Xριστουγεννιάτικα δέντρα: Ένα πρωί στην πρώτη αγορά ελάτων στο Πεδίον του Άρεως
Περίπου 7 το πρωί και ετοιμάζονται να πιάσουν πόστο. Το κρύο τέτοια ώρα τις χριστουγεννιάτικες μέρες είναι τσουχτερό, αλλά κατάγονται από τον ορεινό Ταξιάρχη και είναι συνηθισμένοι στις χαμηλές θερμοκρασίες. Στήνουν τα πλαστικά τραπεζάκια και τα σκαμπό, ρουφούν μια γουλιά καφέ και απολαμβάνουν τις τελευταίες στιγμές ησυχίας, προτού η Λεωφόρος Αλεξάνδρας αρχίσει να θυμίζει πολύβουο μελίσσι και κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτοι πελάτες. Οι «ελατάδες», όπως τους αποκαλούν, προετοιμάζονται όλη τη χρονιά γι' αυτές τις λίγες μέρες, που θα ξεκινήσουν σαν καραβάνι με τις νταλίκες τους φορτωμένες πυκνά έλατα και μετά από 7 περίπου ώρες θα εγκατασταθούν στην προσωρινή τους γειτονιά, το Πεδίον του Άρεως, για να στηθεί η μεγάλη αγορά χριστουγεννιάτικων δέντρων.
Οι περισσότεροι προέρχονται από οικογένειες ελατοπαραγωγών συνεχίζοντας μια παράδοση δεκαετιών, κατά την οποία φυτεύουν, κόβουν, ταξιδεύουν την 1η Δεκεμβρίου και γυρίζουν παραμονές των Χριστουγέννων πίσω στο χωριό τους. Όλο αυτό το διάστημα διανυκτερεύουν σε τροχόσπιτα ή σκηνές στο σημείο, καθώς εκτός από το ότι δεν τους συμφέρει να μένουν σε ξενοδοχείο ή Αirbnb, πρέπει να φυλάνε και τα δέντρα τους τη νύχτα. Η δουλειά τους τραβάει μέχρι τις 12 το βράδυ καθώς έχουν να κόψουν, να καρφώσουν και να τυλίξουν παραγγελίες.
«Ήρθα με 25 νταλίκες έλατα. Τα πρώτα τα είχε φυτέψει ο παππούς μου τη δεκαετία του '60, όταν το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο έδωσε τα πρώτα φυτά σε ορισμένους κατοίκους για να δοκιμάσουν αν μπορεί να ευδοκιμήσει. Συνέχισε ο πατέρας μου και σήμερα είμαστε εγώ με τα παιδιά μου. Θυμάμαι το '92 που είχα έρθει στην Αθήνα για πρώτη φορά, μέσα σε 8 μέρες είχαμε δώσει 850 έλατα και φέτος ούτε 300, αν και έχουμε την ίδια κίνηση με πέρσι. Τα περισσότερα δέντρα φεύγουν το πρώτο ΣΚ του Δεκέμβρη, τα υπόλοιπα της Αγίας Άννης και ό,τι μείνει μετά γι' αυτούς που είναι της τελευταίας στιγμής», μου λέει ο παραγωγός Γιώργος Γιουρούδης και συμπληρώνει:
«Το καλό είναι οτι ακόμα και αυτοί που αποφασίζουν να στολίσουν δέντρο τελευταία στιγμή, επιλέγουν το φυσικό. Είναι σαν να παίρνεις ένα λουλούδι και να το βάζεις στο σπίτι – όλος ο χώρος μυρίζει και η αύρα του μεταμορφώνεται. Το τεχνιτό δέντρο επιβαρύνει από ένα σωρό απόψεις το περιβάλλον. Θέλει πετρέλαιο για να γίνει, όπως πετρέλαιο χρειάζεται και στο εργοστάσιο που το παράγει, και συνήθως δεν είναι ανακυκλώσιμο. Το φυσικό έλατο, το κατεβάζει ο κάθε νοικοκύρης στην αυλή του μετά τις γιορτές και περνά η υπηρεσία του Δήμου, είτε Αθήνας είτε Θεσσαλονίκης, το συλλέγει και το κάνει πέλλετ».
