Εμμηνόπαυση: Μύθοι, πλάνες, ταμπού, και πραγματικότητα

Οι ιστορίες σε αυτή τη στήλη αντλούν στοιχεία από αληθινά γεγονότα και από ανθρώπους που έχω συναντήσει κυρίως στον ψυχοθεραπευτικό χώρο. Όλες τους έχουν υποστεί λογοτεχνική επεξεργασία για την προστασία των εμπλεκομένων, τόσο που πια έχουν μετατραπεί σε ξέχωρες υπάρξεις. Καλή ανάγνωση! — Σ.Π.

Οι μανάδες δεν ντύνονται έτσι

Η Τ. κοίταξε τον καθρέφτη πριν φύγει από το σπίτι. Είχε ετοιμαστεί για την πρώτη συνεδρία ψυχοθεραπείας, μια συνεδρία που περίμενε καιρό αλλά πάντα ανέβαλλε. Η εμμηνόπαυση είχε μπει ξαφνικά στη ζωή της, φέρνοντας μαζί της αλλαγές που την έκαναν να νιώθει ξένη με το ίδιο της το σώμα. Οι εξάψεις, η αϋπνία, οι μεταβολές στη διάθεση, όλα είχαν επηρεάσει όχι μόνο την καθημερινότητά της αλλά και την αυτοεικόνα της.

Μπαίνοντας στο γραφείο της θεραπεύτριας, ένιωσε ένα μίγμα άγχους και ανακούφισης. Ήταν η πρώτη φορά που θα μιλούσε ανοιχτά για όσα την απασχολούσαν.

«Δεν ξέρω από πού να ξεκινήσω», είπε με αβέβαιη φωνή.

Η θεραπεύτρια χαμογέλασε καθησυχαστικά.

«Από όπου αισθανθείτε άνετα να ξεκινήσετε», της απάντησε.

Ξεκίνησε, τελικά, να μιλά για τις κόρες της. Τις είχε αποκτήσει σε νεαρή ηλικία και πάντα είχε ταυτίσει τη θηλυκότητά της με τη μητρότητα. Με τη δυνατότητα να γίνεις μητέρα. Τώρα όμως που οι κόρες της είχαν μεγαλώσει και είχαν αποκτήσει τη δική τους ανεξάρτητη ζωή, ένιωθε ότι είχε χάσει ένα σημαντικό κομμάτι της ταυτότητάς της. Ένιωθε πως δεν χάρηκε το σώμα της όσο θα μπορούσε, πως είχε εγκλωβιστεί σε έναν ρόλο που της είχε φορεθεί.

«Οι μανάδες δεν ντύνονται έτσι», «Παύουμε να είμαστε γυναίκες όταν έχουμε παιδιά», «Η μητρότητα θέλει θυσίες και οι κόρες σου δεν μπορούν να έχουν μια μάνα που φοράει κοριτσίστικα ρούχα» — έτσι τής έλεγε η μητέρα της. Ήταν μια γυναίκα 28 χρονών όταν γέννησε τις δίδυμες. Η μητέρα της ήταν μόνο 48 όταν της τα έλεγε αυτά. Ήταν όμως μια βασανισμένη γυναίκα, κατατρεγμένη από τα δικά της φαντάσματα. Η Τ. μεγάλωσε μέσα σε ένα περιβάλλον γεμάτο γυναίκες, με την αίσθηση πως η ομορφιά και η θηλυκότητά της αποτελεί απειλή.

Δεν είμαι πια η ίδια γυναίκα

«Αν δεν κρατάμε ικανοποιημένους τους άντρες, δεν θα φέρουν αυτά που πρέπει στο σπίτι. Κι αν δεν τα φέρουν, χαθήκαμε». Θα ορκιζόταν πως είχε ακούσει τη γιαγιά της να ψιθυρίζει αυτά τα λόγια στο αυτί της, μέσα από το στόμα της μητέρας της.

Αν έλεγε όχι, θα δυσαρεστούσε· αν δυσαρεστούσε, δεν θα ικανοποιούσε· κι αν δεν ικανοποιούσε, θα χανόταν. «Γιατί θα πρέπει εγώ να ικανοποιώ τους άλλους για να ικανοποιηθώ;» αναρωτιόταν, αν και ποτέ φωναχτά — μόνο στη συνεδρία κατάφερε να το ξεστομίσει.

