Αν βγεις Λένορμαν, είναι μια ευθεία. Τέσσερα χλμ. από το κέντρο ζει και βασιλεύει ένας τεράστιος δήμος, o δήμος Περιστερίου, με ιστορία παράλληλη με την ανοικοδόμηση του σύγχρονου ελληνικού κράτους...
Μέχρι το 1922 η «περιοχή της Κολοκυνθούς» στις παραδείσιες όχθες του Κηφισού είναι ο τόπος αναψυχής των Αθηναίων. Την επόμενη χρονιά πλημμυρίζει από τα ξύλινα παραπήγματα των προσφύγων. Το τοπίο αλλοιώνεται αστραπιαία, οι παράγκες από πισσόχαρτο και φτηνά ξύλα «καταργούν» αμπέλια, δέντρα και περιβόλια. Η μια συνοικία διαδέχεται την άλλη: Άνω και ΚάτωΓερμανικά (από τις αποζημιώσεις της Γερμανίας για τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο), Κτιστά και οι «καλές» παράγκες στην Ευαγγελιστρίας και τον Άγιο Αντώνιο, οι οποίες ύστερα από 50 ολόκληρα χρόνια θα παραχωρήσουν τη θέση τους σε θηριώδεις εργατικές πολυκατοικίες – η πρώτη εικόνα που αντικρίζεις σήμερα μόλις βγεις από το μετρό στον Άγιο Αντώνιο. Η πρώτη εφαρμογή του κοινωνικού διαχωρισμού Δυτικά & Βόρεια Προάστια μόλις έχει γίνει. Το Λιγνιτωρυχείο το 1932 ξεκινάει να μαυρίζει με κάρβουνο τα σωθικά της περιοχής απλώνοντας στοές κάτω από το μισό Περιστέρι. Στην «Οπτασία», στην πλατεία του δημαρχείου, παρελαύνουν όλα τα ονόματα της εποχής: Τσιτσάνης, Μαρίκα Νίνου, Μπιθικώτσης, Σωτηρία Μπέλλου. Η τελευταία «έμενε στο Περιστέρι πίσω από το καφενείο του Ράιτσου κι έπαιζε τάβλι εκεί με τους άνδρες» θυμάται ο Περιστεριώτης Σεραφείμ Φυντανίδης στο βιβλίο του Νίκου Θεοδοσίου «Περιστέρι, η ιστορία του τόπου, το χρονικό των ανθρώπων (εκδ. «Ελεύθερος Διάλογος»).
Περιστέρι: η αθηναϊκή Αμερική
«Ήταν λίγο πριν το ’60. Στην περιφέρεια του παλιού προσφυγικού πυρήνα –Ανθούπολη, Αϊ-Γιώργης, Εκατό Δέντρα, Λόφος Αξιωματικών, Μπουρνάζι– μέρα με τη μέρα νέα σπιτάκια χτίζονταν όπως-όπως» συνεχίζει την περιγραφή ο Σεραφείμ Φυντανίδης. Θεσσαλοί, Ηπειρώτες, Πελοποννήσιοι και Κρητικοί οδηγούν τον πληθυσμό σε αύξηση κατά 122%. Η ανεξέλεγκτη και άνευ σχεδίου δόμηση σε εκτός σχεδίου μικρά οικόπεδα δημιουργεί σε χρόνο ρεκόρ μια σουρεαλιστική τσιμεντούπολη. Ο Κηφισός μετατρέπεται σταδιακά σε αγωγό λυμάτων για τα εργοστάσια. Η συνοικία περηφανεύεται την εργατική της καταγωγή – το 1965 ο ρεμπέτης Βαγγέλης Περπινιάδης κυκλοφορεί το άσμα «Είμαι από το Περιστέρι, μάγκας και παλιό μπεγλέρι». Μπαίνουν οι βάσεις για τα στερεότυπα. Σκληρά, δυτικά αγόρια και πληθωρικά, λαϊκά κορίτσια. Η Κατερίνα, γέννημα θρέμμα της περιοχής, θυμάται «σχολικές εκδρομές στη μεγάλη πράσινη έκταση των Εκατό Δέντρων και παιχνίδια δίπλα στο ρέμα». Στην επόμενη δεκαετία αυτά θα είναι πια οριστικά παρελθόν.
