Η ιστορία του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών

Με αφορμή την έκθεση της εικαστικού Ίριδας Τουλιάτου, «Before and After Science», που οργανώθηκε από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, σε συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, επισκεφθήκαμε το Ίδρυμα Ερευνών και περιηγηθήκαμε στους χώρους, εσωτερικούς και εξωτερικούς, που αναπτύσσεται η έκθεση, η οποία διαρθρώνεται σε εννέα παρεμβάσεις, με τους τίτλους να προέρχονται από τους αντίστοιχους τίτλους επιστημονικών περιοδικών που περιλαμβάνονται στη συλλογή της Βιβλιοθήκης, και εντάσσεται στο πρόγραμμα «Έργο στην Πόλη 2024».

Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Ε.Ι.Ε.), αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα της χώρας και διαδραματίζει, με τον διττό του χαρακτήρα, πρωταγωνιστικό ρόλο σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο στις ανθρωπιστικές και στις θετικές επιστήμες.

Η ίδρυση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών

Ιδρύθηκε, με βασιλικό διάταγμα της 9ης Οκτωβρίου 1958, με την επωνυμία «Βασιλικόν Ίδρυμα Ερευνών», «προς ενίσχυσιν των εν τη Χώρα επιστημονικών ερευνών και εξασφάλισιν συν τω χρόνω περισσότέρων ευκαιριών δημιουργικής απασχολήσεως εις ικανούς Έλληνας επιστήμονας». Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνα τα χρόνια οι συνθήκες, τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκές για την επιστημονική έρευνα, ενώ πλήθαιναν οι φωνές Ελλήνων επιστημόνων που διέπρεπαν στο εξωτερικό και έκαναν έκκληση για οργάνωση επιστημονικών φορέων στην Ελλάδα, που θα αποτελούσε μία καλή αφορμή για τον επαναπατρισμό τους. Αλλά δεν είχε βρεθεί ακόμη ο κατάλληλος άνθρωπος ή η ομάδων των επιστημόνων που θα εκπονούσαν ένα άρτιο πρόγραμμα για την ίδρυση, λειτουργία ή και την χρηματοδότηση ενός σύγχρονου και σοβαρού ερευνητικού κέντρου στη χώρα.

Η πρωτοβουλία για την ίδρυσή του αποδίδεται στον καθηγητή και διακεκριμένο οικονομολόγο Ιωάννη Πεσμαζόγλου, ο οποίος από τα χρόνια των σπουδών του στο Harvard οραματιζόταν την ανάπτυξη της έρευνας στην Ελλάδα και την ίδρυση ενός ανεξάρτητου ερευνητικού κέντρου – κάτι ανάλογο με το Kaiser Wilhelm Institute ή το Centre de la Recherche Scientifique. Εξέφρασε τις ιδέες του στον βασιλιά Παύλο και πείθοντάς τον για την ανάγκη θεμελίωσης της επιστημονικής έρευνας στην Ελλάδα, απέσπασε την εξουσιοδότηση και τη στήριξή του.

Οι προσπάθειες ολοκληρώθηκαν επιτυχώς με τη συνεργασία των Κ. Θ. Δημαρά (Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών), Λεωνίδα Ζέρβα (Χημικός και ακαδημαϊκός) και Χαράλαμπο Ποταμιάνο (Υποπτέραρχος ε.α., πρώην υπασπιστής του βασιλιά) οι οποίοι συμμερίζονταν τις ιδέες του, όπως και στη συνέχεια άλλων προσωπικοτήτων από τον χώρο των γραμμάτων και επιστημών. Το πρώτο 14μελές Διοικητικό Συμβούλιο είχε πρόεδρο τον βασιλιά και αντιπροέδρους τον Δημήτριο Κιουσόπουλο και τον Λεωνίδα Ζέρβα, και οι επιτροπές των επιστημονικών κλάδων στελεχώθηκαν από ονόματα υψηλού κύρους.

Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών αρχικά ενοικίαζε χώρους επί της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 4, ενώ το 1968 εγκαταστάθηκε σε πενταώροφο, αρχικά, κτίριο που θεμελιώθηκε πανηγυρικά το 1965, σε παραχωρηθέν οικόπεδο εμβαδού 11 στρεμμάτων – πρώην στάβλοι της Ύλης της Ευζωνικής φρουράς και στη συνέχεια ο χώρος στάθμευσης των αυτοκινήτων της.   Τα σχέδια ανέλαβαν οι Κ. Δοξιάδης και Δ. Πικιώνης, μεγάλο δε μέρος των εξόδων κατασκευής και σύστασης του Ιδρύματος καλύφθηκε από αμερικανική κυβερνητική χορηγία.

