Αν κυκλοφορείτε με το τρόλεϊ 1 ή 5 και είστε από τους ρομαντικούς που προτιμούν να χαζεύουν τη διαδρομή από το τζάμι και όχι την οθόνη του κινητού τους, στη μακριά και ομολογουμένως αργή διαδρομή τους έχετε την ευκαιρία να ρίξετε μία καλή ματιά στην καρδιά του Κουκακίου και δύο από τις αρτηρίες του, την οδό Δημητρακοπούλου στην άνοδο προς κέντρο και τη Βεΐκου, αν κατευθύνεστε προς Τζιτζιφιές. Το Κουκάκι φημίζεται για την ατμόσφαιρα παλιάς Αθήνας που αποπνέει και ειδικότερα οι δύο προαναφερθείσες οδοί μοιάζουν να βρίσκονται παγωμένες στη δεκαετία του ’80, με τον πλούτο των ρετρό πινακίδων που τις «κοσμούν» να το επιβεβαιώνουν. Άλλες ανήκουν σε μικρές επιχειρήσεις που αντέχουν, άλλες σε κλειστά μαγαζιά, ρημάζουν σαν απόλυτα σύμβολα της νέας πραγματικότητας (ποιος λέει πια κρίση;). Και στις δύο περιπτώσεις η αισθητική τους και, πιο συγκεκριμένα, οι γραμματοσειρές που χρησιμοποιούν, μας μεταφέρουν σε ένα πλέον μακρινό παρελθόν που μυρίζει τσιχλόφουσκα, ύφασμα και γράσσο. Για αρκετούς από τους διαβάτες και περιπατητές του Κουκακίου αποτελούν μία ανεξάντλητη «Instagram opportunity».
Με τη σκέψη ότι πολλές από αυτές δεν θα βρίσκονται εκεί για αρκετό καιρό, σκέφτηκα ότι αξίζει μία άτυπη χαρτογράφησή τους που δεν θα σταματά στη φωτογραφική τους αποτύπωση, αλλά θα γίνει πιο ευχάριστη αν συνοδευτεί και από σχολιασμό της περιώνυμης αισθητικής που επισημάνθηκε και παραπάνω, η οποία στα πλαίσια της επικρατούσας (και όπως φαίνεται ανεξίτηλης) ρετρολαγνείας, μας οδηγεί να πατήσουμε το κλικ στη φωτογραφική κάμερα του κινητού μας, να διαλέξουμε βιαστικά ένα φίλτρο και να ποστάρουμε την ταμπέλα με περηφάνια για τη νοσταλγική ανακάλυψη της ημέρας.
Για αυτό τον σκοπό επιστράτευσα τον Πάνο Παπαναγιώτου, γραφίστα, συνιδρυτή της thinking και art director του vivl.io. Γνωρίζω το ενδιαφέρον του για τις γραμματοσειρές των ρετρό επιγραφών, μέσα από το tumblr typogreek (το blog που άνοιξε μαζί με τον designer Nassos K. και το οποίο διανθίστηκε με submissions πολύ κόσμου) που ακολουθώ εδώ και χρόνια.
Του εξηγώ το σκεπτικό της καταγραφής του ρετρό πλούτου του Κουκακίου και δέχεται να είναι εκείνος που θα σχολιάσει ως προς την αισθητική τους όσα συναντήσουμε στις Δημητρακοπούλου και Βεΐκου, επισημαίνοντάς μου ωστόσο ότι η νοσταλγική διάθεση δεν σημαίνει απαραίτητα και καλαισθησία, κάτι που προσωπικά βρίσκω αρκετά ενδιαφέρον καθώς, παρότι υποψιασμένη, διαθέτω μία σαφώς πιο ρομαντική αντιμετώπιση απέναντι στη νοσταλγία σαν σωστή millennial, αλλά και άσχετη από γραφικές τέχνες. Η αποσαφήνισή του αυτή μου αποκαλύφθηκε μέσα από τα καυστικά, μα κυρίως καλοπροαίρετα αστεία σχόλιά του στην πρώτη κιόλας ταμπέλα που συναντάμε. Μία ενδιαφέρουσα βόλτα έχει μόλις ξεκινήσει.
«H βόλτα ξεκινάει σκληρά και όσο και αν σκέφτεσαι ότι η πρώτη κιόλας ταμπέλα που θα συναντήσεις θα είναι κάτι συναρπαστικό, αντικρίζεις αυτό και λες χωρίς να το πολυσκεφτείς “Ναι, ας ξεκινήσουμε εδώ”. Ο συνδυασμός του sepia Michelangelo με τα αρχαιοελληνικά γράμματα ενώνει χωρίς δισταγμό 2.300 χρόνια διαφοράς, ενώ το νοστάλζικ χρώμα στο φόντο μάς προσγειώνει ανώμαλα κάπου ανάμεσα στο 1980 και το revival των παλ. Κλείνουμε με μία helvetoειδή γραμματοσειρά στα νούμερα. Το μόνο τελικά που κρατάμε για να συνεχίσουμε ελπίζοντας σε κάτι λιγότερο γαντζωμένο σε εύκολα στερεότυπα και κακοτεχνίες.
