Η Αιόλου έχει τη δική της ιστορία

«Η οδός Αιόλου δεν είναι ο ωραιότερος δρόμος της Αθήνας, αλλά σε οδηγεί στην ωραιότερη τοποθεσία του κόσμου», είχε γράψει για τον δρόμο αυτόν, γύρω στο 1900, ο Άγγλος αρχαιολόγος David George Hogarth. Είναι ένας ιστορικός δρόμος των Αθηνών ο οποίος χρησιμοποιείτο, ως οδική αρτηρία από τα αρχαϊκά χρόνια, όπως επιβεβαιώνεται από σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, με πιο πρόσφατο την ανακάλυψη της κεφαλής του Ερμή τον Νοέμβριο του 2020. Περπατώντας την απόσταση του ενός χιλιομέτρου, από τη μία άκρη στην άλλη, ο διαβάτης μπορεί να αισθανθεί τη σταδιακή μετάβαση από την αρχαιότητα στη σύγχρονη εποχή.

Είναι ο πρώτος δρόμος που χαράχθηκε όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και ο πρώτος της ελληνικής επικράτειας τμήμα του οποίου ασφαλτοστρώθηκε (1906). Αρχικά, είχε σχεδιαστεί να οδηγεί μέχρι τα Πατήσια και τα σχέδια των αρχιτεκτόνων Κλεάνθη και Σάουμπερτ προέβλεπαν το πλάτος της να φτάνει τα 15 μέτρα, αλλά περιορίστηκε στα 12. Η αρχή της Αιόλου βρισκόταν κοντά στο μνημείο που είναι αφιερωμένο στους Αέρηδες, γνωστό ως Ωρολόγιο του Κυρρήστου, και γι’ αυτό αρχικά ονομάστηκε «Αιολική Οδός».

Ήταν όμως γνωστή και ως ο δρόμος της Αγοράς, μια και στη μία άκρη της βρισκόταν το «Πάνω Παζάρι», το πιο σημαντικό σημείο της Παλιάς Αγοράς, που δημιουργήθηκε κατά την οθωμανική εποχή και λειτούργησε μέχρι τη μεγάλη πυρκαγιά του 1884, οπότε και μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση, στην οδό Αθηνάς.

Πολύ γρήγορα, ο δρόμος αυτός συγκέντρωσε πολλές εμπορικές δραστηριότητες και έγινε κέντρο της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής της πόλης. Σύμφωνα δε με τους όρους δόμησης, τα κτίρια όφειλαν να διαθέτουν υποχρεωτικά ισόγειο και έναν όροφο. Έτσι, κτίστηκαν «οικείαι στέρεαι και κατά την θέαν κομψόταται», τα ισόγεια των οποίων χρησιμοποιήθηκαν για τη λειτουργία εμπορικών καταστημάτων, φωτογραφείων, φαρμακείων, ζαχαροπλαστείων και καφενείων που είχαν αέρα ευρωπαϊκό. Στα δε χρόνια του Όθωνα, η οδός Αιόλου ήταν το πρώτο στέκι των καλύτερων ξενοδοχείων της πόλης μέχρι το 1850, όταν πήρε τη σκυτάλη το Σύνταγμα, και μαζί με την οδό Ερμού αποτελούσαν βασικό οδικό άξονα της Αθήνας. Από την οδό Αιόλου ξεκινούν πολλοί βασικοί εμπορικοί δρόμοι, όπως οι Κολοκοτρώνη, Περικλέους, Λυκούργου, Γ. Σταύρου, Αδριανού.

Είναι ένας δρόμος γεμάτος αντιθέσεις, αλλά με μεγάλο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Από εδώ δε έκαναν τα πρώτα τους βήματα επιφανείς και γνωστοί μέχρι και σήμερα έμποροι και επιχειρηματίες (Γουτάκης, Δραγώνας, Ζολώτας, Θανόπουλος, Κρίνος, Λαμπρόπουλος, Λουμίδης, Μεϊμαρίδης, Παυλίδης, Σγούρδας κ.ά.), καθώς επίσης και τραπεζίτες (Γ. Σταύρου, Στρ. Ανδρεάδης) που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη νεότερη οικονομική ιστορία της χώρας. 