80s: τσαμπουκαλεμένο Περιστέρι
Το «βαρύ, λαϊκό προφίλ» φεύγει, τα «μικρομεσαία στρώματα» έρχονται. Περιστέρι = αχαλίνωτη δόμηση, δυτικά από το ποτάμι. Τελευταίο ανεκμετάλλευτο κάστρο το Μπουρνάζι με τις αποθήκες βιοτεχνιών και ένα αστυνομικό τμήμα. Ο σεισμός του ’82 κάνει τα χτισμένα πάνω στις στοές του κάρβουνου να πέσουν σαν τραπουλόχαρτα. Η νεολαία ξημεροβραδιάζεται σε τρεις καφετέριες – «Αγγελόπουλος», «Παπασπύρου», «Παραγωγή». Ο Κώστας θυμάται ότι… «η τελευταία ήταν και η βάση των πάρα πολλών τότε αντιρρησιών συνείδησης. Για να μας τρομοκρατήσουν οι μπάτσοι μάς έπαιρναν τις άδειες από τα παπάκια». Ήδη από το ’75 δήμαρχος είναι ο Δημήτρης Φωλόπουλος. Κατεβαίνει πάντα με το ΚΚΕ και μένει στη θέση του μέχρι το 1990. Το Περιστέρι βάφεται κόκκινο. Επί 3 χρόνια μάλιστα το Φεστιβάλ «ΚΝΕ-ΟΔΗΓΗΤΗΣ» γίνεται μέσα στο Άλσος Περιστερίου (εκεί όπου κάποτε ήταν οι εγκαταστάσεις του λιγνιτωρυχείου). Οι έφηβοι στα λύκεια ΙΑ΄ («θηριοτροφείο» όπως το χαρακτήρισε ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος) και ΚΓ’ (ίδιο κτίριο, διαφορετικές βάρδιες) στήνουν καβγάδες που παίρνουν διαστάσεις πολέμου. Ο Κώστας, μαθητής στο ΙΑ’ αρρένων θυμάται χαρακτηριστικά: «Το ’77 οι μαθητές που έμειναν στην ίδια τάξη έβαλαν φωτιά στα γραφεία των καθηγητών. Σκέψου μάλιστα ότι τότε τα ΜΑΤ έκαναν στο Περιστέρι την παρθενική τους εμφάνιση εκτός κέντρου».
Η γειτονιά του Κωνσταντίνου Βήτα και του Μιχάλη Δέλτα γεννά ποιητικές αστικές εικόνες στα τραγούδια των Στέρεο Νόβα. Το «Νέα Ζωή 705» (τραγούδι που φτάνει να παίζεται στο MTV) είναι το λεωφορείο με αφετηρία τη Ζήνωνος και τέρμα τη Νέα Ζωή – ίσως την πιο πυκνοδομημένη συνοικία του Περιστερίου.
