Σιωπηλές ιστορίες ζώων — όταν η εξορία σημαίνει θάνατο

Η ηθική ερμηνεία του νόμου. Η ηθική εφαρμογή του νόμου. Αυτές είναι οι λέξεις-κλειδιά. Γιατί ακόμα και στο πιο ενεργό, στο πιο πλούσιο δημοτικό πρόγραμμα διαχείρισης αδέσποτων, με εντυπωσιακούς αριθμούς στειρώσεων και ηλεκτρονικών σημάνσεων, αυτό που κάνει την ουσιαστική διαφορά δεν είναι οι αριθμοί. Είναι ο τρόπος που διαχειρίζονται τα ζώα μετά τη στείρωσή τους. Κι εκεί αρχίζει το κρίσιμο κεφάλαιο: η επανένταξη. Τι σημαίνει όμως επανένταξη; Πώς ερμηνεύεται η φράση «οικείο περιβάλλον»; Είναι επιστροφή στο γνώριμο, ανάμεσα στους ανθρώπους — ή μήπως μια μορφή εξορίας; Οι ισορροπίες εδώ είναι λεπτές και καθορίζουν τη ζωή ή τον θάνατο ενός πλάσματος.

Ο νόμος 4830/2021 ορίζει ότι τα αδέσποτα που περισυλλέγονται για περίθαλψη ή/και στείρωση πρέπει να επιστρέφουν στο οικείο τους περιβάλλον, δηλαδή εκεί όπου ένιωθαν ασφάλεια, όπου τα γνώριζαν οι κάτοικοι, όπου μπορούσαν να τραφούν, να πιουν νερό, να τα προσέξει κάποιος αν αρρωστήσουν. Κάθε δήμος οφείλει να ορίζει, με απόφαση της πενταμελούς επιτροπής, ποιες είναι οι περιοχές όπου δεν θα γίνονται επανεντάξεις, ώστε τα ζώα να προστατεύονται και να ζουν μέσα στον κοινωνικό ιστό. Ο νόμος, δηλαδή, δεν μιλά για εξαφάνιση των ζώων από τα μάτια μας, αλλά για συμβίωση με σεβασμό και ευθύνη.

Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Στον προηγούμενο νόμο, τον 4039 του 2012, υπήρχε η φράση ότι τα ζώα επανεντάσσονται στο «φυσικό τους περιβάλλον». Η λέξη «φυσικό» παρερμηνεύτηκε βάναυσα. Πολλοί δήμοι θεώρησαν ότι φυσικό περιβάλλον σημαίνει δάσος, βουνό, ερημιά. Κι έτσι χιλιάδες σκύλοι οδηγήθηκαν στην εξορία, μακριά από τους ανθρώπους — χωρίς φαγητό, χωρίς φροντίδα, χωρίς καμία ελπίδα.

Ο σκύλος όμως δεν είναι άγριο ζώο. Είναι κοινωνικό πλάσμα, δεμένο με την ανθρώπινη παρουσία. Γι’ αυτό και ο νέος νόμος αντικατέστησε το «φυσικό» με το «οικείο». Γιατί οικείο περιβάλλον σημαίνει κοντά μας – μέσα στις πόλεις, στα χωριά, στις γειτονιές. Εκεί που μπορούν να ζήσουν με αξιοπρέπεια, να επιβλέπονται, να έχουν μια πιθανότητα να αγαπηθούν. Όταν όμως ένα ζώο απομακρύνεται και αφήνεται στα βουνά ή στα χωράφια, μακριά από κάθε ανθρώπινη παρουσία, αυτό δεν είναι επανένταξη· είναι θανατική καταδίκη. Μια αργή, βασανιστική εξορία, που συχνά τελειώνει με πείνα, δηλητήριο ή μοναξιά.

Έτσι έφυγε· χωρίς όνομα, χωρίς ευθύνη. Αυτή ήταν η μικρή της Οδύσσεια.

