Από το Xanax στο πάρκο: Τι μαθαίνεις στη Γερμανία για την υγεία σου

Διαβάζω μια ημερολογιακή μου καταγραφή από το 2022, χρονιά αρκετά δύσκολη για μένα. Βρίσκομαι στο Βερολίνο. Αυτό το πρωί πήγα στην παθολόγο μου, αφού οι πόνοι μου δεν ήταν μόνο σωματικοί αλλά και ψυχολογικοί· δουλειά, άγχος, έλλειψη ύπνου. Η παθολόγος, μια γυναίκα ήρεμη και χαμογελαστή, δεν δίνει ποτέ φάρμακα. Της περιέγραψα την κατάσταση της υγείας μου: έντονο στρες, δυσκολίες ύπνου, πεσμένη διάθεση, πόνους στο στήθος κάθε φορά που αγχώνομαι. Περίμενα, όπως θα περίμενε κάθε Έλληνας ασθενής, να φύγω με μια συνταγή στο χέρι, είχα συνηθίσει στην Ελλάδα να φεύγω πάντα από το ιατρείο με μια σακούλα συνταγές. Ένα παυσίπονο, ένα αντιβιοτικό «για καλό και για κακό», βιταμίνες, συμπληρώματα.

Το γερμανικό σύστημα υγείας και η κουλτούρα της πρόληψης

Η γερμανική ιατρική κουλτούρα επενδύει στην πρόληψη, στην αλλαγή τρόπου ζωής και σε θεραπείες χωρίς φάρμακα. Η γιατρός με άκουσε προσεκτικά και δεν έγραψε φάρμακα. Αντίθετα, άρχισε να ρωτάει για τις συνήθειες της ζωής μου: αν ασκούμαι, αν κοιμάμαι καλά, αν τρώω σωστά, αν βλέπω ήλιο ή μένω συνέχεια κλεισμένη μέσα. Στο άκουσμα του ότι είμαι βίγκαν, κάτι που συνήθως λέω χαμηλόφωνα και κάπως διστακτικά σε γιατρούς και γενικότερα, για ν’ αποφύγω κενολογίες και αχρείαστες κρίσεις, εκείνη χαμογέλασε: «Α, μπράβο σας, κι εγώ το προσπαθώ καιρό, είμαι προς το παρόν χορτοφάγος». Χαμογέλασα καθησυχασμένη. Δεν με κοίταξε με το γνωστό βλέμμα αποδοκιμασίας που έχω συναντήσει στην Ελλάδα, συνοδευόμενο από τη μόνιμη διάλεξη «χωρίς κρέας στερείσαι πρωτεΐνη, σίδηρο, βιταμίνη Β12, ψευδάργυρο, ασβέστιο...» και, ποιος ξέρει, ίσως και το ίδιο το νόημα της ζωής. Η στάση της, αντίθετα, έδειχνε κατανόηση και μια ήρεμη αποδοχή.

Μου εξήγησε στο γερμανικό σύστημα υγείας υπάρχει κάτι που λέγεται Rehabilitation – το «Reha». Αν κάποιος εμφανίσει ψυχικές διαταραχές ή βρεθεί σε αδιέξοδο από την πίεση, μπορεί να πάρει ειδική άδεια από τη δουλειά του και να πάει σε κέντρο αποκατάστασης, σε πρόγραμμα που θα τον βοηθήσει να ξαναβρεί ρυθμό και ισορροπία. Μου είπε επίσης ότι η πρώτη γραμμή θεραπείας συχνά δεν είναι το χάπι, αλλά η ψυχοθεραπεία, η αλλαγή τρόπου ζωής – άσκηση, διατροφή, ύπνος, καθημερινή ρουτίνα. Μόνο αν αυτά δεν αρκούν, και με βάση συγκεκριμένα πρωτόκολλα, χρησιμοποιούνται αντικαταθλιπτικά ή άλλα φάρμακα. Μπορεί να μου γράψει ευχαρίστως ένα χαρτί για τη δουλειά μου, ώστε να πάρω δύο βδομάδες άδεια και να πάω σε Reha. Τα Reha, όπως ανακάλυψα αργότερα, είναι συχνά εγκαταστάσεις μέσα στη φύση, σε βουνά ή δασώδεις περιοχές, με πισίνα, γυμναστήριο και προγράμματα άσκησης, όπου πηγαίνει κανείς για να απομακρυνθεί από τα προβλήματά του και να υποστηριχθεί συστηματικά από ειδικούς.

Το Xanax, το οποίο όλοι έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας (και στα συρτάρια μας) για τις δύσκολες στιγμές, στη Γερμανία θεωρείται σχεδόν απαγορευμένο λόγω της ισχυρής του δράσης. Ευτυχώς, εγώ δεν το είχα πάρει ποτέ, ούτε τίποτα παρεμφερές. «Είστε δυνατή γυναίκα, συνεχίστε», μου είπε η γιατρός, αλλά μου άνοιξε και την πόρτα στο πεντάλεπτο· άλλωστε, σε ένα γερμανικό ιατρείο η επίσκεψη έχει μάξιμουμ διάρκεια τα δέκα λεπτά.