Ο άντρας της, λίγα χρόνια μεγαλύτερος, ταξίδευε συχνά, της έλεγε πως είναι υπέροχη, πως μπορούσε να τη στηρίξει και να κάνει ό,τι θέλει επαγγελματικά. Εκείνη όμως ήταν παγωμένη, αισθανόταν ασφάλεια μόνο μέσα στον σφιχτό κορσέ της γυναίκας που ικανοποιεί τον άντρα και έπειτα της μητρότητας, μιας μητρότητας στερητικής για τη μάνα και άπλετης προσφοράς προς τις κόρες.

«Ποια είμαι πέρα από εκείνη τη γυναίκα που δίνει απόλαυση και από εκείνη που είναι μητέρα;» είπε. Η απουσία της περιόδου της είχε ενισχύσει αυτό το αίσθημα απώλειας. Ήταν σαν να την είχε εγκαταλείψει μια βασική της λειτουργία, σαν να είχε πάψει να είναι γυναίκα με τον τρόπο που από πάντα την είχε ορίσει η κοινωνία. «Οι γυναίκες που δεν μπορούν να κάνουν παιδιά είναι τζάμπα γεννημένες. Κι όταν σταματά το αίμα, τότε έχει τελειώσει και ο λόγος να ζεις. Μόνο τα εγγόνια σε επαναφέρουν», έλεγε η γιαγιά της και η μητέρα της την άκουγε κουνώντας το κεφάλι.

«Αισθάνομαι κακοποιημένη από τις γυναίκες που νόμιζα πως με λατρεύουν», είπε και άρπαξε το κουτί με τα χαρτομάντιλα. Και έπειτα μίλησε για το σώμα της. Πάντα το φρόντιζε, κυρίως γιατί ήξερε πως αυτό ευχαριστούσε τον άντρα της, αλλά τώρα έβλεπε τις αλλαγές που δεν μπορούσε να ελέγξει: η επιδερμίδα της είχε χάσει τη σφριγηλότητά της, ένιωθε συχνά κουρασμένη, η λίμπιντό της είχε μειωθεί. Αυτό επηρέασε και τη σχέση της με τον άντρα της. Παλιά, η οικειότητα και το σεξ ήταν ένας τρόπος σύνδεσης. Τώρα, όμως, αισθανόταν αμήχανα, σαν να είχε χαθεί ένα μέρος της επιθυμίας. «Δεν είμαι πια η ίδια γυναίκα», είπε σιγανά, σαν να το συνειδητοποιούσε για πρώτη φορά.

Η θεραπεύτρια την ενθάρρυνε να εξερευνήσει αυτά τα συναισθήματα χωρίς ενοχή. Η εμμηνόπαυση δεν είναι βέβαια το τέλος της θηλυκότητας, είναι απλούστατα μια νέα φάση. Το σώμα αλλάζει, ναι, αλλά δεν χάνει την αξία του. Η σεξουαλικότητα μπορεί να επαναπροσδιοριστεί, να γίνει πιο συνειδητή, πιο βαθιά, λιγότερο εξαρτημένη από την εικόνα και περισσότερο από τη σύνδεση.

Στο τέλος της συνεδρίας, η Τ. ένιωσε για πρώτη φορά ότι είχε ελπίδα. Δεν είχε απαντήσεις για όλα, αλλά είχε κάνει τουλάχιστον την αρχή. Ήξερε ότι είχε δικαίωμα να μιλήσει για όσα την απασχολούσαν, να ζητήσει στήριξη και να ανακαλύψει νέες πτυχές της θηλυκότητάς της. Η εμμηνόπαυση δεν ήταν το τέλος, αλλά μια μετάβαση — και, όπως κάθε μετάβαση, ήθελε χρόνο, αποδοχή και αγάπη προς τον εαυτό της.

Παρά το γεγονός ότι η εμμηνόπαυση είναι μια φυσιολογική και αναπόφευκτη εμπειρία, πολλές γυναίκες νιώθουν αμηχανία και αποφεύγουν να μιλούν ανοιχτά γι’ αυτήν.

