ότι η επίτευξη συναίνεσης θα ήταν και πάλι δύσκολη σε πολλά από τα θέματα που είχαν τεθεί. Μια ηλεκτρολογική βλάβη προκάλεσε πυρκαγιά στην περιοχή των περιπτέρων και σταμάτησε τις διαπραγματεύσεις την Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας, δίνοντας μια δυσοίωνη και ίσως τεταμένη νότα στις δύο τελευταίες ημέρες της διάσκεψης. Αυτό ενισχύθηκε περαιτέρω κατά την καταληκτική ολομέλεια.

Ο Παγκόσμιος Στόχος για την Προσαρμογή (Global Goal on Adaptation - GGA) αποτέλεσε σημαντικό μέρος της συζήτησης, με τα μπλοκ χωρών να διαφωνούν τόσο για τους πόρους (δηλαδή τη χρηματοδότηση) όσο και για τον τρόπο αξιολόγησης της υλοποίησής τους, μέσω των λεγόμενων δεικτών (indicators). Είναι η πρώτη φορά που η Προσαρμογή βρέθηκε στο επίκεντρο, σηματοδοτώντας μια μετατόπιση της έμφασης από την Αντιμετώπιση (Mitigation) και αναδεικνύοντας το γεγονός ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι αισθητές ήδη τώρα, όπως μας υπενθύμισε πρόσφατα ο τυφώνας στην Τζαμάικα και οι πλημμύρες στην Ινδία και τη Μαλαισία. Εκπρόσωποι της κυβέρνησης των Fiji ανέφεραν ότι δαπανούν περίπου το 50% του ΑΕΠ τους για ζημιές που σχετίζονται με το κλίμα, επισημαίνοντας την ανάγκη για άμεση και απτή στήριξη. Εν ολίγοις, τα μέρη που είναι υπεύθυνα για την παροχή χρηματοδοτικών πόρων υποστήριζαν ότι το ύψος αυτών θα μπορούσε να συζητηθεί μόνο όταν οριστούν σαφώς οι δείκτες επίδοσης και οι απαιτήσεις αναφοράς· από την άλλη πλευρά, οι αποδέκτες υποστήριζαν ότι αυτά δεν θα μπορούσαν να προσδιοριστούν σωστά χωρίς να έχει συμφωνηθεί πρώτα το είδος και το μέγεθος των πόρων που θα διατεθούν, καθώς κάποια από αυτά θα χρειάζονται για την ίδια την αναφορά της προόδου τους.

Στην καταληκτική ολομέλεια, η Προεδρία της COP κατηγορήθηκε ανοιχτά για διαδικαστικό σφάλμα, καθώς δεν αναγνώρισε τα μέρη που αντιτίθενται στο κείμενο πριν κατέβει το σφυρί. Χώρες της Λατινικής Αμερικής αντέδρασαν στο κείμενο του GGA, υποστηρίζοντας ότι είχαν γίνει αλλαγές στους δείκτες χωρίς να υπάρχει επαρκής χρόνος για αναθεώρηση και ότι ορισμένες από τις θέσεις τους δεν είχαν ληφθεί υπόψη στα κείμενα. Αυτό συνέβη όμως μόνο αφού το κείμενο είχε εγκριθεί από την Προεδρία. Αυτό συμβαίνει μερικές φορές, με τους προεδρεύοντες της COP να αποφεύγουν να σηκώσουν το βλέμμα τους προς την ολομέλεια και να περνούν τις αποφάσεις, καθώς η πράξη της έγκρισης με το σφυρί είναι μη αναστρέψιμη στη διαδικασία της UNFCCC, όπως και σε πολλές άλλες.

Τα πράγματα οξύνθηκαν όταν η Κολομβία έθεσε τα παραπάνω ως «ζήτημα διαδικασίας» (point of order), διακόπτοντας τη διάσκεψη για να αναφέρει ότι δεν τηρήθηκε η δέουσα διαδικασία. Αντιτάχθηκε στο Πακέτο Εργασίας για τη Δίκαιη Μετάβαση (Just Transition Work Package), εκφράζοντας έντονες ανησυχίες για την απουσία αναφοράς στη μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα και θέτοντας ως όρο για την αποδοχή του JWP τη συμπερίληψη της φράσης «μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα, με δίκαιο και ισότιμο τρόπο» στο κείμενο. Η ολομέλεια στη συνέχεια ανεστάλη από την Προεδρία σε μια προσπάθεια επίλυσης του ζητήματος.

Με την επανέναρξη, η Ρωσία κατηγόρησε τις χώρες της Λατινικής Αμερικής ότι συμπεριφέρονται σαν «παιδιά που θέλουν όλα τα γλυκά για τον εαυτό τους», προκαλώντας απαντήσεις από τον Παναμά και την Κολομβία, οι οποίοι αναφέρθηκαν στα παιδιά ως οραματιστές του μέλλοντος σε αντίθεση με τους «ενήλικες χωρίς μέλλον».

