Life in Athens

Τελικά είναι η Αθήνα όμορφη ή άσχημη πόλη;

Οι Πάνος Δραγώνας, Αλέξης Ευσταθόπουλος και Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης εξηγούν γιατί πολλοί αντιλαμβάνονται ως ομορφιά αυτό που άλλοι βλέπουν ως ασχήμια

Φιλίππα Δημητριάδη
ΤΕΥΧΟΣ 686
4’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Γιατί αγαπάμε τόσο πολύ το αθηναϊκό χάος; Αν υπήρχε ξεκάθαρη απάντηση στο ερώτημα, θα εξέλειπε μία πλειάδα κειμένων από τον εγχώριο και τον διεθνή Τύπο, όπως το πολυσυζητημένο άρθρο της Charly Wilder “Athens, Rising” στους New York Times, αλλά κυρίως θα χάναμε ένα από τα πιο ιντριγκαδόρικα θέματα συζήτησης στις παρέες.

© Αλέξης Ευσταθόπουλος

Η Αθήνα έγινε «sexy» λίγο απότομα. Η οικονομική κρίση και η πολιτική αστάθεια, οι εκλογές και το δημοψήφισμα του ’15, η άνθιση των εικαστικών και των τεχνών γενικότερα, πολλές απόπειρες νεανικής επιχειρηματικότητας, η έκρηξη του Airbnb και του εναλλακτικού τουρισμού, οι trending now γειτονιές, το (πλέον ξεπερασμένο) «Athens is the new Berlin», η Documenta 14 και άλλες δράσεις έβαλαν το αθηναϊκό αστικό τοπίο στο μικροσκόπιο.

Η Αθήνα είναι γεμάτη παραδοξότητες, αντιφάσεις, εξογκώματα που δύσκολα μπορεί να αγνοήσει το μάτι. Πολυκατοικίες του ’70 δίπλα σε προσφυγικές κατοικίες, ελενίτ που ξεχύνονται σαν σιδερένια κύματα βρίσκουν ανάχωμα ακροκέραμα, ταγκιές και αφίσες για συναυλίες και επιθεωρήσεις δίπλα ή πάνω σε street art αληθινά έργα τέχνης, νεοκλασικά και εκλεκτικίστικα κτίρια που αφήνονται στην παρακμή στο Μεταξουργείο κόντρα στην καθαρότητα της Βασιλίσσης Σοφίας, τη λεωφόρο των πρεσβειών. Είναι που η οικονομική συγκυρία ντύθηκε ευτυχώς, έστω και άθελα της, με τη στολή του φύλακα ενός σημαντικού κομματιού πολιτιστικής κληρονομιάς.

Όλα τα παραπάνω απασχολούσαν ανέκαθεν τους κατοίκους, τους περαστικούς και τους μελετητές αυτής της πόλης. Δεν έλειψαν ποτέ οι αθηναιογράφοι,  τα ρομαντικά «λοκάλια», οι ντόπιοι και ξένοι φλανέρ, οι σκηνοθέτες και οι συγγραφείς που εμπνέονται από το σκηνικό των αντιθέσεων που είναι η Αθήνα. Eπιλέγουν να βλέπουν την ομορφιά, εκεί που άλλοι βλέπουν στην άναρχη ρυμοτομία παθογένειες, βρωμιά, μιζέρια, ασχήμια και δυσκολίες.

© Αλέξης Ευσταθόπουλος

Ο Πάνος Δραγώνας, αρχιτέκτων, συνιδρυτής του αρχιτεκτονικού γραφείου dragonas christopoulou architects και καθηγητής αρχιτεκτονικής και urban design στο Πανεπιστήμιο Πατρών, ο Αλέξης Ευσταθόπουλος, φωτογράφος με ιδιαίτερη αδυναμία στο αστικό τοπίο και αρχαιολόγος, και ο Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης, συγγραφέας, επιστρατεύτηκαν για να εξηγήσουν γιατί μας συγκινεί τόσο πολύ το αθηναϊκό χάος.