Με κάπως ευαίσθητη υφή και εμφανή σημάδια γήρανσης, κάτι σαν γρατσουνισμένο κρυστάλλινο διακοσμητικό επάνω στο σκρίνιο, η ταμπέλα του Crystaline προσπαθεί να λάμψει, αλλά όλα γύρω της, αντιστέκονται. Η κακοτοποθετημένη σκιά στα –κατά τα άλλα– συμπαθητικά καλλιγραφικά γράμματα και ο συνδυασμός των απρόσωπων συνοδευτικών γραμμάτων μάς φωνάζει να συνεχίσουμε για ένα καλύτερο μέλλον. Η βόλτα δεν ξεκίνησε ακριβώς θριαμβευτικά.
Συναρπαστικά κακό. Το κάθε γράμμα διαφορετικό, οι αποστάσεις μεταξύ τους εντελώς τυχαίες, οι λεπτομέρειες των γραμμάτων κακές, η τοποθέτηση των γραμμάτων στην ταμπέλα ασφυκτικά λανθασμένη. Αλλά το όνομα! Ω! Τίποτα δεν μπορεί να πάει λάθος με τέτοιο όνομα. Διαβάζω στο internet ότι ο Ποκοπίκο είναι ένας παιδικός ήρωας και περιοδικό της δεκαετίας του ’30-40, γνωστός ως «προστάτης των κουτών και των αδυνάτων». Καταλαβαίνω και συμπαθώ Pocopico.
ΟΙΚΟΠΕΔΑ ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ
Θα το παραδεχτώ. Αυτά τα γράμματα μου αρέσουν. Τα αόριστα τοποθετημένα και ξεθοριασμένα ΕΝΟΙΚΙΑΖΕΤΑΙ και ΠΩΛΕΙΤΑΙ, τα αυστηρά Sans Serif γράμματα και η καθαρεύουσα, το κόκκινο και μπλε χρώμα και οι ωραίες σκιές. Αλλά το κόσμημα σε αυτή την πρόσοψη κρύβεται στο κάτω δεξί μέρος στην ταμπέλα «ΟΙΚΟΠΕΔΑ ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ - ΙΔΙΟΚΤΗΤΑ». Στη θέση τους θα έγραφα με μικρά γράμματα από κάτω, «Με την αγορά ενός οικοπέδου, δώρο η ταμπέλα». Marketing.
ΠΗΝΕΛΟΠΗ
Το κόλπο του να κάνεις κάποιες από τις γραμμές διπλάσιες σε πάχος όταν σχεδιάζεις γράμματα, είναι η ασυνείδητη συνήθεια οποιουδήποτε κρατάει σημειώσεις. Τη στιγμή εκείνη που θα βαρεθείς, αλλά θέλεις να συνεχίσεις να γράφεις, θα πας και θα τραβήξεις μία δεύτερη γραμμή στο πρώτο γράμμα ενός τίτλου με κεφαλαία. Και μετά πρέπει να το κάνεις σε όλα. Και να γεμίσεις τα κενά με μελάνι. «Πηνελόπη, την απλίκα, δεν την έβαλες καλά».
Περνώντας έξω από τα ΕΛΑΣΤΙΚΑ διαπιστώσαμε ένα πράγμα. Αυτά τα καμπυλωτά A είναι σε όλους -για κάποιον λόγο- πολύ γνωστά. Νοσταλγικός και γεμάτος με ελπίδα ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο, έσπευσα να ερμηνεύσω την καμπύλη ως την στροφή ενός δρόμου ή ακόμη καλύτερα ως μία αόριστη εικονογράφηση ελαστικού αυτοκινήτου. Λίγα μέτρα αργότερα είδαμε την ίδια γραμματοσειρά σε ένα φαρμακείο.
VIDEO CLUB
Ωραίο, 80s, retro, video. Όπως θα έπρεπε να γράφεται κάθε VIDEO CLUB. Ή όπως τελικά ήταν γραμμένα σχεδόν όλα.