Τι γίνεται με τα ορυκτά;

Παρά το γεγονός ότι περίπου 86 χώρες, συμπεριλαμβανομένων του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας, της Κολομβίας και της Κένυας, υποστήριξαν τη μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα, στο τελικό κείμενο δεν έγινε καμία αναφορά σε αυτά. Η απόφαση mutirão της COP30 έγινε δεκτή παρά την παρέμβαση της Κολομβίας και την αναστολή της κύριας ολομέλειας, σύμφωνα με τη διαδικασία της UNFCCC. Ο Πρόεδρος της COP το αναγνώρισε αυτό και υποσχέθηκε την προετοιμασία ενός πλάνου για την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα μέχρι την COP31 στην Τουρκία, καθώς και ένα για την αποψίλωση των δασών.

Στην COP28 του 2023 στο Ντουμπάι 200 χώρες συμφώνησαν να κινηθούν προς τον τερματισμό της χρήσης ορυκτών καυσίμων, αλλά δυστυχώς οι φετινές αποφάσεις δεν κάνουν τίποτα περισσότερο από το να αποτρέπει την οπισθοδρόμηση, αντί να προωθεί ουσιαστικά την κλιματική ατζέντα παρακάτω.

Η απόφαση της COP30 αποτελεί «εκδήλωση μιας νέας γεωπολιτικής πραγματικότητας», σύμφωνα με τη Λίντα Κάλχερ, εκτελεστική διευθύντρια της Strategic Perspectives. Την τελευταία δεκαετία, έχουμε προχωρήσει πέρα από τη συζήτηση για την επιστήμη της κλιματικής αλλαγής και την εγκυρότητά της. Βρισκόμαστε πλέον σε μια γεωπολιτική αναμέτρηση για το ποιοι και πώς θα καθορίσουν τη νέα παγκόσμια τάξη σε αυτήν την αναπόφευκτη μετάβαση από τα πετρο-κράτη στα ηλεκτρο-κράτη. Με την Κίνα να ηγείται της μετάβασης αυτής, οι χώρες και οι εταιρείες παραγωγής πετρελαίου παλεύουν να αντισταθούν στην αλλαγή και να παρατείνουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα για όσο το δυνατόν περισσότερο, διατηρώντας την επιρροή τους στην παγκόσμια οικονομία. Επενδύοντας τα τεράστια κέρδη τους στην καινοτομία και σε εκστρατείες παραπληροφόρησης, βρισκόμαστε πλέον –όπως είπε ανώτερος αξιωματούχος του ΟΗΕ– «σε πόλεμο με τα συμφέροντα των μεγάλων εταιρειών ορυκτών καυσίμων, σε μια προσπάθεια να διασφαλίσουμε έναν βιώσιμο πλανήτη για τις μελλοντικές γενιές». Αυτό αποτυπώθηκε στην απόρριψη από την ομάδα των αραβικών χωρών της συμπερίληψης στα κείμενα της πρόσφατης απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου (ICJ), σύμφωνα με την οποία τα κράτη μπορούν να θεωρηθούν νομικά υπεύθυνα για τις εκπομπές τους και πως θύματα της κλιματικής αλλαγής ενδέχεται να δικαιούνται αποζημιώσεις.

Η επιρροή του λόμπι των ορυκτών καυσίμων στις διαδικασίες της COP αποτελεί διαχρονικά αντικείμενο ανησυχίας και αντιπαράθεσης, ενώ ο κόσμος ενοποιεί ολοένα και περισσότερα κοινωνικά ζητήματα της εποχής μας γύρω από τον αγώνα για κλιματική ουδετερότητα. Η «Λαϊκή Ολομέλεια» (People’s Plenary), που συνήθως πραγματοποιείται σε μία από τις τελευταίες ημέρες της COP, αποτελεί απόδειξη αυτού. Οι εκκλήσεις για στήριξη στο Σουδάν, την Παλαιστίνη και τις ιθαγενείς φυλές της Λατινικής Αμερικής από ηγέτες λαικών κινημάτων έκαναν τη φετινή χρονιά ιδιαίτερη, αναδεικνύοντας την οικουμενικότητα του κινήματος για το κλίμα και αναζωπυρώνοντας το πάθος των συμμετεχόντων.