Χειμώνας ’94: οι Πυξ Λαξ από τους διπλανούς Άγιους Ανάργυρους αυτοπροσδιορίζονται με το δίσκο «Για τους Πρίγκιπες της Δυτικής Όχθης» και μαζί τους αυτοπροσδιορίζονται όλα τα προάστια της Ζώνης Δ΄. Με την ίδια ταχύτητα που κάποτε χτίζονταν οι παράγκες εμφανίζονται τώρα καφετέριες, μπαρ και κλαμπ στο πρώην βιομηχανικό Μπουρνάζι δίπλα στον επίσης… «πρώην» Κηφισό. Τη νύχτα όλα τα Δυτικά Προάστια είναι εδώ. Παράλληλα, η περιοχή είναι η πρώτη «δυτική» που εξυπηρετείται από το μετρό, ενώ η αθλητική δραστηριότητα ως βασική διέξοδος των παιδιών έχει οδηγήσει σε μια εντυπωσιακή λίστα αθλητικών συλλόγων και επιτυχιών. Κυριαρχεί το καμάρι ο Ατρόμητος. Μετράμε επίσης τον Αθλητικό Όμιλο Περιστερίου, την Τόλμη Περιστερίου, τα Πράσινα Πουλιά, τη Θύελλα, τον Γαλαξία, τον Φοίνικα, τον Φίλιππο… Από το ’95 μέχρι το 2005 ο Γυμναστικός Σύλλογος Περιστερίου στο μπάσκετ ανδρών είναι η θρυλική ομάδα που βάζει τα Δυτικά Προάστια στο σαλόνι της Ευρωλίγκας. Η «γηπεδίλα» σκαλίζει την προαιώνια κόντρα με το διπλανό, επίσης τεράστιο, Αιγάλεω. Το σύνορο είναι η Καβάλας. Τα παπάκια τη διασχίζουν πατημένα για να εισβάλουν στις απάτητες πλατείες/δρόμους/γήπεδα του διπλανού δήμου με συχνές καταλήξεις ανοιγμένα κεφάλια.
Το Περιστέρι είναι πια ο 4ος μεγαλύτερος δήμος στην Ελλάδα, ενώ σύμφωνα με εκτιμήσεις του Δήμου οι κάτοικοι αγγίζουν τους 400.000. Σε μια πρωινή ξενάγηση, η ντόπια 27χρονη Αναστασία μού λέει ότι όταν επιστρέφει εδώ από το κέντρο λένε με την παρέα της «μπήκαμε στην Disneyland. Είναι πολύ φαντεζί το Περιστέρι. Εντάξει και λίγο κιτς ανά περιπτώσεις. Δες ας πούμε αυτό το απερίγραπτο άγαλμα, τον “Πυγμάχο Ολυμπιονίκη”. Πάντως, ο φωτισμός το βράδυ σε δρόμους και πλατείες κάνει τη νύχτα μέρα». Πίσω από τον ανακαινισμένο θερινό κινηματογράφο «Σινέ Πέραν» περπατάμε ανάμεσα στα παλιά προσφυγικά – τελευταίοι ζωντανοί μάρτυρες μια άλλης εποχής. Στην επόμενη βόλτα για το Άλσος αντικρίζεις μια εκτεταμένη… πράσινη πλατεία. Από το «Ρυθμιστικό Σχέδιο» του υπουργού Περιβάλλοντος Αντώνη Τρίτση το 1983 για ένα υπερτοπικό πάρκο που θα εξαπλωνόταν στο διπλανό μεγάλο νεκροταφείο (αυτό θα «μετακόμιζε» στο βουνό) «ψαλιδίστηκαν» πολλά στην πορεία. Στην αρχή ήταν τα σκουπιδιάρικα του Δήμου που θα πάρκαραν προσωρινά, ύστερα το Εκθεσιακό Κέντρο Περιστερίου, ύστερα η Πυροσβεστική, μια εκκλησία και κάπως έτσι ο πιο μεγάλος δήμος της Αττικής έφτασε να έχει το λιγότερο πράσινο από όλους. Πολυκατοικίες του ’80 σαν κουτιά, πολυκατοικίες του ’90 με σουρεαλιστικές παρεμβάσεις και αυθαίρετα στις παρυφές του Ποικίλου Όρους εξαφάνισαν τα τελευταία πράσινα δείγματα. Όπως όμως μου λέει η Αναστασία, η οποία δουλεύει και βγαίνει κυρίως στο κέντρο, «όταν έφυγα από το πατρικό και έψαχνα να νοικιάσω ένα σπίτι με μια φίλη μου ό,τι κοιτούσαμε στα Εξάρχεια μας φαινόταν μια σκοτεινή τρύπα. Εδώ, εξαιτίας της χαμηλής δόμησης (σ.σ. λόγω εδάφους) έχουμε θέα, ουρανό και φως ακόμα και από τον πρώτο όροφο. Γι’ αυτό δεν θα μπορούσα να ζω στο κέντρο». Όσο για την κάποτε κραταιή αγορά, με τον παραδοσιακά μεγάλο μεταποιητικό τομέα, το πλήθος καταστημάτων ένδυσης και υπόδησης στην πασαρέλα της Εθνικής Αντιστάσεως και τις επώνυμες βιοτεχνίες με έδρα το Περιστέρι, όλοι οι καταστηματάρχες συμφωνούν πως «η κατάσταση αυτή τη στιγμή είναι δύσκολη».
