Το κόστος της μη αλλαγής

Πολύ συχνά συναντάμε τη λέξη «αλλαγή» μέσα σε εισαγωγικά, σαν να χρειάζεται η καημένη προστασία ή σαν να πρέπει να παραμένει πάντα ανοιχτή σε χίλιες ερμηνείες. Αυτό συμβαίνει όχι επειδή δεν καταλαβαίνουμε το νόημα της, αλλά επειδή ακόμη και ως λέξη φέρει ένα βάρος. Προμηνύει μετατόπιση, αβεβαιότητα, αποχαιρετισμούς. Αυτά είναι τα προφανή κόστη της.

Υπάρχει όμως ένα ακόμα σοβαρό κόστος το οποίο δεν συζητιέται σχεδόν ποτέ.

Το κόστος της μη αλλαγής.

Κάθε φορά που επιλέγουμε να παραμείνουμε εκεί που είμαστε ενώ γνωρίζουμε ότι δεν μας καλύπτει πλέον (δουλειά που μας εξαντλεί, σχέση που έχει τελειώσει, συνθήκη που δεν μας ταιριάζει) δεν προστατεύουμε απλώς τη σταθερότητα μας.

Κάθε μη αλλαγή είναι μια ξεκάθαρη δράση όσο κι αν δεν της φαίνεται, που έχει τις συνέπειες της· χάνουμε ευκαιρίες, χάνουμε πιθανές εκδοχές του εαυτού μας και συχνά χάνουμε την αίσθηση ότι μπορούμε να επηρεάσουμε τη ζωή μας. H στασιμότητα δεν είναι ουδετερότητα.

Στην κοινωνιολογία, ο Bourdieu μίλησε για το habitus, τα ενσωματωμένα μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς που μας κρατούν μέσα σε ένα πλαίσιο. Το πλαίσιο αυτό συχνά ανταμείβεται κοινωνικά και επαγγελματικά, όμως όταν παύει να συντονίζεται με τις αξίες και τις ανάγκες μας, δημιουργεί έντονη εσωτερική τριβή. Αυτό που δεν σε αφήνει να κοιμηθείς το βράδυ ή σε κάνει να ξυπνάς με αγωνία το πρωί; Αυτό.

Η τριβή αυτή δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, όπως συχνά φοβόμαστε, αλλά εσωτερικό σήμα. Είναι το σημείο στο οποίο η παρούσα εκδοχή του εαυτού μας συγκρούεται με την εκδοχή που έχουμε μάθει να αναπαράγουμε. Η ψυχολογία περιγράφει αυτή τη σύγκρουση ως γνωσιακή ασυμφωνία με την εμπειρία μας να λέει «δεν σου ταιριάζει πια» αλλά τις συνήθειες και τις κοινωνικές προσδοκίες να απαντούν «μείνε εκεί». Σε αυτό το κενό χάνεται μεγάλο μέρος της ενέργειας, της αυτοπεποίθησης και της ορατότητας προς νέες δυνατότητες.

Από την οπτική της αλλαγής, η μη αλλαγή δεν είναι απραξία. Είναι μια στρατηγική διατήρησης του οικείου, της εικόνας μας, των ρόλων μας, της βεβαιότητας. Το βραχυπρόθεσμο κέρδος είναι η ασφάλεια. Το μακροπρόθεσμο κόστος είναι η συσσωρευμένη φθορά.

Αυτή η φθορά δεν εμφανίζεται απότομα. Έρχεται αθόρυβα, μέσω της καθημερινότητας, μέσα από συνηθισμένες μέρες που μοιάζουν όλες ίδιες, υποχωρήσεις που δικαιολογούμε προσωρινά και αποφάσεις που αναβάλλουμε διαρκώς. Και πολλές φορές, αυτό που ξεκινάει ως μια μικρή παραχώρηση «ας μείνω λίγο ακόμη» μετατρέπεται σε παρατεταμένη στασιμότητα, χωρίς ποτέ να έχει συνειδητοποιηθεί ως επιλογή αλλά εύκολα να ταξινομείται ως τυχαιότητα ή ως απλός χρόνος που περνάει.

Κι εδώ προκύπτουν ερωτήματα που δεν έχουν εύκολη απάντηση, αλλά έχουν σημασία:
Τι μου προσφέρει πραγματικά η σταθερότητα που διατηρώ;
Ποιο κόστος πληρώνω για να την κρατήσω ανέγγιχτη;
Τι θα συνέβαινε αν αξιολογούσα όχι μόνο τι φοβάμαι να χάσω, αλλά και τι θα μπορούσα να κερδίσω;

Και τελικά, παραμένω εδώ επειδή το επέλεξα ή επειδή το συνήθισα και με φοβίζει το διαφορετικό;
Η μη αλλαγή μας προστατεύει από τον κόπο της μετάβασης, αλλά μας στερεί χώρο για εξέλιξη, δημιουργικότητα, αυτοεκτίμηση, αυθεντικότητα και σε αρκετές περιπτώσεις όταν τα πράγματα ζορίζουν, επηρεάζει και την υγεία ψυχική και σωματική.

Το ζητούμενο δεν είναι η εμμονή στην αλλαγή, ούτε η αλλαγή για την αλλαγή σαν αυτοσκοπός χωρίς λόγο και ούτε η δαιμονοποίηση της σταθερότητας.
Το ζητούμενο είναι η αναγνώριση ότι το να μην αλλάζουμε πολύ απλά δεν είναι ουδέτερη κατάσταση.
Είναι μια ξεκάθαρη επιλογή που κρύβει ακόμα ένα κόστος. Το κόστος του να μην ανακαλύψουμε ποιοι θα μπορούσαμε να γίνουμε αν αποφασίζαμε όντως να αλλάξουμε πράγματα, συνθήκες, ανθρώπους και καταστάσεις που είναι ξεκάθαρο ότι δεν μας κάνουν (πια).

Λίγο πριν την αλλαγή της χρονιάς λοιπόν, ίσως το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν αντέχουμε την αλλαγή, αλλά αν αντέχουμε άλλο την παραμονή.
Ή όπως έγραψε η Virginia Woolf στο βιβλίο «Ένα δικό σου δωμάτιο»:
"Σκέφτηκα πόσο δυσάρεστο είναι να έχεις κλειδωθεί απέξω. Και επίσης σκέφτηκα πόσο χειρότερο είναι, ίσως, να έχεις κλειδωθείς μέσα".