Οι «πρωτιές» εμφανίζονται και σε άλλους τομείς, καθώς εκεί άνοιξαν στα μέσα του 19ου αιώνα τα πρώτα βιβλιοπωλεία και εκδοτικοί οίκοι (του Δράκου Παπαδημητρίου, του Χρ. Σαλιβέρου, του Γερμανού Βενέδικτου Ριτς), το πρώτο εστιατόριο των Αθηνών, «Η Πετρούπολις» (απέναντι από την Αγία Ειρήνη), το πρώτο φαρμακείο της πόλης («Κρίνος»), το πρώτο θέατρο της Αθήνας (1835) και τα πρώτα πολυκαταστήματα (Δραγώνας, Κατράντζος, Λαμπρόπουλος). Επίσης, στη συμβολή Αιόλου και Σοφοκλέους (απέναντι από το Μέγαρο Β. Μελά) κτίστηκε το πρώτο και μόνο σπίτι της περιοχής σε σχέδια Κλεάνθη και Σάουμπερτ, ως κατοικία του πρώτου δημάρχου Αθηνών Ανάργυρου Πετράκη. 

Στις περασμένες δεκαετίες του 20ού αιώνα, την περίοδο των Χριστουγέννων η οδός Αιόλου μετατρεπόταν σε ένα τεράστιο παζάρι με τους πάγκους εκατοντάδων μικροπωλητών κατά μήκος του δρόμου, γεμάτους με ό,τι μπορούσε να φανταστεί ο ανθρώπινος νους.

Νοερή ξενάγηση στην οδό Αιόλου

Αφήνοντας πίσω το οκταγωνικό μαρμάρινο μνημείο του 2ου αιώνα π.Χ., το Ωρολόγιο του Κυρρήστου, ή Πύργο των Ανέμων, ο οποίος θεωρείται ίσως ο αρχαιότερος μετεωρολογικός-ωρομετρικός σταθμός του κόσμου, βλέπουμε στο δεξί μας χέρι μια ξύλινη πόρτα με ανάγλυφη οθωμανική επιγραφή στο υπέρθυρο. Πρόκειται για ό,τι έχει απομείνει από τον Μεντρεσέ, το ισλαμικό ιεροσπουδαστήριο την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το οποίο στα χρόνια του Όθωνα μετατράπηκε σε φυλακή σε σχέδια του Χρ. Χάνσεν. 

Εκεί, υπήρχε ο γνωστός πλάτανος, «στοιχειό καταραμένο, της τυραννίας τρόπαιο», όπως τον αποκαλεί στο γνωστό ποίημά του ο Αχιλλέας Παράσχος, ο οποίος είχε φυλακιστεί εκεί για ένα διάστημα εξαιτίας της δράσης του με στόχο την απομάκρυνση του Όθωνα. Στα κλαδιά του δένδρου κρεμούσαν τους καταδικασμένους σε θάνατο, και όσοι ήταν τυχεροί και αποφυλακίζονταν αποχαιρετούσαν τους πρώην συγκρατούμενούς τους, οι οποίοι, λόγω παραβατικών συμπεριφορών κινδύνευαν να καταλήξουν κρεμασμένοι, λέγοντάς τους «χαιρέτα μου τον πλάτανο». Η φράση αυτή χρησιμοποιείται έως της μέρες μας για την περιγραφή μιας κατάστασης που φαίνεται χαμένη από την αρχή. Οι φυλακές κατεδαφίστηκαν το 1914.

Αιόλου 1 και Πελοπίδα διασώζεται μια διώροφη νεοκλασική οικία των τελών του 19ου αιώνα, ενώ σήμερα εκεί στεγάζεται η 3η Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Αθηνών.

Αιόλου 3-5 και Αδριανού 64 βρίσκεται το ξενοδοχείο «Αίολος», το οποίο κτίστηκε μεταξύ των ετών 1835 και 1837, σε σχέδια του Στ. Κλεάνθη για να λειτουργήσει εξ αρχής ως ξενοδοχείο στην Αθήνα. Όπως γράφει η Λίζα Μιχελή, είχε 25 δωμάτια «εφωδιασμένα με κραββάτους και έπιπλα ευρωπαϊκά, πωλούνται δε διαφόρων ειδών οίνοι της Ευρώπης και άλλα διάφορα οινοπνευματώδη ποτά. Δίδεται πρόγευμα με τσάι και διάφορα άλλα ξηρά βρώματα. Τα φαγητά της τραπέζης γίνονται και κατά τον ευρωπαϊκόν και κατά τον τουρκικόν τρόπον, αι δε τράπεζαι είναι εις πάσαν ώραν έτοιμαι. Τα πάντα δίδονται εις μετρίας τιμάς».

