Ψάχνεις τους πιο δροσερούς δρόμους; Τους έχουν καταγράψει ο Γρηγόρης Βάρρας, αναπληρωτής καθηγητής Σχεδιασμού Τοπίου στο ΤΕΙ Ηπείρου, με την ομάδα του.
Νωρίς απόγευμα στην πλατεία Ομονοίας. Ζέστη ασφυκτική∙ κουφόβραση μετά την πρωινή μπόρα. Στέκεσαι στην πιάτσα των ταξί που μοιάζουν να σε καλούν για να φτάσεις εγκαίρως στον προορισμό σου. Τέρμα Κυψέλης. Κι όμως, «η Αθήνα μπορεί κάλλιστα να περπατηθεί. Και να είναι ένας περίπατος ευχάριστος» αντιτείνει ο Γρηγόρης Βάρρας, αναπληρωτής καθηγητής Σχεδιασμού Τοπίου στο ΤΕΙ Ηπείρου. Υπακούς ακολουθώντας τον στα σκιερά στενάκια των Εξαρχείων. Κατά προτίμηση τα πεζοδρομημένα, «αφού αυτομάτως περιορίζονται τα “σκληρά” υλικά της πόλης». Πλατεία Εξαρχείων, Μπουμπουλίνας κι ένα άλμα στο απέναντι ρεύμα της Αλεξάνδρας. Στα κατάφυτα μονοπάτια του Πεδίου Άρεως. Από τη λεωφόρο Ευελπίδων, στην οδό Κέρκυρας, συναντάμε ένα τμήμα της Φωκίωνος Νέγρη κι ύστερα στον πεζόδρομο της Αγίας Ζώνης. Τερματισμός στα Άνω Πατήσια, στη δροσιά της Αγίας Λαύρας.
Φτάσαμε. Αυτή είναι μία από τις σχεδόν εκατό πράσινες διαδρομές που έχει αποτυπώσει η καταγραφή του κ. Βάρρα μέσα στα όρια του Δήμου Αθηναίων. Είναι ο πράσινος χάρτης της πόλης, ζώνες αστικών δεντροστοιχιών που δημιουργούν ένα ρέων άξονα δροσιάς μέσα στον οικιστικό ιστό, αποκλίνοντας τουλάχιστον δύο βαθμούς Κελσίου από τη θερμοκρασία ατμόσφαιρας των γειτονικών δρόμων. «Η πτώση της θερμοκρασίας έχει να κάνει με τα χτισμένα υλικά που συνορεύει κάθε φορά το πράσινο. Μια αντίστοιχη, αν και πιο αναλυτική, καταγραφή που κάναμε στην πόλη των Ιωαννίνων μάς έδειξε ότι οι συστάδες πρασίνου μπορούν να ρίξουν τη θερμοκρασία έως και 11 βαθμούς Κελσίου. Ή, το αντίστροφο, αν κόψουμε τα πλατάνια στην παραλίμνια περιοχή η θερμοκρασία θα ανέβει τουλάχιστον 5-7 βαθμούς. Ωστόσο, επειδή στην Αθήνα οι παράγοντες δόμησης είναι διαφορετικοί πρέπει να διαπιστώσουμε την αποκλιμάκωση της θερμοκρασίας κατά τόπους».
Μια (εν δυνάμει) δροσερή πόλη
Η Αθήνα είναι εν δυνάμει μια δροσερή πόλη. Ακούγεται σχεδόν απίστευτο. Πάντως, και με το υπάρχον αστικό πράσινο, σωστά φροντισμένο με κλαδεύσεις ώστε να δημιουργηθούν θόλοι από φυλλωσιές (πόσες φορές αλήθεια δεν έχεις περπατήσει τέτοιους δρόμους σε ευρωπαϊκές μητροπόλεις), το μικροκλίμα μονομιάς αλλάζει. Ο προστατευτικός κλοιός του πρασίνου αποδίδει μέχρι και μείωση πέντε βαθμών Κελσίου. Η λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας, από τους ελάχιστους ευρωπαϊκής φυσιογνωμίας άξονες της Αθήνας, μοιάζει γυμνή και στερείται φυτεύσεων. Κι όμως, σύμφωνα με τον κ. Βάρρα είναι μια υπεράνω υποψίας δροσερή λεωφόρος που συνδέει τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, τον πολύτιμο θύλακα του Εθνικού Κήπου και του Ζαππείου, με την περιοχή των Ιλισίων. «Αρκεί να κλαδευτούν παραγωγικά οι μουριές που είναι φυτεμένες στα φαρδιά πεζοδρόμια της. Θα παρέχεται πλήρης σκίαση, ακόμα και σε ημέρες του Ιουνίου και του Ιουλίου που η θερμοκρασία στο κέντρο θα φτάνει τους 38 και 40 βαθμούς. Η Βασιλίσσης Σοφίας περπατείται άνετα, με ντάλα ήλιο, χωρίς καν να φοράς καπέλο» σημειώνει.