Όπως διαβάσουμε, «στις 10.10.1958, ο Αμερικανός Πρέσβης επισκέφθηκε τον βασιλιά Παύλο και του παρέδωσε επιστολή με την αναγγελία της δωρεάς των 100.000.000 δραχμών, για να συνδεθούν οι ΗΠΑ με την προσπάθεια της ίδρυσης, καθώς θεωρούσε την πράξη αυτή ως μίαν πολύτιμον και επιθυμητήν προσθήκην εις τα ήδη υφισταμένας εν Ελλάδι πανεπιστημιακάς και τεχνικά δυνατότητας». Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν αργότερα και η παραλαβή του έγινε στις 25.10.1968.

Το κτίριο, ένα από τα καλύτερα οικοδομήματα του μοντέρνου κινήματος της Αθήνας, συνολικής επιφάνειας 13.880 τμ., αποτελείται από 3 όγκους, άμεσα συνδεδεμένους μεταξύ τους (το ισόγειο, το υπερυψωμένο διώροφο της βιβλιοθήκης και το εξαώροφο της Διοίκησης και των Ινστιτούτων). Το 1990 είχε προστεθεί στο κτίριο ένας ακόμη όροφος.

Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών έχει μορφή νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και από το 1989 εποπτεύεται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας & Καινοτομίας (ΓΓΕΚ) του υπουργείου Ανάπτυξης.

Απαρτίζεται από τα ακόλουθα ερευνητικά Ινστιτούτα και Υπηρεσιακές Μονάδες: Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (ΙΙΕ/ΕΙΕ), στο οποίο περιλαμβάνονται οι τομείς: Ινστιτούτο Νοελληνικών Ερευνών (ΙΝΕ), Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών (ΙΒΕ) και Ινστιτούτο Ελληνικής & Ρωμαϊκής Αρχαιότητας (ΙΕΡΑ), Ινστιτούτο Θεωρητικής & Φυσικής Χημείας (ΙΘΦΧ/ΕΙΕ), Ινστιτούτο Βιολογίας, Φαρμακευτικής Χημείας και Βιοτεχνολογίας (ΙΒΦΧΒ/ΕΙΕ) και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ/ΕΙΕ), το οποίο είναι το νεώτερο μέλος του Ε.Ι.Ε. και ιδρύθηκε το 1980 με χρηματοδότηση του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.

Η βιβλιοθήκη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών

Η βιβλιοθήκη, με την επωνυμία «Κ. Θ. Δημαράς» ιδρύθηκε αμέσως μετά την ίδρυση του Ιδρύματος το 1958 και είναι μία από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες επιστημονικών και τεχνολογικών περιοδικών στην Ελλάδα. Η συλλογή της αριθμεί 5.000 τίτλους έντυπων περιοδικών, 4.000 περίπου τίτλους μονογραφιών και πάνω από 2.000 τίτλους ηλεκτρονικών περιοδικών, βιβλίων και βάσεων των ανθρωπιστικών και θετικών επιστημών.

Οφείλει το όνομά της στη μνήμη του εμπνευστή της και ενός από τους ιδρυτές του Ιδρύματος. Είναι σχεδιασμένη και διαμορφωμένη σύμφωνα με πρότυπα αμερικάνικων βιβλιοθηκών και εκτείνεται σε ημιώροφο και ισόγειο. Είναι δε ανοικτή στο κοινό και εξυπηρετεί επιστήμονες, ερευνητές και φοιτητές όλων των κλάδων και ειδικοτήτων. Στο Ισόγειο λειτουργεί αναγνωστήριο (530 τ.μ. και 70 θέσεων), καθώς επίσης και Ηλεκτρονικό Αναγνωστήριο για online πρόσβαση στο υλικό της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Επιστήμης, Τεχνολογίας, Πολιτισμού του ΕΚΤ.

Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών υλοποιεί ερευνητικά έργα τα οποία χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας, δημόσιους οργανισμούς και ιδιωτικές επιχειρήσεις, και εκπροσωπεί τη χώρα σε διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς ή διεθνή fora που διαχειρίζονται θέματα έρευνας και τεχνολογίας. Ασχολείται δε ενεργά με την εκπαίδευση νέων επιστημόνων και ερευνητών, καθώς και με την ενημέρωση της ευρύτερης κοινότητας για τις τελευταίες εξελίξεις στην επιστήμη, οργανώνοντας εκπαιδευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Στην είσοδο του κτιρίου, όσο και στον προαύλιο και αίθριο χώρο, υπάρχουν έργα του γλύπτη Δημήτρη Αρμακόλα, καθώς και του Νίκου Ζήβα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

• «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» - Επτά Ημέρες. Εθνικόν Ίδρυμα Ερευνών, Κυριακή 23 Νοεμβρίου 1997
• ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ 1958-2008. Ίδρυση - Πορεία - Προοπτική, Επιμέλεια Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Αθήνα, 2008.