Κάλαντα: Μήπως φέτος να τα πούμε κι εμείς; Πώς βοηθούν εγκέφαλο και αναπνοή

Είναι αυτή η εποχή του χρόνου που κάθε πόλη και χωριό φορούν σιγά-σιγά τα γιορτινά τους, οι δρόμοι γεμίζουν με στολίδια και φώτα κάθε χρώματος και σχήματος. Και λίγες μέρες μετά οι λεπτές παιδικές φωνές έρχονται ανυπόμονα να χτυπήσουν κουδούνια, να κρατήσουν τα τρίγωνα στα χέρια τους και να γεμίσουν τα πεζοδρόμια με μελωδίες που επιστρέφουν κάθε Δεκέμβρη σαν τελετουργικό. 

Τα κάλαντα –αυτή η απλή, σχεδόν ταπεινή παράδοση– δεν είναι μόνο χριστουγεννιάτικη νότα. Είναι μια άσκηση συλλογικότητας, μια άτυπη «θεραπεία» που ενώνει γειτονιές και γενιές.

Αυτό που συχνά προσπερνάμε είναι πως αυτή η απλή πράξη –το να τραγουδούν μικροί και μεγαλύτεροι με άλλους – μπορεί να λειτουργήσει σαν φυσικό «φάρμακο», μειώνοντας το άγχος, βελτιώνοντας την αναπνοή και ενεργοποιώντας περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη και τα συναισθήματα.

«Το τραγούδι είναι μια γνωστική, σωματική, συναισθηματική και κοινωνική πράξη», λέει ο Άλεξ Στριτ, ερευνητής στο Cambridge Institute for Music Therapy Research, που μελετά τη χρήση της μουσικής για την αποκατάσταση παιδιών και ενηλίκων με εγκεφαλικές βλάβες.

Οι ψυχολόγοι εδώ και χρόνια εντυπωσιάζονται από το γεγονός ότι οι άνθρωποι που τραγουδούν μαζί μπορούν να αναπτύξουν μια ισχυρή αίσθηση κοινωνικής συνοχής, ακόμη και οι πιο διστακτικοί τραγουδιστές. Έρευνες έχουν δείξει ότι εντελώς άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι μπορούν να δημιουργήσουν εκπληκτικά στενούς δεσμούς μετά από μόλις μία ώρα ομαδικού τραγουδιού.

Ίσως όχι τυχαία, υπάρχουν ξεκάθαρα σωματικά οφέλη για τους πνεύμονες και το αναπνευστικό σύστημα από το τραγούδι. Μερικοί ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει το τραγούδι για να βοηθήσουν ασθενείς με πνευμονικές νόσους.

Ανάσα, μνήμη και νευρώνες «ξυπνούν»

Το τραγούδι έχει και άλλες μετρήσιμες σωματικές επιδράσεις. Έχει βρεθεί ότι βελτιώνει τον καρδιακό παλμό και την αρτηριακή πίεση. Η ομαδική χορωδιακή τραγουδιστική δραστηριότητα έχει διαπιστωθεί ότι ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα με τρόπους που η απλή ακρόαση μουσικής δεν μπορεί.Υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις γι’ αυτό. Βιολογικά, θεωρείται ότι το τραγούδι ενεργοποιεί το πνευμονογαστρικό νεύρο, το οποίο συνδέεται άμεσα με τις φωνητικές χορδές και τους μυς στο πίσω μέρος του λαιμού. Η παρατεταμένη και ελεγχόμενη εκπνοή που απαιτείται για το τραγούδι απελευθερώνει ενδορφίνες – τις ορμόνες της ευχαρίστησης, της ευεξίας και της ανακούφισης από τον πόνο.

Το τραγούδι ενεργοποιεί επίσης ένα ευρύ νευρωνικό δίκτυο και στα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου, ενεργοποιώντας περιοχές που σχετίζονται με τη γλώσσα, την κίνηση και τα συναισθήματα. Αυτό, σε συνδυασμό με τη συγκέντρωση στην αναπνοή, το καθιστά αποτελεσματικό μέσο μείωσης του στρες.