Κάπως έτσι ξεκινά και η ιστορία μιας σκυλίτσας από τη Γανόχωρα της Πιερίας· μιας μικρής Οδύσσειας που δεν έπρεπε ποτέ να έχει γραφτεί. Η Γανόχωρα απέχει μόλις 3,6 χιλιόμετρα από την Κατερίνη. Εκεί ζούσε η σκυλίτσα όταν περισυλλέχθηκε για να στειρωθεί — διστακτική, ήρεμη, άκακη. Λένε πως κάπως βρέθηκε μέσα στην πόλη, την Κατερίνη, κι έπειτα ο δήμος, εφαρμόζοντας όπως πίστευε τον νόμο, την «επανένταξε».

Μόνο που δεν τη μετέφερε στο οικείο της περιβάλλον, αλλά στην Παλιά Χράνη. Η Παλιά Χράνη — το χωριό-φάντασμα, που το 1974 οι κάτοικοί του εγκατέλειψαν για να σωθούν από κατολισθήσεις. Έμεινε ένα κουφάρι. Κι ο δήμος αποφάσισε να το «κατοικήσει» ξανά· όχι από ανθρώπους, αλλά από όσα η πόλη δεν χωρούσε. Έτσι, για να φαίνεται η πόλη «καθαρή», έκρυψε τα «προβλήματά» της στα χαλάσματα. Αρκετά ζώα μεταφέρθηκαν εκεί.

Σε ένα βίντεο, τραβηγμένο όταν την πήγαν εκεί, έτρεμε από τον φόβο της. Κολλημένη πάνω σε μια γούρνα με γλιτσιασμένο νερό, που είχαν στήσει για να ξεδιψάνε — κι εκεί μέσα κάποια πνίγηκαν προσπαθώντας να πιουν. Τα μεγαλύτερα, τα πιο παλιά, τα πιο ισχυρά επιτίθονταν στα νεοφερμένα και πιο αδύναμα. Εκεί η μικρή δεν άντεξε. Περπάτησε χιλιόμετρα. Κάθε φορά αναζητούσε τη μυρωδιά του τόπου που ήξερε.

Κρυβόταν εκεί – πάντα φοβισμένη, πάντα επιφυλακτική, πάντα κυνηγημένη

Επόμενη στάση: Νέα Τραπεζούντα, άλλο χωριό της Κατερίνης. Βρήκε καταφύγιο σε ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι. Κρυβόταν εκεί – πάντα φοβισμένη, πάντα επιφυλακτική, πάντα κυνηγημένη. Η Νέα Τραπεζούντα, όπως τόσα μέρη στην Ελλάδα, είναι τόπος όπου τα ζώα θεωρούνται ανεπιθύμητα: παρίες, απορρίμματα. Δεν τη ήθελαν ούτε εκεί.

Και ήρθε το αναμενόμενο. Εδώ, όπου ο έλεγχος των πληθυσμών γίνεται με δύο τρόπους – τον δύσκολο αλλά ηθικό, τη στείρωση, και τον εύκολο αλλά απάνθρωπο, οικείο όμως στη σχεδόν ανύπαρκτη φιλοζωική κουλτούρα του λαού μας: τη φόλα. Ο αργός, βασανιστικός θάνατος με το δηλητήριο που καίει τα σωθικά, που λιώνει το μέσα τους, που κάνει το σώμα να σπαρταράει πολλές φορές για ώρες, ώσπου να σβήσει.

Έτσι έφυγε· χωρίς όνομα, χωρίς ευθύνη. Αυτή ήταν η μικρή της Οδύσσεια — και η ιστορία της είναι πανομοιότυπη με πολλών, εκατομμυρίων άλλων πλασμάτων που φαίνεται πως η κοινωνία τα μισεί. Μια κοινωνία που τα δημιούργησε, μα είναι σαν να θέλει να τα ξεράσει.

Οι σιωπηλές ιστορίες εκατοντάδων ζώων που χάνονται κάθε χρόνο στις παρυφές της «διαχείρισης». Η επανένταξη των αδέσποτων ζώων δεν είναι πράξη διεκπεραίωσης. Είναι ευθύνη, είναι πολιτισμός. Γιατί αν δεν υπάρχει ήθος στην ερμηνεία του νόμου, τότε και ο πιο φιλοζωικός νόμος μετατρέπεται σε εργαλείο βίας. Η αληθινή πρόοδος δεν μετριέται με αριθμούς στειρώσεων, αλλά με τη συμπόνια που απομένει όταν τελειώσουν τα νούμερα.