Στην Ελλάδα, το πρώτο έλατο στολίστηκε από τον Όθωνα στο Ναύπλιο, το 1833, και δημιουργήθηκαν ουρές κόσμου που είχε την περιέργεια να το δει. Από τότε καθιερώθηκε ως έθιμο και στην υπόλοιπη χώρα, όπως συνέβαινε ήδη στην Ευρώπη. Συνολικά στην Αθήνα οι παραγωγοί του Ταξιάρχη φέρνουν γύρω στα 15.000-20.000 δέντρα και 10.000-12.000 αντίστοιχα στη Θεσσαλονίκη. Κάθε έλατο όμως χρειάζεται υπομονή ώσπου να γίνει.
Όπως μου εξηγούν οι παραγωγοί, το έλατο χρειάζεται έναν χρόνο για να βγει, τρία στο φυτώριο κι άλλα τρία σε σακούλα. Έπειτα το φυτεύουν σε χωράφι και επτά χρόνια μετά είναι έτοιμο για κόψιμο, με αποτέλεσμα συνολικά να φτάνει ή και να ξεπερνά τη 15ετία. Ο μέσος όρος της τιμής τους κυμαίνεται στα 60-70 ευρώ, ανάλογα την πυκνότητα και το ύψος – μπορεί να ξεκινά από το ενάμιση μέτρο περίπου και να αγγίζει τα 8, αν πρόκειται για κάποιοι ειδική παραγγελία. Συνήθως, μια οικογένεια για το σπίτι επιλέγει δέντρο των 100 ευρώ, ενώ τα καταστήματα των 200.
«Κρατάμε όσο το δυνατόν πιο καλές τις τιμές για να κινείται το προϊόν, αλλά ο κόσμος το θεωρεί ακριβό. Στην πραγματικότητα, αν η τιμή διαμορφώνοντας βάσει της πραγματικής του αξίας θα ήταν απλησίαστο. Κάθε έλατο έχει κόστος 50 ευρώ για να έρθει στην Αθήνα, οπότε πόσο παρακάτω να το πουλήσουμε; Και ακόμα κι αν το δώσουμε στα 70 ευρώ, με αυτά τα 20 ευρώ που μένουν σε εμάς σημαίνει οτι κερδίζουμε μόλις 1 ευρώ για καθένα από τα 15 χρόνια που χρειάστηκε το δέντρο μέχρι να πωληθεί. Έπειτα δεν είναι ότι τα καλοκαίρια καθόμαστε, κόβουμε χόρτα στο σημείο που έχουμε βάλει σπόρους, ποτίζουμε, δουλεύουμε με μηχανές πετρελαίου γιατί δεν υπάρχουν γεωτρήσεις, και τα έξοδα μάς γονατίζουν. Γι' αυτό, όποιος αγοράζει φυσικό δέντρο δεν βοηθά μόνο το περιβάλλον, αλλά κι εμάς».
Ο πεζόδρομος μπροστά από το Πεδίον του Άρεως θυμίζει δάσος κι ανάμεσα στα 3.000 περίπου έλατα που βρίσκονται στο σημείο, με ξεναγεί ο Δημήτρης Μαλανδρής, ο οποίος στον Ταξιάρχη έχει φυτεμένα γύρω στα 35.000 - 40.000 έλατα. Τη σκυτάλη μετά από 45 χρόνια την πήρε από τον πατέρα του. «Υπάρχουν 4 είδη ελάτης, του Ολύμπου και της Κεφαλληνίας που έχουν το πιο σκληρό φύλωμα και τρυπάνε κάπως τα χέρια, το αγιορίτικο που είναι το πιο δημοφιλές καθώς είναι πιο «ντυμένο», όπως λέμε, με καλύτερη βελόνα, τρομερή αντοχή κι έντονη μυρωδιά, και το Νορμανδίας. Στην περίπτωσή του παίρνουμε τις κουκουνάρες από παλιά έλατα που πέφτουν τον Αύγουστο, τις ανοίγουμε, στεγνώνουμε τα σπόρια, τα σκεπάζουμε στο έδαφος με αμμούδα και γίνονται δέντρα».