«Οι αντιδράσεις ευεξίας φαίνονται ξεκάθαρα στις φωτεινότερες φωνές, στις εκφράσεις του προσώπου και στη στάση του σώματος», λέει ο Στριτ.

Υπάρχουν πιθανώς και βαθύτεροι εξελικτικοί λόγοι. Ορισμένοι ανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι οι πρόγονοί μας τραγουδούσαν πριν μιλήσουν, χρησιμοποιώντας ήχους για να μιμηθούν τη φύση ή να εκφράσουν συναισθήματα. Αυτό ίσως συνέβαλε στην ανάπτυξη κοινωνικών δομών, συναισθηματικής έκφρασης και τελετουργίας. Ο Στριτ τονίζει ότι δεν είναι τυχαίο που το τραγούδι αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης ζωής ήδη από τη γέννηση.

«Τραγουδάμε νανουρίσματα στα παιδιά, και μετά τραγούδια στις κηδείες,» λέει. «Μαθαίνουμε την προπαίδεια με ρυθμό, και το αλφάβητο μέσω της μελωδικής δομής.»

Χορωδιακό τραγούδι: Τα εντυπωσιακά του οφέλη

Ωστόσο, δεν είναι όλα τα είδη τραγουδιού εξίσου ωφέλιμα. Το χορωδιακό τραγούδι έχει βρεθεί ότι προσφέρει μεγαλύτερα ψυχολογικά οφέλη από το σόλο. Για τον λόγο αυτό, η εκπαίδευση συχνά χρησιμοποιεί το τραγούδι ως μέσο συνεργασίας, γλωσσικής ανάπτυξης και συναισθηματικής ρύθμισης στα παιδιά.

Ίσως το πιο εντυπωσιακό όφελος του τραγουδιού είναι ότι φαίνεται να βοηθά τον εγκέφαλο να επουλωθεί από βλάβες.

Ιατρικοί ειδικοί χρησιμοποιούν πλέον το τραγούδι για να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής ανθρώπων με διάφορες παθήσεις. Σε όλο τον κόσμο έχουν μελετηθεί κοινότητες-χορωδίες για καρκινοπαθείς, επιζώντες εγκεφαλικού, άτομα με Πάρκινσον, άτομα με άνοια και τους φροντιστές τους. Για παράδειγμα, το τραγούδι βελτιώνει την άρθρωση των ασθενών με Πάρκινσον.

Το τραγούδι λειτουργεί επίσης ως τρόπος ενίσχυσης της γενικής υγείας και έχει χαρακτηριστεί ως υποτιμημένη μορφή άσκησης, συγκρίσιμη με έναν ζωηρό περίπατο. «Το τραγούδι είναι σωματική δραστηριότητα και μπορεί να έχει παρόμοια οφέλη με την άσκηση», λέει ο Άνταμ Λιούις, αναπληρωτής καθηγητής φυσικοθεραπείας αναπνευστικού στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον.

Μία μελέτη μάλιστα υποστήριξε ότι το τραγούδι και οι φωνητικές ασκήσεις που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες τραγουδιστές συνιστούν καρδιοαναπνευστική άσκηση συγκρίσιμη με περπάτημα σε διάδρομο σε μέτριο ρυθμό.

Οι ερευνητές ωστόσο τονίζουν και την ψυχολογική διάσταση: το ομαδικό τραγούδι βοηθά άτομα με χρόνιες παθήσεις να εστιάζουν σε όσα μπορούν να κάνουν – όχι σε όσα δεν μπορούν.

«Φέρνει ισότητα στο δωμάτιο: ο φροντιστής δεν είναι πια φροντιστής, και ο γιατρός τραγουδάει μαζί με τον ασθενή με τον ίδιο τρόπο», λέει ο Στριτ. «Λίγα πράγματα μπορούν να το πετύχουν αυτό.»