Λίγο πιο κάτω, στο αριστερό μας χέρι, η Βιβλιοθήκη του Αδριανού, η οποία κτίστηκε το 132 μ.Χ. από τον φιλέλληνα αυτοκράτορα Αδριανό και καταστράφηκε το 267 μ.Χ. από τους Έρουλους. Μετά τη φωτιά του Αυγούστου του 1884 στον χώρο άρχισαν αρχαιολογικές ανασκαφές.

Αιόλου 9 και Πανδρόσου δεσπόζει το διατηρητέο Μέγαρο Θεοδωρίδη, το οποίο οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και σήμερα είναι ιδιοκτησίας της οικογενείας Μαρτίνου.

Στην πλατεία Δημοπρατηρίου, ή Σιντριβανιού από ένα σιντριβάνι που υπήρχε στο κέντρο της, βρισκόταν το Δημοπρατήριο, κεραμοσκεπές κτίριο, έργο του Χρ. Χάνσεν. Η πλατεία, στα οθωνικά χρόνια, ήταν αγαπημένος χώρος περιπάτου των Αθηναίων και κέντρο της κοινωνικής ζωής. Γύρω της υπήρχαν μερικά από τα πιο γνωστά καφενεία της εποχής. Ένα από αυτά ήταν το «Καφενείο των Αγωνιστών» κάτω από την οικία Τζαβέλλα (συμβολή των οδών Αιόλου και Μητροπόλεως, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Starbucks). Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η μαρμάρινη κρήνη που υπήρχε στη πλατεία, φιλοτεχνημένη από άγνωστο καλλιτέχνη, έχοντας ως πρότυπο το μνημείο του Λυσικράτη, μεταφέρθηκε το 1925 στην πλατεία Μεταξουργείου.

Στον χώρο της μεταγενέστερης πλατείας Δημοπρατηρίου βρισκόταν η μεγαλύτερη εκκλησία της οθωμανικής Αθήνας, ο Άγιος Παντελεήμονας, όπου στις 21 Απριλίου του 1821 κηρύχθηκε η Επανάσταση στην Αθήνα. Ο ναός κατεδαφίστηκε το 1853.

Η συμβολή των οδών Αιόλου και Ερμού υπήρξε κατά την οθωνική περίοδο το πλέον πολυσύχναστο μέρος της πόλης, αφετηρία του Παμφορείου, του ιππήλατου λεωφορείου που συνέδεε την Αθήνα με τον Πειραιά.

Άλλος ένας λόγος που συγκεντρώνονταν πολύς κόσμος σε αυτό το σημείο ήταν το Καφενείο «Bella Grecia», ή «Ωραία Ελλάς», στο ισόγειο της οικίας Βρυζάκη, ένα από τα πιο γνωστά, δημοφιλή και πολυτελή καφενεία της Αθήνας. Ιδρύθηκε το 1836 από τον Ιταλό Μπρινταρέλι και κατόπιν πέρασε στην ιδιοκτησία του Παναγή Βενετσάνου. Το καφενείο υπήρξε στέκι πολιτικών, δημοσιογράφων, δικαστών, στρατιωτικών, καθώς και ποιητών της Ρομαντικής Σχολής, αλλά και ξένων περιηγητών. Λόγω δε των έντονων πολιτικών συζητήσεων και ζυμώσεων που γίνονταν συχνά, το παρομοίαζαν με «τον Άρειον Πάγον της Κοινής Γνώμης». Συνδέθηκε άμεσα με την αμφισβήτηση του οθωνικού καθεστώτος και των γεγονότων της Έξωσης, αλλά και με την περίοδο των «Λαυρεωτικών» (1873), όπου η αίθουσα του μπιλιάρδου είχε μετατραπεί σε άτυπο χρηματιστήριο. Έκλεισε το 1879.

Αιόλου 32 και Ερμού 62, ένα διώροφο κτίριο των τελών του 19ου αιώνα, αφού υπέστη πολλές επεμβάσεις και φθορές και πέρασε από αρκετές χρήσεις και ιδιοκτησίες (φούρνος, χρυσοχοείο, υποδηματοποιείο, αντιπροσωπεία της Michelin κ.ά.), κληροδοτήθηκε το 1931 από τον Δημήτριο Θωμαΐδη στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Το 1985 κηρύχθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ διατηρητέο. 