Το γερμανικό σύστημα υγείας και οι διαφορές του με το ελληνικό σύστημα

Στα τόσα χρόνια στη Γερμανία, συνειδητοποίησα πόσο διαφορετικές είναι οι κουλτούρες Ελλάδας και Γερμανίας στην ιατρική. Στη Γερμανία, η λογική είναι σταδιακή: πρώτα η ψυχοθεραπεία, η αποκατάσταση, οι μη φαρμακευτικές λύσεις, η θεσμική στήριξη, ακόμα και με επίσημη άδεια εργασίας. Στην Ελλάδα, αντίθετα, η φαρμακευτική αγωγή είναι συχνά η πρώτη και πιο «έτοιμη» λύση. Είναι πολύ συνηθισμένο να ξεκινάει κάποιος με αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά σχεδόν ταυτόχρονα με την ψυχοθεραπεία – αν φυσικά βρει ψυχοθεραπευτή, γιατί οι λίστες αναμονής στο δημόσιο σύστημα είναι τεράστιες και συχνά η μόνη γρήγορη λύση είναι ο ιδιωτικός τομέας, με αρκετό κόστος. Ο ασθενής μπορεί να είναι υπέρβαρος ή να έχει διαβήτη και ο γιατρός να μην του λέει να κόψει το κρέας, τα γλυκά, τη ζάχαρη κ.ο.κ.

Η διαφορά φαίνεται και στο ζήτημα της εργασίας. Στη Γερμανία, το να πάρεις άδεια λόγω ψυχικής δυσκολίας θεωρείται αυτονόητο δικαίωμα και συνοδεύεται από υποστηρικτικές δομές. Στην Ελλάδα, αντίθετα, η αναρρωτική άδεια για ψυχικά προβλήματα συχνά αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό από εργοδότες και φόβο από τους εργαζόμενους, ειδικά στον ιδιωτικό τομέα.

Και, βέβαια, δεν μπορώ να μην αναφέρω τα αντιβιοτικά. Στην Ελλάδα η υπερκατανάλωση είναι σχεδόν εθνικό σπορ – δεν είναι τυχαίο ότι τα φαρμακεία συχνά τα έδιναν χωρίς συνταγή, κάτι που έχει οδηγήσει σε υψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας. Στη Γερμανία, αντίθετα, τα αντιβιοτικά συνταγογραφούνται σπάνια και μόνο αν είναι πραγματικά απαραίτητα· πολλές φορές, ακόμα και με βαριά συμπτώματα, ο γιατρός θα σε στείλει σπίτι με οδηγία «ξεκούραση και τσάι», κάτι που συχνά κοροϊδεύαμε όταν αναλωνόμασταν στο μεταξύ μας ντροπιαστικό «german bashing», αλλά το οποίο ανακαλύπτω εκ των υστέρων πόσο πολύτιμη συμβουλή είναι.

Μέσα σ’ όλα αυτά, δεν λείπει και το χιούμορ. Στα βιντεάκια ενός Αμερικανού influencer που ζει στη Γερμανία, ο πρωταγωνιστής μπαίνει στο ιατρείο σφαδάζοντας από τον πόνο, ο Γερμανός γιατρός τον κοιτά με ψυχραιμία και του λέει: «Πεζοπορία στο δάσος, και θα σου περάσει». Και γελάω, γιατί μέσα από την υπερβολή αναγνωρίζω την αλήθεια: στη Γερμανία, η συνταγή σπάνια είναι ένα χάπι – συχνότερα είναι ένας άλλος τρόπος ζωής. Και ναι, ακόμα και οι συναντήσεις με Γερμανούς φίλους ή τα πρώτα ραντεβού γίνονται περπατώντας σε πάρκα – όπου ξεπατωνόμαστε, ειδικά εμείς οι Έλληνες, που είμαστε συνηθισμένοι να πηγαίνουμε παντού με αμάξι. Εκεί όμως είναι άλλος κόσμος: αντί για καφέ σε καναπέδες ή πολύωρους φραπέδες στο κατάστημα, περπατάς, κουβεντιάζεις, ανασαίνεις και ανακαλύπτεις ότι η κοινωνική ζωή μπορεί να είναι ταυτόχρονα κουβέντα, κίνηση και ήπια γυμναστική. Σαν να λέμε, στην Ελλάδα η διασκέδαση είναι καθιστή· στη Γερμανία είναι πεζοπορία με πολιτισμικό twist.

Τελικά, βγήκα από το ιατρείο χωρίς συνταγή. Και ίσως να απογοητεύτηκα λίγο – τόσο βαθιά είναι ριζωμένη η ελληνική νοοτροπία του «δώσε μου κάτι να πάρω». Όμως η Γερμανίδα γιατρός μού άφησε κάτι πιο βαθύ: την αίσθηση ότι δεν είμαι μόνο ένα σώμα που χρειάζεται χάπια, αλλά ένας άνθρωπος που χρειάζεται χρόνο, χώρο και υποστήριξη για να αναρρώσει.