Κάθε αναπνοή μετράει

Μεταξύ όσων ωφελούνται ιδιαιτέρως από το τραγούδι είναι άτομα με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα – τομέας που αποτελεί κεντρικό σημείο έρευνας για τον Κιρ Φίλιπ, λέκτορα ιατρικής στο Imperial College London. Ο Φίλιπ τονίζει ότι το τραγούδι δεν αποτελεί θεραπεία αλλά μια αποτελεσματική συμπληρωματική πρακτική που λειτουργεί μαζί με την ιατρική αγωγή.

«Για ορισμένους, η δύσπνοια τους αλλάζει τον τρόπο αναπνοής τους, κάνοντάς την ακανόνιστη και αναποτελεσματική», λέει. «Ορισμένες τραγουδιστικές μέθοδοι βοηθούν τους μυς, τον ρυθμό και το βάθος της αναπνοής και μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα.»

Μία από τις αξιοσημείωτες μελέτες του βασίστηκε σε ένα πρόγραμμα αναπνοής που αναπτύχθηκε με επαγγελματίες τραγουδιστές της English National Opera και εφαρμόστηκε σε ασθενείς με long covid. Μέσα σε έξι εβδομάδες, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι βελτίωσε την ποιότητα ζωής και ανακούφισε τα αναπνευστικά προβλήματα.

Αλλά ίσως το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι η ικανότητα του τραγουδιού να βοηθά τον εγκέφαλο να δημιουργεί νέες συνδέσεις μετά από τραυματισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της πρώην Αμερικανίδας βουλευτού Γκαμπριέλ Γκίφορντς, η οποία επέζησε ύστερα από πυροβολισμό στο κεφάλι το 2011. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ξαναέμαθε να περπατά, να μιλά, να διαβάζει και να γράφει, με θεραπευτές να χρησιμοποιούν τραγούδια της παιδικής της ηλικίας για να αποκαταστήσουν τη λεκτική της ευχέρεια.

Παρόμοιες μέθοδοι έχουν εφαρμοστεί και σε επιζώντες εγκεφαλικού – το τραγούδι προσφέρει τις ώρες επανάληψης που χρειάζονται για τη δημιουργία νέων νευρωνικών συνδέσεων ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Θεωρείται μάλιστα ότι ενισχύει τη νευροπλαστικότητα, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να «αναδομείται».

Υπάρχουν επίσης θεωρίες ότι το τραγούδι μπορεί να βοηθήσει άτομα με γνωστικές δυσκολίες, επειδή απαιτεί υψηλή συγκέντρωση, διαχείριση λέξεων και λεκτική μνήμη.

«Υπάρχει αυξανόμενη βάση δεδομένων που δείχνει γνωστικά οφέλη του τραγουδιού σε ηλικιωμένους», λέει ο καθηγητής νευροψυχολογίας Τέππο Σάρκαμο από το Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι. «Ωστόσο γνωρίζουμε ακόμη σχετικά λίγα για το κατά πόσο μπορεί να επιβραδύνει ή να αποτρέψει την έκπτωση – αυτό θα απαιτούσε μακροχρόνιες κλινικές μελέτες.»

Για τον Στριτ, όλη αυτή η έρευνα αναδεικνύει γιατί το τραγούδι αποτελεί τόσο θεμελιώδες στοιχείο της ανθρώπινης ζωής. Ωστόσο ανησυχεί ότι με την αύξηση του χρόνου που περνάμε μπροστά σε οθόνες, ολοένα και λιγότεροι άνθρωποι βιώνουν αυτά τα οφέλη.

«Υπάρχουν πολλά ακόμη να ανακαλύψουμε, ειδικά στην αποκατάσταση εγκεφαλικών κακώσεων», λέει. «Οι μελέτες τώρα αρχίζουν να δείχνουν πως το τραγούδι μπορεί να βοηθήσει ακόμη και ανθρώπους με σοβαρές βλάβες. Είναι λογικό – αφού το τραγούδι πάντοτε έπαιζε τεράστιο ρόλο στην κοινωνική συνοχή.»

Πηγή: BBC