Προχωρώντας, συναντάμε τον ναό της Αγίας Ειρήνης (Αιόλου και Αθηναΐδος), τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και δύο κωδωνοστάσια νεοκλασικού ρυθμού, ο οποίος αποτελεί συνδυασμό δυτικών αναγεννησιακών και βυζαντινών επιδράσεων. Σε αυτό το σημείο βρισκόταν ο μεσαιωνικός ναός της Αγίας Ειρήνης, ο οποίος κατά τη διάρκεια της Επανάστασης είχε υποστεί μεγάλες ζημιές. Μετά τις επισκευές, το 1834-1835, έγινε ο σημαντικότερος ναός της νέας πρωτεύουσας, που φιλοξενούσε τις επίσημες θρησκευτικές τελετές, παρουσία του Όθωνα, και μέχρι την οικοδόμηση του σημερινού μητροπολιτικού ναού (1862) ήταν ο μεγαλύτερος της Αθήνας. 

Ο ναός συνδέθηκε με σημαντικές στιγμές της ιστορίας της πόλης και των θεσμών της, όπως την ενηλικίωση του Όθωνα (5/1835), την ανάδειξη του δημάρχου της Αθήνας, τον πρώτο εορτασμό και καθιέρωση της 25ης Μαρτίου (1838) ως εθνικής επετείου, την κηδεία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (4/2/1843), τη δοξολογία πριν από την έναρξη των εργασιών της Α΄ Εθνοσυνέλευσης (8/11/1843), τον εορτασμό της πρώτης επετείου του Συντάγματος, το 1844.

Το 1847, άρχισε η επέκταση και εν τέλει η ανοικοδόμηση νέας εκκλησίας στη θέση της παλαιάς, σε σχέδια του Λ. Καυταντζόγλου, μετά από απαλλοτρίωση γειτονικών οικοπέδων και κτισμάτων, καθώς και χρήση υλικού από κατεδαφισμένες εκκλησίες αλλά και ερείπια της Ακρόπολης. Αν και ημιτελής εγκαινιάστηκε το 1850, αλλά οικονομικοί λόγοι καθυστέρησαν, μέχρι το 1892, την αποπεράτωσή της. Το εντυπωσιακό τέμπλο είναι δωρεά του τσάρου της Ρωσίας Νικόλαου Α΄ και η εικονογράφηση του Σπυρίδωνα Χατζηγιαννόπουλου, του σπουδαιότερου εκπρόσωπου της εκκλησιαστικής ζωγραφικής του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. 

Απέναντι από τον ναό της Αγίας Ειρήνης άνοιξε το 1838 «το κομψότερον καφενείον των Αθηνών», όπως το χαρακτήρισαν περιηγητές της εποχής, το «Καφενείο της Ευρώπης», ιδιοκτησίας της κόρης του Γάλλου φιλέλληνα Ρομπέρ, ο οποίος σκοτώθηκε τον Νοέμβριο του 1826 κατά τη δεύτερη πολιορκία της Ακρόπολης. Είναι το πρώτο που έχει μπιλιάρδο και ακμάζει πριν από την ίδρυση του καφενείου «Ωραία Ελλάς».

Η πλατεία Αγίας Ειρήνης, η οποία οφείλει το όνομά της στην ομώνυμη εκκλησία, διαμορφώθηκε το 1835 επί δημαρχίας Κων/νου Γαλάτη. Περιβάλλεται περιμετρικά από νεοκλασικά κτίρια, τα οποία συνθέτουν την εικόνα αθηναϊκού τοπίου του 19ου αιώνα. Στην πλατεία παλιά υπήρχαν 28 ανθοπώλες και υπαίθρια αγορά φυτών και σπόρων, αλλά τώρα στη θέση τους βρίσκονται καφετέριες και μπαράκια, και έχει απομείνει ένα μόνο κιόσκι λουλουδιών.

Αιόλου 38, υπάρχει ένα τριώροφο, διατηρητέο κτίριο της δεκαετίας του 1830, το οποίο τον Νοέμβριο του 2019 κόντεψε να καταρρεύσει, λόγω έλλειψης συντήρησης. Λειτούργησε για έναν περίπου αιώνα ως ξενοδοχείο στην αρχή με την επωνυμία «Η Ανατολή» και αργότερα ως «Βύρων». Από το 1839 έως το 1842 στο κτίριο στεγάστηκε το Παρατηρητήριο και ο Μετεωρολογικός Σταθμός του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Στο ισόγειο λειτούργησαν διάφορα εμπορικά καταστήματα.

Αιόλου 52 & Μιλτιάδου 26, βρίσκεται ένα κτίριο των μέσων του 19ου αιώνα, ιδιοκτησίας του εκδότη σχολικών βιβλίων Μιχαήλ Σαλιβέρου.