Ο Ταξιάρχης, χτισμένος στα περίπου 700 μ. υψόμετρο στην καρδιά του Χολομώντα, εφοδιάζει την Ελλάδα με έλατα, σε ποσοστό που ξεπερνά το 70%. Ένα γραφικό χωριό με χαμηλά σπίτια με κεραμμιδοσκεπές, παραδοσιακούς ξενώνες και σήμα καταθέν την εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ στην πλατεία, που κάθε χρόνο παραμονή της γιορτής του στολίζεται από τους κατοίκους το πρώτο έλατο της χώρας. Μετρά πάνω κάτω 700 μόνιμους κατοίκους, που στην πλειοψηφία τους ασχολούνται με την καλλιέργεια ελάτου, μηλιάς αλλά και με την οικοδομή. Ωστόσο φέτος, από τους 40 κατοίκους που έκαναν αίτηση για το πρόγραμμα νέων αγροτών, κόπηκαν σχεδόν όλοι, με αποτέλεσμα η νεολαία να θέλει να εγκαταλείψει το χωριό, όπως μου λένε οι παραγωγοί.
Εντύπωση μου κάνει ο Μηνάς Μπομπάι με το πλατύ του χαμόγελο και το ωραίο του καπέλο, που αν και έχει καταγωγή από την Αλβανία, εδώ και 32 χρόνια ασχολείται με την πώληση χριστουγεννιάτικων δέντρων. Τον ρωτώ πώς βρέθηκε να ασχολείται με αυτόν τον τομέα.
«Τυχαία. Ότι είχα έρθει στην Ελλάδα, το 1992, και έμενα στα Εξάρχεια χωρίς να γνωρίζω ούτε την περιοχή ούτε τη γλώσσα. Σε μια βόλτα που έκανα στο Πεδίον του Άρεως έπεσα πάνω στη μεγάλη γιορτή των ελατάδων. Τότε, την πρώτη μέρα που κατέβαιναν με τα έλατα από το χωριό, συνήθιζαν να κάνουν ένα πανηγύρι μεταξύ τους για να έχουν καλή σεζόν. Έψηναν κρέατα και μεταμεσονύκτια έστηναν τα δέντρα για να είναι έτοιμα την επόμενη. Πεινούσα πολύ κι ένας παραγωγός απ' τον Ταξιάρχη που είχε κάνει για λίγο καιρό μετανάστης στην Αυστραλία και μπορούσε να με καταλάβει, μου έδωσε να φάω. Μετά μου πρότεινε να τον βοηθήσω να μετακομίσει δέντρα από το φορτηγό για 1.000 δραχμές. Έτσι ξεκίνησαν όλα, κι από εκείνη τη μέρα κάθε χρόνο μέχρι σήμερα κάνω την ίδια δουλειά, ακριβώς στο ίδιο σημείο, και είμαι ευγνώμων. Από τότε βοηθάω με τη σειρά μου τους αδύναμους όσο μπορώ κι αν δω ότι σε κάποιον δεν περισσεύουν χρήματα αλλά θέλει να στολίσει ένα δεντράκι για το καλό, του κάνω έκπτωση. Κάθε χρόνο το απολαμβάνω να έρχομαι σε επαφή με τον κόσμο, λέω “πάω να πάρω το χάπι και φέτος”, γιατί αυτή η επικοινωνία είναι σαν ψυχοθεραπεία για μένα, και το Πεδίον του Άρεως μεγάλο σχολείο. Το 30% των πελατών είναι σταθεροί κάθε χρόνο και έρχονται από κάθε περιοχή της Αθήνας – ανάμεσά τους και διάσημοι, καλλιτέχνες και πολιτικοί. Το πρώτο δέντρο πάντως κάθε χρόνο το παίρνω εγώ για το δικό μου σπίτι, κι ακόμα κι αν φύγω από τη δουλειά αυτή, θα συνεχίζω να έρχομαι εδώ για να παίρνω έλατο».
Κάποτε το Πεδίον του Άρεως μονοπωλούσε ως υπαίθρια αγορά με έλατα. Πλέον τα πόστα έχουν ανοίξει, έλατο μπορεί να βρει κανείς και σε άλλες περιοχές του κέντρου, όπως στο Γήπεδο του Απόλλωνα στη Ριζούπολη, πίσω από το Χίλτον, στον Υμηττό, στην Κηφισιά, αλλά και σε πολλά διαφορετικά σημεία των νοτίων προαστίων. Σε κάποια σημεία πώλησης μάλιστα, υπάρχει και η δυνατότητα μεταφοράς του δέντρου στο σπίτι και οι παραγωγοί είναι πρόθυμοι να δώσουν κάθε συμβουλή για τη φροντίδα του ελάτου.