Για εμένα, αυτή η COP κατέστησε απολύτως σαφές ότι οι διαπραγματεύσεις έχουν πλέον εξελιχθεί σε μια άσκηση εξισορρόπησης τριών πόλων:

• Πρώτον, ο αναπτυσσόμενος κόσμος και όλα εκείνα τα τμήματα της κοινωνίας που υφίστανται τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής χωρίς δική τους ευθύνη σε καθημερινή βάση, ζητώντας στήριξη και ουσιαστικά μια έξοδο διαφυγής από ένα μέλλον που πολύ σύντομα θα γίνει αβίωτο.
• Δεύτερον, οι ανεπτυγμένες χώρες, που υποστηρίζουν την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, έχοντας ήδη προχωρήσει σημαντικά στον σχεδιασμό της δικής τους μετάβασης στο Net Zero και διαπραγματευόμενες τις υποχρεώσεις τους να συνεισφέρουν οικονομικά ώστε και οι υπόλοιποι να ακολουθήσουν.
• Τρίτον, οι χώρες παραγωγής πετρελαίου και οι συναφείς ιδιωτικοί φορείς, οι οποίοι αξιοποιούν τη δυναμική της αγοράς για να συνεχίσουν την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων και μάχονται να διατηρήσουν τις καθιερωμένες διεθνείς ιεραρχίες και τις αντίστοιχες ισορροπίες ισχύος ζωντανές.

Απο δω και πέρα τι;

Τα περισσότερα κράτη προσέρχονται στην COP με ήδη διαμορφωμένες τις θέσεις τους και σχετικά μικρό περιθώριο αλλαγής. Ωστόσο, η φετινή COP είχε να πετύχει κάτι περισσότερο από την έγκριση κάποιων κειμένων έπρεπε να αποδείξει ότι η πολυμερής συνεργασία σε μια εποχή παγκόσμιας αναταραχής παραμένει ζωντανή. Παρά τις παθογένειες και τα ελαττώματα των συστημάτων της, η διαδικασία της COP έχει επιτύχει τεράστια ορόσημα προς όφελος της ανθρωπότητας και του κοινού μας μέλλοντος. Δέκα χρόνια μετά τη Συμφωνία των Παρισίων, έχουμε μειώσει την προβλεπόμενη αύξηση της θερμοκρασίας από τους 4 °C σε περίπου 2,2 °C μέχρι το τέλος του αιώνα, αλλά υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί.

«Οι COP βασίζονται στη συναίνεση και, σε μια περίοδο γεωπολιτικής έντασης, η συναίνεση γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη», είπε ο Αντόνιο Γκουτέρες, Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ. «Δεν μπορώ να προσποιηθώ ότι η COP30 κατάφερε όλα όσα χρειάζονται. Το χάσμα ανάμεσα στο πού βρισκόμαστε και σε αυτό που απαιτεί η επιστήμη παραμένει επικίνδυνα μεγάλο». Αν και αυτό ισχύει, οι λύσεις που χρειαζόμαστε υπάρχουν ήδη και η πίεση για «εφαρμογή» σημαίνει κλιμάκωση της ανάπτυξής τους σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η ηλεκτροποίηση παραμένει ο ταχύτερος δρόμος προς την απανθρακοποίηση και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα συνεχίσουν να είναι η φθηνότερη μορφή ενέργειας, με συνεχόμενη πτωτική πορεία του κόστους τους στο άμεσο μέλλον. Οι δυσκολότερα απανθρακοποιήσιμοι τομείς, όπως η ναυτιλία και η αεροπορία, μπορούν βεβαίως να επωφεληθούν από καινοτόμες λύσεις όπως η δέσμευση, χρήση και αποθήκευση άνθρακα (CCUS) και το υδρογόνο, ωστόσο καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει και η συμπεριφορά όλων εμάς των καταναλωτών. Σταθερά νομοθετικά πλαίσια ενισχύουν την εμπιστοσύνη για την κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων, ενώ η ψηφιοποίηση μπορεί να ξεκλειδώσει ευκαιρίες για ανάπτυξη και μείωση κόστους διαβίωσης για τους λαούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τόσο την ευκαιρία όσο και την ιστορική ευθύνη να αυξήσει τη φιλοδοξία της και να καλύψει το κενό ηγεσίας που είναι απαραίτητο για την Αντιμετώπιση, την Προσαρμογή αλλά και την Ανθεκτικότητα, και κατ' επέκταση τη χάραξη πορείας προς τον στόχο του 1,5 °C. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία και η πολιτική ηγεσία πρέπει να ενισχύσουν την παρουσία μας στη διεθνή σκηνή και να δώσουν το παράδειγμα διεθνώς, προάγοντας την κοινή μας ευθύνη προς τον πλανήτη ώστε η ανθρωπότητα να επιτύχει κλιματική ισορροπία.

Οι δύο εβδομάδες της διάσκεψης είναι πράγματι μια μοναδική και συχνά μεταμορφωτική εμπειρία. Ωστόσο, είναι η δουλειά όλων μας τις υπόλοιπες 50 εβδομάδες του χρόνου που έχει τη μεγαλύτερη σημασία και μπορεί να φέρει πραγματικό αντίκτυπο στη ζωή πραγματικών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.