Στη συμβολή Αιόλου και Βύσσης ίδρυσε το 1841 ο Σπυρίδων Παυλίδης το «Γλυκισματοποιείον», που ήταν η αρχή της επιχείρησης «Σοκολατοποιϊα Παυλίδης». Και στο βάθος της οδού Βύσσης ήταν το εργοστάσιο σοκολάτας, στη θέση του παλιού μπαρουτόμυλου του πατέρα του, του Παυλή Αλέξη του Μπαρουξή, ο οποίος το πρωί προμήθευε με μπαρούτι τους Τούρκους και το βράδυ τους πολιορκημένους στην Ακρόπολη Έλληνες.

Αιόλου 61, βρίσκεται ένα νεοκλασικό του 19ου αιώνα που στέγασε, στην ίδια θέση, από το 1870 το ιστορικό κατάστημα «Σγούρδας», μέχρι τον Αύγουστο του 2021, οπότε μεταφέρθηκε στο Γαλάτσι. Και ποιός δεν θυμάται αυτή την οικογενειακή επιχείρηση, που ακόμη και μέχρι σήμερα λειτουργεί με τους απογόνους του Γεωργίου Σγούρδα, ο οποίος την ξεκίνησε αρχικά πουλώντας «είδη κιγκαλερίας», λέξη άγνωστη ως τότε στο πλατύ κοινό της αγοράς που την ερμηνεύει, χαριτολογώντας με τη φράση «Ο Σγούρδας έγινε Καγκελάριος». Αργότερα, γυαλικά, κρύσταλλα, πορσελάνες, σερβίτσια, λάμπες, είδη οικιακής χρήσης και ό,τι άλλο χρειαζόταν ένα νοικοκυριό, πήραν τη θέση των σιδηρικών και όπως έλεγαν «Ό,τι ζητάς και δεν βρίσκεις τρέξε στον Σγούρδα να τ’ αποκτήσεις».

Αιόλου 62 & Χρυσοσπηλιώτισσας, δεσπόζει ο Ι.Ν. της Παναγιάς της Χρυσοσπηλιώτισσας, ο οποίος ανεγέρθηκε την περίοδο 1863-1878 στη θέση ομώνυμης μεσαιωνικής εκκλησίας (κτίσεως του 1705), που καταστράφηκε κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Κιουταχή, το 1826. Τα σχέδια ανατέθηκαν στον Δ. Ζέζο και μετά τον θάνατό του την επίβλεψη ανέλαβε ο Π. Κάλκος και μετέπειτα ο Ε. Τσίλλερ. Οι αντιδράσεις των ενοριτών προς τα σχέδια του Τσίλλερ για τον τρούλο προκάλεσαν την παραίτηση του αρχιτέκτονα και την αποπεράτωση του θόλου από τον τότε δήμαρχο Αθηναίων και πολιτικό μηχανικό Δημ. Σούτσο. Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική, συνδυάζει νεοκλασικά και βυζαντινά στοιχεία και αγιογραφήθηκε από τον Σπ. Χατζηγιανόπουλο.

Δίπλα στη Χρυσοσπηλιώτισσα άνοιξε το 1835 το πρώτο ευρωπαϊκό ζαχαροπλαστείο της Αθήνας, το «Ζαχαροπλαστείο του Λέριου», το οποίο είχε εντυπωσιάσει τους Αθηναίους με την ποικιλία των άγνωστων τότε σε αυτούς γλυκισμάτων. Είχε όμως άδοξο τέλος, όταν ανέλαβε μία παραγγελία παγωτών για τον χορό του αντιβασιλέα Άρμανσπεργκ και οι καλεσμένοι έφυγαν άρον άρον, λόγω δηλητηρίασης από χρωστικές ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν για την παρασκευή των παγωτών.

Αιόλου 72. Στο κτίριο, στο ισόγειο του οποίου λειτουργεί σήμερα το Marks & Spencer, μεταφέρθηκαν (από Αιόλου και Σοφοκλέους) το 1978 τα «Μεγάλα Καταστήματα Δραγώνα».

Αιόλου 79. Εδώ λειτούργησε από το 1877 έως το 1931 το καταπληκτικό μπακάλικο του Παναγιώτη Θανόπουλου, ένα τεράστιο delicatessen, ευρωπαϊκών προδιαγραφών, τόσο για την παρουσίαση, ποιότητα και ποικιλία των προϊόντων, όσο για την εξυπηρέτηση των πελατών, το οποίο θεωρείται το πρώτο super market της Αθήνας. 