Τελευταίο επεισόδιο της σύγχρονης ιστορίας ο τελικός κυπέλλου ποδοσφαίρου Ελλάδας (Μάης 2011). Αντιμέτωποι δύο δήμοι με μεγάλη προσφυγική ιστορία. Ατρόμητος Περιστερίου V/S ΑΕΚ Ν. Φιλαδέλφειας. Οι Fentagins (οι αντιεξουσιαστικά και αντιρατσιστικά στρατευμένοι οπαδοί του Ατρόμητου με όνομα δανεισμένο από τις ομάδες Παλαιστινίων ανταρτών) διψάνε για νίκη (σε όλη την ιστορία της από το 1923 η ομάδα πρώτη φορά φτάνει σε αυτό τον τελικό). Το ίδιο και τα Χανούμια. Στον αγώνα της ντροπής νικητές βγαίνουν οι δεύτεροι. Πάντως, από το 2008 η ομάδα βρίσκεται στις Α΄ και Β΄ Εθνική κάνοντας το Περιστέρι να φουσκώνει από περηφάνια. Σε αυτό το Περιστέρι το ντόπιο hip hop συγκρότημα πιτσιρικάδων BFR τραγουδάει «Έτσι μεγάλωσα, μέσα στο Περιστέρι, στους δρόμους μέσα στο λόφο, στον Ταξιάρχη με τους παρανόμους» και στο τέλος τα παιδιά καταλήγουν να λένε αυτό που αισθάνονται στο μεγάλο χωνευτήρι της Αθήνας: «Με μια γενιά κατάθλιψης και εγώ εξαφανίζομαι».
Ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος για τη γειτονιά που γεννήθηκε και μεγάλωσε
«Ο παππούς ήταν πρόσφυγας από τη Σμύρνη. Tο πατρικό μου εξακολουθεί να είναι στον Άγ. Αντώνιο δίπλα στο 1ο Δημοτικό Σχολείο. Η παράγκα που έμενε με τον πατέρα μου γκρεμίστηκε για να χτιστεί το πέτρινο δημοτικό σχολείο που υπάρχει μέχρι σήμερα. Η αίθουσα του Χημείου ήταν στο ίδιο σημείο με το σπίτι του παππού. Το ’80, τo Περιστέρι ήταν μια μικροαστική συνοικία όπως οι υπόλοιπες και εμείς ήμασταν όπως οι παρέες στο κέντρο, γιατί τότε υπήρχαν οι φυλές και τα κοινά στοιχεία της μουσικής ή της πολιτικοποίησης. Όσο για τη μυθολογία των Δυτικών Προαστίων είναι μια γραφικότητα η οποία προσβάλλει την εικόνα που έζησα εγώ. Ίσως απλώς στο Περιστέρι να ήμασταν πιο εξοικειωμένοι με τις λαϊκές έννοιες της ντομπροσύνης, των ξηγημένων κ.τ.λ. »
Δες πιο κάτω:
Τη μικρού μήκους ταινία από τη δεκαετία του ’80 «Α! Το Παπουτσάκι» σε σενάριο και σκηνοθεσία του βέρου Περιστεριώτη Δημήτρη Καραγιάννη με πολλά πλάνα γυρισμένα στην περιοχή. Ένα ασπρόμαυρο, βωβό και avant garde διαμαντάκι.
8°