ΑΝΘΟΠΩΛΕΙΟ
Τα Ανθοπωλεία πρέπει να είναι ρομαντικά. Ή τουλάχιστον αυτό νομίζει το 99% αυτών, άλλες φορές εκφρασμένο με καλλιγραφική γραφή και άλλες φορές με μεγάλα sans serif γράμματα σε ροζ χρώμα. Πάντως ένα είναι το σίγουρο, ο συνδυασμός των δύο είναι ανίκητος. Ροζ + Καλλιγραφικά γράμματα = ♥
ΦΑΡΜΑΚΕΙΟΝ
Τα φαρμακεία είναι ο Prince των ταμπελών. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η λέξη «φαρμακείο» είναι τελείως περιττή και τελικά διακοσμητική αφού και μόνο ο σταυρός αρκεί για να καταλάβει οποιοσδήποτε περί τίνος πρόκειται. Από εκεί και πέρα, η γραφή ακολουθεί απλά τις επιλογές του ιδιοκτήτη και κατά επέκταση μία συνέχεια του εσωτερικού χώρου. Σίγουρα πολύ πιο όμορφες βέβαια από τα mini luna park που στολίζουν πλέον τις προσόψεις των «cool» φαρμακείων που πραγματικά πιστεύω ότι το μόνο που τους λείπει, είναι να ακούγεται στην διαπασών μουσική τσίρκου.
ΚΑΒΑ ΠΟΤΩΝ
Μία κάβα ποτών οφείλει να υπόσχεται κάτι, έστω ελάχιστα, σαγηνευτικό. Μία υπόσχεση σαν την πρώτη γουλιά αλκοόλ και την ελπίδα πως από τη στιγμή εκείνη και μετά όλα θα πάνε καλά. Ο «giorgio» θυμίζει τον τύπο που εμφανίζεται στη δεξίωση με δανεικό κουστούμι και στο τέλος της βραδιάς, μεθυσμένος πια, χορεύει με το κασκορσέ. Από κάτω του, τα γράμματα που σχηματίζουν τις λέξεις «ΚΑΒΑ ΠΟΤΩΝ» φαίνονται να είναι τα λάφυρα που έψαχνα.
ΜΑΚΡΗΣ
Μία μικρή όαση. Ένα νησάκι ηρεμίας και καλής αισθητικής. Ο Μακρής είναι όμορφος, ρομαντικός, έχει σωστά γράμματα και χρώμα σχετικό με το αντικείμενό του. Θα το ήθελα 3 φορές μεγαλύτερο και πιο έντονο. Αλλά αλήθεια, τέτοιες στιγμές, εύχεσαι να είναι Μακρής ο δρόμος.
LUX
Τα Στεγνοκαθαριστήρια LUX έγιναν Ραφείο. Τα φανταστικά παχιά λατινικά γράμματα θα έπρεπε να είναι λόγος να κρατήσεις το όνομα ίδιο. Ραφείο LUX, σίγουρα πολύ καλύτερα. Τουλάχιστον το αποτύπωμα είναι εκεί παρά την άσπρη μπογιά που επίμονα προσπαθεί να το διαγράψει. Ποιος ξέρει, μπορεί στον ημιώροφο να υπάρχουν ακόμη αραχνιασμένες οι κρεμάστρες και οι σιδερώστρες περιμένοντας ανυπόμονα να ξαναζωντανέψουν.
ΡΑΔΙΟ
Πόσο όμορφη έκπληξη! Κρυμμένο μόλις στο μικρό τοιχάκι - κολόνα που προεξέχει από την πρόσοψη του κτιρίου, τα κόκκινα γράμματα μιας διαφοροποιημένης χειρόγραφης FUTURA είναι ακριβώς αυτό που θέλεις να δεις καθώς πλησιάζεις στην πόρτα ενός πανέμορφου μικρού καταστήματος για να σου τραβήξουν το ενδιαφέρον και να πλησιάσεις.
ΜΙΤΣΙ
Αν οι φωτογραφίες ταμπελών στην Αθήνα ήταν παιχνίδι υπέρ-ατού, η φωτογραφία του ΜΙΤΣΙ θα ήταν από τις «καλές κάρτες». Δύσκολο να βρεις τόσο μεγάλα και επιβλητικά γράμματα και άρα υποχρεωτικά, τα φωτογραφίζεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που αποδεικνύει περίτρανα ότι “size matters” αλλά κατά τα άλλα δεν καταφέρνει ιδιαίτερα καλά να σε σαγηνέψει. Δε νομίζω να έχω περάσει ποτέ από εκεί χωρίς να το φωτογραφίσω.
EXPRESS ΤΑΚΟΥΝΙ
Express ταμπέλα. Λάθος σε τόσα πολλά επίπεδα που τελικά μου αρέσει. Η δυσκολία σχεδιασμού των S που πάντα βγαίνουν λίγο πιο λεπτά ή λίγο πιο παχιά από τα υπόλοιπα γράμματα είναι εμφανής. Το σχεδόν ανάποδο Κ, τα 4 διαφορετικά άκρα του X και η κακή στοίχιση των γραμμάτων στις δύο λέξεις (Aλήθεια, αφού έχουμε 7 γράμματα στην επάνω λέξη, γιατί τα κάτω 7 γράμματα δεν είναι ακριβώς στοιχισμένα με τα από πάνω τους;), είναι λίγα μόνο από τα στοιχεία που κάνουν αυτή την ταμπέλα-κάδρο τόσο μοναδική.
ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟΝ - ΓΑΛΑΚΤΟΠΩΛΕΙΟΝ
Το ζαχαροπλαστείο - Γαλακτοπωλείο των Αφών Τρεβλού, φαίνεται να αγάπησε ιδιαίτερα το λογότυπο των ψυγείων ΙΖΟΛΑ που -πιθανώς- χρησιμοποιούσε κάποια χρόνια πριν. Τουλάχιστον αυτό φαίνεται να φανερώνει η μίμηση των γραμμάτων των δύο λέξεων με τα ορίτζιναλ γράμματα που έχουν χρησιμοποιηθεί στο φανταστικό λογότυπο της εταιρίας ηλεκτρικών συσκευών που μετά το 1951 μπήκε σε πάρα πολλά ελληνικά νοικοκυριά.
ΚΝΩΣΣΟΣ
Υπάρχουν κάποια όρια κακογουστιάς. Ακριβώς στην πύλη μετά από αυτά τα όρια, βρίσκεται η ταμπέλα “ΚΝΩΣΣΟΣ”. Το πορφυρό χρώμα από τις κολώνες του μινωικού ανακτόρου έχει γίνει ροζ και το βαθύ μπλε ένα γαλάζιο μπεμπέ που κάνει την ανάγνωση εξαιρετικά δύσκολη λόγω της μηδενικής αντίθεσης. Αλλά και πάλι, ίσως θα ήταν πιο εύστοχο αν ήταν όλα βαμμένα ροζ ή τέλος πάντων εάν δεν υπήρχαν εκεί καθόλου.
GOLD SILVER
Το έχω δείξει σε πέντε ανθρώπους. Όλοι διάβασαν Lord Silver. Έτσι και εγώ. Λίγα δευτερόλεπτα μετά διαπιστώνεις ότι κάτι πάει λάθος. Το GOLD SILVER είναι μία τρανταχτή απόδειξη γιατί δεν μπορούμε να συνδυάζουμε αρχιγράμματα για να γράφουμε λέξεις. Εκτός εάν είναι εμπορικό τρικ. Η αλήθεια είναι ότι από την στιγμή που το είδα και μετά, δεν έχει φύγει από το μυαλό μου.
TETA
Δεν μπορείς να μην αγαπήσεις την ΤΕΤΑ. Πανέμορφα απλά γράμματα, κεφαλαία και πολύ σίγουρα για τον εαυτό τους. Straight to the point. Και για τους ισπανόφωνους αναγνώστες, ένα φανταστικό hint στο περιεχόμενο του - πρώην- καταστήματος.
ΑΠΟΘΗΚΗ
Κάποιοι άνθρωποι, κάποια στιγμή σκέφτηκαν ότι θα ήταν πιθανώς καλή ιδέα εάν από το χρονικό σημείο εκείνο και έπειτα, θα γράφαμε όλες τις ταμπέλες με ακριβώς αυτά τα γράμματα. Λίγα χρόνια μετά, κάποιοι άλλοι κατάλαβαν ότι αυτό θα ήταν βαρετό και πανομοιότυπο. Απόδειξη και η τέλεια εφαρμογή της ταμπέλας ΠΩΛΕΙΤΑΙ με την υπόλοιπη σύνθεση. Μοναδικός τρόπος να την προσέξεις, η λάνθασμένη τοποθέτησή της.
ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΕΙΣ - ΕΠΙΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ
Επιτέλους! Οι ταμπέλες που όλοι αγαπάμε. Όμορφα σχεδιασμένα τυπογραφικά στοιχεία, εικονογράφιση και δυναμική σύνθεση. Στένσιλ και χρώμα. Ζήτω τα όμορφα γράμματα! Ζήτω η επιγραφοποιία!
Είναι τελικά όλες αυτές οι μικρές κακοφωνίες η σύνθεση για μια ευχάριστη και νοσταλγική ματιά στον αστικό ιστό; Τα ιστορικά στοιχεία είναι εκεί, η προσωπική έκφραση του επιγραφοποιού, του καλλιτέχνη ή τεχνίτη που σε μια στιγμή αποφασίζει να δώσει ταυτότητα στην επιχείρηση που τον εμπιστεύτηκε. Και μέσα από τα λαϊκά αυτά στοιχεία, το αποτύπωμα τελικά μιας εποχής που όπως όλες είναι γεμάτη από τόσα λάθη, όσα και μαθήματα για την επόμενη.
©Θανάσης Καρατζάς
©Θανάσης Καρατζάς