Σε ένα τεύχος του «Ραμπαγά», το 1886, υπάρχει η εξής καταχώριση: «Τι εξαίσιον πράγμα είν’ εκείνο το Χαβιάρι Γέλβας του παντοπωλείου Π. Θανοπούλου, απέναντι του βασιλικού φωτογραφείου Μωραΐτη! Είναι χαβιάρι διά θεούς και όμως έχουν την τύχη να το τρώγουν απλοί θνητοί πληρόντες διά μεν το της πρώτης ποιότητος αυτού δραχμάς 20, δια δε το της δευτέρας, δραχμάς 16. Αλλά μην πάτε κει οι ίδιοι να το ψουνίσετε, διότι θα εκκυσθήτε από τόσα άλλα πράγματα, ώστε θα ξεπαραδιασθήτε!».

Μία μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στο κέντρο της Αθήνας τον Ιούλιο του 1902 κατέστρεψε ολοσχερώς το κατάστημα του Π. Θανόπουλου, αλλά ο δυναμικός επιχειρηματίας κατάφερε μέσα σε λίγο διάστημα και έστησε ξανά την επιχείρησή του, ανανεωμένη και ανακαινισμένη εκ βάθρων, η οποία αποτελούσε ένα αξιοθέατο της πόλης. Το 1931, το κατάστημα μεταφέρεται στα Χαυτεία (Σταδίου και Αιόλου 98), όπου λειτούργησε μέχρι τη δεκαετία του ’80, πριν μεταφερθεί στα βόρεια προάστια.

Αιόλου 80 και Σοφοκλέους 11. Στο κτίριο αυτό του Μεσοπολέμου, σε σχέδια του Κ. Κιτσίκη, στεγάστηκε πριν από την Alpha Bank, η Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος.

Αιόλου 82-84 Μέγαρο Διοικητή Θ. Καρατζά. Εντυπωσιακό, σύγχρονο οικοδόμημα, με ορατά μπροστά απ’ αυτό σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα που αποκαλύφθηκαν κατά την ανέγερσή του και αφορούν τμήμα της Αχαρνικής Οδού και τμήμα του Θεμιστόκλειου Τείχους.

Αιόλου 86, το Μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Στεγάστηκε σε δύο κτίρια του 1840 τα οποία αγοράστηκαν από τον Γ. Σταύρου, ενώθηκαν και ανακαινίστηκαν, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες της Εθνικής Τράπεζας. Το πρώτο, ήταν η διώροφη νεοκλασική οικία του καθηγητή Κ. Δομνάδου, στη συμβολή των οδών Αιόλου και Γ. Σταύρου, και το δεύτερο, το πολυτελές και μεγαλύτερο τότε ξενοδοχείο της πόλης, το «Αγγλία», του γαλλικής καταγωγής επιχειρηματία Φραγκίσκου Θεοφ. Φεράλδη (1805-1888). 

Σε αυτό το σημείο, το 1835 άνοιξε το πρώτο θέατρο της Αθήνας, ένα ξύλινο παράπηγμα, χωρίς στέγη και λίγα θεωρεία. Έναν χρόνο αργότερα, ο επιχειρηματίας Αθ. Σκοντζόπουλος, επενδύοντας όλα τα χρήματά του, γκρέμισε την παλιά παράγκα και στη θέση της έφτιαξε μία μεγαλύτερη ξύλινη κατασκευή, η οποία εκτός της οροφής στερείτο επαρκούς φωτισμού αλλά και σκηνικών. Στους περίπου 15 μήνες λειτουργίας του θεάτρου ανέβηκαν αρκετές παραστάσεις με ερασιτέχνες ηθοποιούς. Μετά τη χρεοκοπία του επιχειρηματία, το θέατρο μπήκε σε πλειστηριασμό, και οι δανειστές το διέλυσαν και πήραν την ξυλεία αντί των χρημάτων τους. Λέγεται ότι το φέρετρο του πάμπτωχου επιχειρηματία κατασκευάστηκε από ξύλα του θεάτρου του. 