«Για να υπάρξει πραγματική αναμόρφωση της πόλης θα πρέπει πρώτα να είναι έτοιμη και σύμφωνη η κοινωνία» -Πάνος Δραγώνας

«Η Αθήνα είναι μία ζωντανή πόλη για έναν εντελώς  λάθος  λόγο: δεν σχεδιάστηκε ποτέ», ο αρχιτέκτων Πάνος Δραγώνας θέτει την αφετηρία του διαλόγου. Για τον ίδιο, αλλά και για τον Αλέξη Ευσταθόπουλο, η Αθήνα είναι ένα παλίμψιστο. Οι –πραγματικά άσχημες για τον Δραγώνα– πολυκατοικίες του 1985, για παράδειγμα, σε λίγα χρόνια ίσως αποτελούν αντικείμενο θαυμασμού για τους Αθηναίους, όπως εκείνες του ’60 και του ’70 σήμερα. Δεν είναι παρά ένα ακόμη ιστορικό στρώμα το οποίο ήρθε να προστεθεί στον εκλεπτυσμένο μοντερνισμό, στα νεοκλασικά του 19ου αιώνα, στα βυζαντινά σπαράγματα, και βέβαια την αρχαία πόλη. Αυτά τα ετερόκλητα μεταξύ τους αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά συγκινούν και γοητεύουν επειδή μας υπενθυμίζουν πως η πόλη δεν ήταν πάντοτε αυτή που είναι τώρα. Προσφέρουν απλόχερα έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών. Κάτι νέο να ανακαλύψει κανείς κάθε φορά.

Ο αρχιτέκτων Πάνος Δραγώνας

«Μια πόλη οφείλει να μεταλλάσσεται και να ανανεώνεται διαρκώς, αλλιώς είναι καταδικασμένη να μετατραπεί σε μια πόλη - μνημείο χωρίς πραγματικούς κατοίκους. Στα παράδοξα κρύβεται το παρελθόν της Αθήνας, αλλά και το μέλλον της» σημειώνει ο Αλέξης Ευσταθόπουλος, τονίζοντας επίσης τον ρόλο των ανθρώπων στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου, συχνό αντικείμενο στις λήψεις του. «Μία πόλη δεν μπορεί να είναι μόνο η ιστορία της, τα κτίρια και τα μνημεία της. Η Αθήνα είναι αυτοί που περπατάνε στους δρόμους, που κάθονται στις πλατείες και στα παγκάκια, αυτοί που αποφάσισαν να έρθουν εδώ, εκείνοι που γεννήθηκαν και πέθαναν εδώ. Μου αρέσει να περπατάω και να φωτογραφίζω στην Ομόνοια, ακριβώς γιατί είναι μία πλατεία που οι Αθηναίοι μισούν, γι’ αυτό και είναι ο ιδανικός τόπος συνάντησης των μεταναστών και όλων όσοι η πόλη προσπαθεί να σπρώξει στο περιθώριο».

Ο Αλέξης Ευσταθόπουλος, φωτογράφος - αρχαιολόγος

Οι λήψεις του αποτυπώνουν εκείνη την όψη της Αθήνας που λίγοι έχουν το θάρρος να κοιτάξουν κατάματα, πόσο μάλλον να εντοπίσουν μέσα της ψήγματα ομορφιάς. Μήπως λοιπόν υπάρχει μία εμμονή με την αναζήτηση της γοητείας του καλτ σε ζοφερά σκηνικά, αποτέλεσμα ινσταγκραμικών τρεντ, εικαστικών τάσεων και ευρημάτων των εναλλακτικών μίντια; Ο Ευσταθόπουλος είναι κατηγορηματικός πως η μιζέρια και η δυστυχία δεν μπορεί και δεν πρέπει να θεωρούνται τάση και καταδικάζει περιστατικά όπως τη διοργάνωση εκδρομών με κεντρικό θέμα την κρίση (σ.σ. αναφέρεται στο πακέτο διακοπών «στην Ελλάδα της κρίσης» του Guardian που προκάλεσε σάλο και εν τέλει ανακλήθηκε), αλλά και τον εξωραϊσμό της Αθήνας με εικόνες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, «Η Αθήνα δεν είναι το νέο Βερολίνο. Η Αθήνα είναι η Αθήνα», λέει.