Ο πράσινος πλούτος της Αθήνας στοιχειοθετείται από ποικιλία δέντρων. Είναι γεμάτη ακακίες (συχνά γερασμένες), πιπεριές, κερλετέριες, πεύκα, χαρουπιές, σφενδάμια, μουριές και άφθονες νεραντζιές, που δεν παρέχουν ούτε σκιά, ούτε δροσιά, παρά μόνο έχουν καλλωπιστική αξία. Βάσει αυτού του υλικού αλλά και της συγκυρίας η πόλη να διακόπτεται από λόφους και να περιφρουρείται από βουνά, η χαρτογράφηση του πρασίνου της αποσκοπεί στη δημιουργία μεγάλων πράσινων δικτύων που θα επικοινωνούν μεταξύ τους, είτε με την αποσπασματική ενίσχυση των φυτεύσεων είτε με την ένταξη μέσων σταθερής τροχιάς ως οργανικό κομμάτι των διαδρομών.
Το Μετρό είναι ο πιο τυπικός πράσινος «αγωγός» στην Αθήνα. Η καταγεγραμμένη διαδρομή από την περιοχή της Ριζούπολης μέχρι το Άλσος στο Γουδί περιλαμβάνει μια περιήγηση στην τροχιά που ακολουθεί ο Ποδονίφτης ως τον Βοτανικό, εισάγει τη μετακίνηση με Μετρό μέχρι το σταθμό Πανόρμου κι από εκεί διασχίζοντας την Κηφισίας και τη Μεσογείων, στη Σχολή Χωροφυλακής και τέλος στο άλσος. Φανταστείτε τώρα τα αθηναϊκά green routes (όπως αναφέρονται από τους σχεδιαστές τοπίου στις μεγαλουπόλεις της Δύσης) να εμφανίζονταν στο σύνολό τους σε ένα apps, μια εφαρμογή για tablet ή κινητό τηλέφωνο, ένα GPS πρασίνου. Εφαρμόζοντας τις 100 καταγεγραμμένες διαδρομές πάνω στους αθηναϊκούς χάρτες της Google, παραλαμβάνουμε, «μέσα σε μια εβδομάδα» όπως τονίζει ο καθηγητής Γρηγόρης Βάρρας, έναν πλήρη οδηγό περιήγησης στις γειτονιές της πόλης με το φυσικό κλιματισμό.
Τα οφέλη, για τα οποία έχουν ήδη εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους οι αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων, είναι πολλαπλά. Καταρχάς, μια πόλη που προσκαλεί τους κατοίκους της, πεζούς και ποδηλάτες, σε γνωριμία με το δημόσιο χώρο: δίνοντας info από την ηλικία και την ιστορικότητα των δέντρων σε αρχαίες χαραγμένες οδούς μέχρι και τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν τον ιστό στο ιστορικό τρίγωνο της πόλης. Μεγάλο το δέλεαρ και για τα τουριστικά γραφεία που μπορούν να παρέχουν την εφαρμογή στους ξένους επισκέπτες του κέντρου, αποφεύγοντας τη γνώριμη εικόνα του τουρίστα που περπατά στο κέντρο, πασχίζοντας να καλύψει το κεφάλι του από τον ήλιο με ένα χάρτη.
Η πλατφόρμα των πράσινων αθηναϊκών διαδρομών είχε κατατεθεί προ τετραετίας στο Υπουργείο Περιβάλλοντος για να έχει την αναμενόμενη εξέλιξη που παίρνουν συνήθως αυτές οι μελέτες: να γεμίζουν συρτάρια. Η μελέτη του κ. Βάρρα επιμένει πως εκτός από εργαλείο επανακατοίκησης του κέντρου, οι χάρτες θα μπορούσαν να είναι κι ένα τέλειο εργαλείο αιτημάτων πολιτών. Οι πράσινες διαδρομές, δηλαδή, να αποτελέσουν «γραμμή» για την απευθείας επικοινωνία των κατοίκων με μια βάση δεδομένων του Δήμου Αθηναίων που τελικά θα προστατεύει το ίδιο το πράσινο∙ από ενημέρωση για ασθένειες φυτών, σπασμένα κλαδιά, πτώσεις δέντρων ή γερασμένους κορμούς που κουράστηκαν να δροσίζουν την αθηναϊκή γη.
Κι άλλες πράσινες διαδρομές στην πόλη
Αφετηρία μας η Ακαδημία Πλάτωνος
Παίρνουμε την οδό Μοναστηρίου, στη συνέχεια μέσω της οδού Παλαμηδίου καταλήγουμε στον Κεραμεικό. Ακολουθώντας την οδό Θεσσαλονίκης φτάνουμε στο σταθμό του Θησείου και ανηφορίζοντας την Αποστόλου Παύλου καταλήγουμε στο Λόφο Φιλοπάππου και στην Ακρόπολη.
Αφετηρία μας η Ακρόπολη. Μέσω του πεζοδρόμου της Διονυσίου Αρεοπαγίτου φτάνουμε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Ακολουθούμε είτε τη λεωφόρο της Βασιλίσσης Όλγας είτε «κόβουμε» δρόμο μέσα από το Ζάππειο. Σταθμός στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Από εκεί, και διαμέσου της Εμπεδοκλέους, κατηφορίζουμε τη λεωφόρο Ηλία Ηλιού μέχρι στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών.