Αιόλου 87. Εδώ άνοιξε το 1855, το πρώτο φαρμακείο της Αθήνας, από τον φαρμακοποιό Σταμάτη Κρίνο. Το κτίριο αγοράστηκε το 1923 από έναν Μικρασιάτη πρόσφυγα, τον Μηνά Κασιμάτη, ο οποίος κρατώντας την επωνυμία «Κρίνος», άνοιξε ζαχαροπλαστείο, ξετρελαίνοντας τους Αθηναίους με τις γλυκιές και νέες γεύσεις. Μία στάση για λουκουμάδες στον «Κρίνο», όπου διατηρείται ακόμη η διακόσμηση και η ατμόσφαιρα του παρελθόντος, είναι ένας πειρασμός στον οποίο δύσκολα κάποιος αντιστέκεται.

Αιόλου 88 και Γ. Σταύρου 2-4. Το διώροφο διατηρητέο κτίριο ήταν η οικία του βουλευτή και πρεσβευτή Ευσταθίου Σίμου (1804-1878), η οποία κτίστηκε το 1850 σε σχέδια του Στ. Κλεάνθη. 

Αιόλου 91 και Σοφοκλέους, άνοιξαν το 1908 από τον Γεώργιο Δραγώνα τα «Μεγάλα Καταστήματα Δραγώνα», τα οποία χάραξαν νέους δρόμους στο αθηναϊκό εμπόριο με τα πρωτοποριακά συστήματα που εφάρμοσαν τόσο στην εξυπηρέτηση της πελατείας όσο και στη φροντίδα του προσωπικού. Ήταν το πρώτο εμπορικό που καθιέρωσε τις εκπτώσεις (1930) και, κάθε φορά που υπήρχε η «εβδομάς υπολοίπων», οι Αθηναίοι σχημάτιζαν τεράστιες ουρές απ’ έξω για να κάνουν τις αγορές τους. Η χριστουγεννιάτικη διακόσμηση των βιτρινών έχει αφήσει εποχή καθώς επίσης το σλόγκαν «Ό,τι θέλει ο λαός στον Δραγώνα ασφαλώς», ή οι διαφημιστικές καμπάνιες «Επιστροφή στα θρανία», «Αγοράζετε ελληνικά προϊόντα». Τον Ιούλιο του 1981, το κατάστημα κάηκε από εμπρησμό και το 1987 η επιχείρηση έκλεισε οριστικά.

Αιόλου 93. To υπέροχο Mέγαρο Βασιλείου Μελά κτίστηκε το 1874 σε σχέδια του Τσίλλερ, κατόπιν παραγγελίας του Βασιλείου Μελά. Αρχικά στέγασε το «Grand Hotel d’ Athenes» και στην πορεία των ετών πέρασε από διάφορες χρήσεις. Το 1974, κηρύχθηκε διατηρητέο και από το 1977 ενοικιάστηκε από την Εθνική Τράπεζα.

Στην Πλατεία Κοτζιά, μπροστά από την Εθνική Τράπεζα, υπάρχει περιφραγμένος αρχαιολογικός χώρος με σημαντικά ευρήματα από την οχύρωση της κλασικής Αθήνας, αρχαίους δρόμους, νεκροταφείο, εργαστήρια κεραμικής, οικιστικά κατάλοιπα που καλύπτουν μία μεγάλη χρονική περίοδο από τα τέλη του 9ου αιώνα π.Χ μέχρι τα τέλη του 3ου-4ου αιώνα μ.Χ.

Αιόλου 95 και Ευπόλιδος 2, απέναντι από τον «στρατώνα του πυροβολικού», υπήρχε το ξενοδοχείο «ΣΤΕΜΜΑ» (ιδιοκτησίας Μητζόπουλου), το οποίο εγκαινιάστηκε στις 21/12/1861, ημέρα των γενεθλίων της βασίλισσας Αμαλίας. Το ξενοδοχείο, όπως και η οικία του Ε. Σίμου, είχε χρησιμοποιηθεί ως οχύρωμα από τους «Ορεινούς» κατά τη διάρκεια των Ιουνιακών (1863), και εκεί σκοτώθηκε ο υπολοχαγός του πυροβολικού Αριστείδης Κανάρης, γιος του Κωνσταντίνου Κανάρη.

Σε κάποιο σημείο της διασταύρωσης των οδών Σταδίου, Αιόλου και Πανεπιστημίου, υπήρχε το «Καφενείο των Γερόντων», του αγωνιστή Χάφτα, από τον οποίον πήρε το όνομά της η περιοχή, αγαπημένος τόπος περιπάτου των Αθηναίων. 

