Ο κλιματισμός στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ

Στις ΗΠΑ πάνω από το 90% των σπιτιών έχουν κλιματισμό. Ακόμα και στις βόρειες πολιτείες όπου μέχρι πρότινος η θερμοκρασία σπανίως έφτανε τους 30 βαθμούς -αν και ποτέ δεν έλειπαν οι καιρικές ανωμαλίες- ο κλιματισμός είναι εκ των ων ουκ άνευ. Στην Κίνα και στην Ιαπωνία δεν νοούνται γραφεία και δημόσια κτίρια χωρίς κλιματισμό. Αλλά σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες που πλήττονται τα τελευταία χρόνια από καύσωνες διαρκείας, οι κάτοικοι και οι αρχές απορρίπτουν την τεχνολογία ελέγχου της θερμοκρασίας. Ενώ στις ΗΠΑ τα κλιματιστικά που δουλεύουν μέρα-νύχτα στο φουλ καταναλώνουν το 10% της συνολικής ενέργειας, στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό κυμαίνεται γύρω στο 1%. Στην Ισπανία για παράδειγμα, η κυβέρνηση ζήτησε να μη ρυθμίζονται τα κλιματιστικά των δημοσίων κτιρίων σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 26,5 βαθμών - ενώ στις ΗΠΑ όπου δεν υπάρχει καμιά κυβερνητική προτροπή τα κλιματιστικά λειτουργούν στους 20 βαθμούς περίπου ακόμα κι όταν η εξωτερική θερμοκρασία είναι επίσης 20 βαθμοί.

Στην πραγματικότητα, το χειρότερο που θα μπορούσαν να κάνουν στην παρούσα συγκυρία οι ευρωπαϊκές χώρες είναι να εγκαταστήσουν κλιματιστικά μηχανήματα. Εκτός του ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις -η Αθήνα δεν είναι από αυτές- οι πολεοδομικές διατάξεις δυσκολεύουν πολύ την τοποθέτηση εξωτερικών μονάδων στα κτίρια, η ενεργειακή κρίση επιβάλλει σκληρές οικονομίες. Αν η Ευρώπη θέλει να βγάλει τον επόμενο χειμώνα χωρίς μπλακάουτ και διακοπές ρεύματος στις βιομηχανίες, πρέπει να περικόψει τη δαπάνη του φυσικού αερίου κατά 15% τουλάχιστον. Προπάντων, η προσπάθεια μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα επιβάλλει την αντίσταση στον κλιματισμό - κι αυτό παρότι, αλλά και εξαιτίας, της ξηρασίας η οποία έχει προκαλέσει επιβράδυνση της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στη Γαλλία και δυσκολίες μεταφοράς ενεργειακών προϊόντων στον Ρήνο. Μιλάμε για φαύλο κύκλο που θα χειροτερέψει αν οι Ευρωπαίοι υποκύψουν στα κλιματιστικά συστήματα.