Ο συγγραφέας Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης - Φωτογραφία, © Μαρίλη Ζάρκου

Στον ανθρώπινο παράγοντα αποδίδει και ο συγγραφέας Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης τη γοητεία του αθηναϊκού χάους. «Η πόλη είναι ένας ζωντανός οργανισμός με τον οποίο έχουμε πάρε - δώσε. Όσο πιο πολύ την περπατάμε, πάμε στα στέκια της, συναντιόμαστε με ανθρώπους, τόσο πιο πολύ την ομορφαίνουμε», ενώ δεν πιστεύει ότι εθελοτυφλούμε μπροστά σε κάποια προφανή ασχήμια. Κάτοικος της οδού Λιοσίων, ο συγγραφέας γοητεύεται από το «κολάζ» που είναι η πόλη και τη βαφτίζει «χαρμάνι χωριών» καθώς εδώ και αιώνες δέχεται πρόσφυγες, μετανάστες, ανθρώπους από την επαρχία που δημιουργούν γειτονιές με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στη δική του και άλλες, όπως τα Σεπόλια ή η Κυψέλη για παράδειγμα, υπάρχει ακόμα προσωπική σχέση με τους κατοίκους και τους μαγαζάτορες. «Εδώ που μένω έχει από βουλκανιζατέρ μέχρι ενημερωμένα φαρμακεία και ταβέρνες που έχουν ξεμείνει. Θα πας στον οπωροπώλη, στον κουρέα. Η παλιά “Έβγα” είναι ακόμα ζωντανή λόγω των Πακιστανών. Από εκεί θα πάρουμε τα τσιγάρα και την μπίρα μας, είναι ανθρώπινα».

«Η Αθήνα είναι μία ζωντανή πόλη για έναν εντελώς λάθος λόγο: δεν σχεδιάστηκε ποτέ» - Πάνος Δραγώνας , © Αλέξης Ευσταθόπουλος

Πανέμορφα αρχιτεκτονήματα περασμένων αιώνων ρημάζουν, ενώ κάθε λογής πολεοδομική παράβαση βασιλεύει. Ουσιαστικές κρατικές πρωτοβουλίες για αρχιτεκτονική αναμόρφωση της Αθήνας δεν υπάρχουν και οι κατά καιρούς ιδιωτικές που έχουν στόχο να αναδιαμορφώσουν τις λεγόμενες υποβαθμισμένες συνοικίες έχουν αμφιλεγόμενα κίνητρα. Ο αρχιτέκτων Πάνος Δραγώνας θεωρεί πως στην Αθήνα δεν υπάρχουν περιθώρια για ευαισθησία και λεπτότητα, τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά της είναι ικανά να αφομοιώσουν, και ουσιαστικά να εξαφανίσουν, οποιαδήποτε τέτοια αρχιτεκτονική παρέμβαση. «Για να υπάρξει πραγματική αναμόρφωση της πόλης θα πρέπει πρώτα να είναι έτοιμη και σύμφωνη η κοινωνία. Οι σημαντικοί έως τώρα μετασχηματισμοί του αθηναϊκού χώρου έλαβαν χώρα σε περιόδους κατά τις οποίες υπήρξε ισχυρή πολιτική βούληση, αλλά και διάθεση της κοινωνίας να προχωρήσει προς μια νέα κατεύθυνση. Τα παραδείγματα δεν είναι πολλά: η νεοκλασική Αθήνα των Βαυαρών του Όθωνα, η μοντέρνα μεσοπολεμική πόλη των Βενιζελικών, ο μεταπολεμικός εκσυγχρονισμός των δημόσιων χώρων και τουριστικών εγκαταστάσεων από τον Καραμανλή», καταλήγει.

Η Αθήνα έχει την ιδιότητα να μας εκπλήσσει καθημερινά για αυτό, τουλάχιστον εμείς στην Athens Voice, αγαπάμε το χάος της. Τη μία στιγμή μας κάνει να νιώθουμε δυσφορία και την άλλη, στρίβουμε σε ένα στενό και μας ξαφνιάζει ξεδιπλώνοντας τα στρώματα αστικής ιστορίας από τα οποία είναι φτιαγμένη. Μία πόλη απάνθρωπη και ανθρώπινη ταυτόχρονα, πολύσημη. Μία πόλη ζωντανή και περίπλοκη, ακριβώς όπως και οι κάτοικοί της.  


H φωτογραφία του Γιώργου Πετρούτσου είναι από το φωτογραφικό διαγωνισμό για τα 15 χρόνια της Athens Voice