Aιόλου 96 & Σταδίου 53, σ’ ένα άδειο περιφραγμένο σήμερα οικόπεδο, βρισκόταν το πολυκατάστημα «Kατράντζος Σπορ», το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά που ξέσπασε στις 19/12/1980, ταυτόχρονα με άλλη φωτιά στο πολυκατάστημα ΜΙΝΙΟΝ, γεγονός που είχε συγκλονίσει τότε τους πάντες.

Ακριβώς απέναντι, Αιόλου 99 και Σταδίου, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Notos Galleries, υπήρχε από το 1913 το πολυκατάστημα «Αφοί Λαμπρόπουλοι», που «διάλεγαν πριν από εμάς για εμάς», το οποίο σφράγισε με τις καινοτομίες του την εμπορική ιστορία της Αθήνας. Υπήρξε τόπος συνάντησης («στου Λαμπρόπουλου») και τοπόσημο της πόλης για σχεδόν έναν αιώνα, μέχρι το 1999, όταν έπεσε κι αυτό θύμα εμπρησμού, αφήνοντας πολλές αναμνήσεις σε όσους το έζησαν και το θυμούνται.

To μπαράζ εμπρησμών των πολυκαταστημάτων της Αιόλου αλλά και της Σταδίου προκάλεσε αμετάκλητη αλλαγή στον εμπορικό χάρτη της Αθήνας. Το ελληνικό λιανεμπόριο δεν μπόρεσε ποτέ να ανακάμψει, και το κενό κάλυψαν επενδυτές που άνοιξαν πολυκαταστήματα ξένων αλυσίδων.

Αιόλου 103 και Σταδίου, σε ένα διατηρητέο κτίριο, στεγαζόταν το ξενοδοχείο «Απόλλων», το οποίο οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1880 και 1890 σε σχέδια του αρχιτέκτονα και ιδιοκτήτη Λ. Καυταντζόγλου. 

Βορείως του ξενοδοχείου, στην Αιόλου 105, βρισκόταν το καφενείο της μαστοριάς «Παρθενών». Το διώροφο κτίριο, σε σχέδια του Τσίλλερ, κατεδαφίστηκε το 1976, αλλά έμεινε στην ιστορία από το ομώνυμο εικαστικό έργο του Γιάννη Τσαρούχη. 

Στην ίδια πλευρά της Αιόλου, στη συμβολή με την οδό Πανεπιστημίου 71, υπήρχε το καφεζαχαροπλαστείο «Αστόρια» και στην απέναντι γωνία άνοιξε το 1930 το ιστορικό καφεκοπτείο του Λουμίδη.

Και από αυτό το σημείο, τέλος της οδού Αιόλου, γυρνώντας το βλέμμα από εκεί που ξεκινήσαμε βλέπουμε, σαν κάδρο, την Ακρόπολη αγέρωχη να ατενίζει αυτό τον δρόμο που, παρ’ όλες τις αλλαγές που έφεραν τα χρόνια, εξακολουθεί να είναι γοητευτικός, αλλά χρειάζεται ακόμη τις αντίστοιχες παρεμβάσεις ώστε να αναδείξει περισσότερο την ομορφιά του.

---

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Γιοχάλας Θανάσης, Καφετζάκη Τόνια. ΑΘΗΝΑ Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία. Εκδ. Βιβλιοπωλείον της "ΕΣΤΙΑΣ", Αθήνα, 2012.
• Γιοχάλας Θανάσης, Βαϊου Ζωή. Ο Κίτσος ο Λεβέντες και άλλες αγγελίες. Εκδ. Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 2016.
• Καιροφύλας Γιάννης, Οι πρώτοι Εμποροι των Αθηνών. Εκδ. ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ, Αθήνα, 1999.
• Λάμπρου Γιάννης, Οδός Αιόλου, ο δρόμος του θεού των Ανέμων, Εκδ. Αθηναϊκή Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2002.
• Μιχελή Λίζα, Η Αθήνα των Ανωνύμων, Εκδ. ΔΡΩΜΕΝΑ, 1990.
• Μπίρης Κώστας, «Εις την Αιολικήν οδόν κατά το 1863» Αθηναϊκαί Μελέται, Τεύχος Δεύτερον, Αθήνα, 1939.
• Πανάγος Χρήστος, Η οδός Αιόλου. Ενας από τους παλιότερους δρόμους της Αθήνας. Αθήνα, 1998.
• Ρωπαϊτου Ζωή, Ο κόσμος της Ευριπίδου και των πέριξ, Εκδ. ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 2018.
• Σκουμπουρδή Αρτεμις, Καφενεία της παλιάς Αθήνας, Εκδ. ΔΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ, Αθήνα.