Σε περσινή έρευνα της OpinionWay στη Γαλλία με δείγμα 1.045 ενηλίκους -την οποία, σημειωτέον, παρήγγειλε επιχείρηση κατασκευής αερόθερμων- δύο στους τρεις απάντησαν ότι δεν είχαν στο πρόγραμμα αγορά κλιματιστικού. Οι αιτίες της άρνησης ήταν το ενεργειακό κόστος και ο αντίκτυπος στο περιβάλλον. Αλλά, παραλλήλως, πολλοί Ευρωπαίοι εγείρουν «πολιτιστικά» επιχειρήματα κατά του air-condition: κυρίως όσοι έχουν ταξιδέψει στις ΗΠΑ έχουν φρίξει με τη χρήση και κατάχρησή του η οποία δεν αλλάζει παρά τις προειδοποιήσεις για την επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Ένα άλλο πολιτιστικό επιχείρημα συνδέεται με την πρόσληψή του ως είδος πολυτελείας: στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, τα είδη πολυτελείας συσχετίζονται με τους νεόπλουτους και περιφρονούνται. Αντιθέτως, στις ΗΠΑ όπου οι άνθρωποι είναι γενικά πιο κακομαθημένοι, εκτός του ότι το air-condition είναι μέσα στις συνήθειές τους, δείχνουν λιγότερη ανεκτικότητα στις κακουχίες της ζέστης. Πάντως, το σημαντικότερο επιχείρημα είναι ότι στις πυκνοκατοικημένες ευρωπαϊκές πόλεις παρατηρείται το φαινόμενο των νησίδων θερμότητας, κάτι που η εγκατάσταση κλιματιστικών θα εντείνει. Οι αμερικανικές πόλεις είναι απλωμένες σε προάστια και γενικά υπάρχει περισσότερος χώρος, αν και σε μεγάλα αστικά κέντρα με παραδοσιακό ιστό -Νέα Υόρκη, Σικάγο, Βοστόνη- παρατηρούνται επίσης νησίδες θερμότητας. Με λίγα λόγια, τα κλιματιστικά στο Παρίσι, στη Βιέννη, στο Βερολίνο, στη Μαδρίτη θα αυξήσουν την εξωτερική θερμοκρασία και το αίσθημα ασφυξίας κατά τις πολύ θερμές ημέρες. Aν στο Παρίσι διπλασιαστούν τα air-conditions η εξωτερική θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά 1 βαθμό Κελσίου. Έτσι, προς το παρόν, η εγκατάσταση κλιματιστικών ενθαρρύνεται μόνο σε χώρους ευάλωτων ατόμων όπως π.χ. τα γηροκομεία. Ένας άλλος παράγοντας που καθυστερεί τη γενίκευση του air-condition στην Ευρώπη είναι οι διακοπές, το ότι πολλοί Ευρωπαίοι φεύγουν από τις πόλεις και πηγαίνουν σε πιο δροσερά εξοχικά σπίτια: κάτι που δεν συμβαίνει με τον ίδιο τρόπο στις ΗΠΑ. Οι Γερμανοί, οι Γάλλοι, οι Ολλανδοί σκέφτονται πως ίσως δεν αξίζει τον κόπο η τοποθέτηση οικιακού κλιματιστικού που θα είναι πραγματικά χρήσιμο μονάχα για δύο μήνες τον χρόνο, από τους οποίους τον έναν θα λείπουν από το σπίτι. Επιπροσθέτως στην Ευρώπη ο δημόσιος χώρος χρησιμοποιείται πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι στις ΗΠΑ: τις ημέρες του καύσωνα οι άνθρωποι καταφεύγουν σε πάρκα και στις όχθες των ποταμών και των λιμνών - αντιθέτως, οι Αμερικανοί έχουν την τάση να κλείνονται στους εσωτερικούς κλιματιζόμενους χώρους των προαστίων.

Κάποιες λεπτομέρειες της αρχιτεκτονικής παίζουν επίσης ρόλο. Ιδιαίτερα στη νότια Ευρώπη, τα σπίτια έχουν παραθυρόφυλλα και μπαλκόνια - κάτι πολύ σπάνιο στις ΗΠΑ. Τα διαμερίσματα αερίζονται: τα περισσότερα αμερικανικά σπίτια, ακόμα και μονοκατοικίες, δεν έχουν παράθυρα, έχουν τζαμαρίες οι οποίες συχνά δεν ανοίγουν ποτέ.

Μέχρι το 2019, οι Αμερικανοί που σταθμεύουν στην Ευρώπη απέφευγαν να εγκαταστήσουν κλιματιστικά στις στρατιωτικές βάσεις «για να ζουν όπως οι ντόπιοι». Τώρα σε όλες τις βάσεις έχουν τοποθετηθεί μονάδες, παρότι στην Ευρώπη το ηλεκτρικό ρεύμα ήταν ακριβότερο από ό,τι στις ΗΠΑ ακόμα και πριν από την τρέχουσα ενεργειακή κρίση. Το 2016, λόγου χάρη, οι τιμές στη Γερμανία ήταν τριπλές από τις τιμές στο Τέξας, που είναι φτηνότερη πολιτεία ως προς την ενέργεια και τα καύσιμα. Η διαφορά αυτή οφείλεται κυρίως στο ότι οι Ευρωπαίοι δαπανούν πολλά χρήματα σε επενδύσεις καθαρής ενέργειας.