Ταμπού και ντροπή γύρω από την εμμηνόπαυση

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, μία στις τρεις γυναίκες νιώθει άβολα να μιλήσει για την εμπειρία της κατά την εμμηνόπαυση και επιλέγει να την κρύβει. Αυτό όμως περιορίζει την πρόσβασή της σε πολύτιμες πληροφορίες και όλη την υποστήριξη που χρειάζεται.

Η εμμηνόπαυση συνήθως εμφανίζεται μεταξύ 45 και 55 ετών, αν και τα συμπτώματα μπορεί να ξεκινήσουν νωρίτερα. Κατά τη διάρκειά της, το σώμα υφίσταται σημαντικές ορμονικές αλλαγές, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν εξάψεις, νυχτερινή εφίδρωση, μεταβολές στη διάθεση, αϋπνία, κολπική ξηρότητα και απώλεια οστικής πυκνότητας.

Κάθε γυναίκα βιώνει αυτή τη φάση με διαφορετικό τρόπο, με ποικίλες εντάσεις και εκδηλώσεις συμπτωμάτων. Για το πώς θα την υποδεχτεί, σημαντικό ρόλο παίζουν τα βιώματα της και τα βιώματα των γυναικών που τη μεγάλωσαν. Η διαγενεακή και ψυχοκοινωνική πίεση και η έλλειψη ενημέρωσης συχνά κάνουν αυτή τη φυσική μετάβαση πιο δύσκολη απ’ όσο θα έπρεπε.

Παρά το γεγονός ότι η εμμηνόπαυση είναι μια φυσιολογική και αναπόφευκτη εμπειρία, πολλές γυναίκες νιώθουν αμηχανία και αποφεύγουν να μιλούν ανοιχτά γι’ αυτήν. Η ντροπή μπορεί να πηγάζει από διάφορους παράγοντες, όπως:

• Η κοινωνική πίεση να φαίνονται νέες και γόνιμες.
• Η έλλειψη ενημέρωσης για το τι πραγματικά συμβαίνει στο σώμα τους.
• Η απουσία υποστήριξης από το κοινωνικό περιβάλλον, τους θεσμούς και τους επαγγελματίες υγείας.

Πολλές γυναίκες καταλήγουν να παλεύουν μόνες με τις δυσκολίες που προκύπτουν, κάτι που μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο τη σωματική τους υγεία, αλλά και την ψυχολογική τους κατάσταση και την αυτοεκτίμησή τους.

Είναι απαραίτητο να μιλήσουμε ανοιχτά για την εμμηνόπαυση και να ενημερώσουμε την κοινωνία γι’ αυτήν. Ο πρώτος τρόπος για να καταπολεμηθούν η άγνοια και η ντροπή είναι η σωστή πληροφόρηση.

Γυναικεία υγεία και ομάδες υποστήριξης

Η εμμηνόπαυση είναι μόνο μία από τις πολλές σημαντικές πτυχές της γυναικείας υγείας. Είναι ζωτικής σημασίας να προωθηθεί ένας ανοιχτός διάλογος και για άλλα θέματα, όπως τα εξής:

• Η υγιεινή της ευαίσθητης περιοχής
• Η σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία
• Η ψυχική και σωματική ευεξία των γυναικών

Η συζήτηση γύρω από αυτά τα ζητήματα μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία μιας πιο ενημερωμένης και υποστηρικτικής κοινωνίας.

Όλα αυτά θα μπορούσαν να κάνουν τη διαφορά και να συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των γυναικών. Όμως το πιο σημαντικό είναι αυτό: η αλληλεγγύη μεταξύ των γυναικών. Οι γυναίκες χρειάζεται να αισθάνονται ότι έχουν ένα υποστηρικτικό δίκτυο γύρω τους. Η ενδυνάμωση και η αλληλεγγύη είναι το κλειδί για να ξεπεραστεί η απομόνωση που μπορεί να προκαλέσει η εμμηνόπαυση. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητα τα εξής:

• Δημιουργία ασφαλών χώρων συζήτησης
• Ομάδες υποστήριξης και κοινότητες γυναικών
• Ανοιχτή ανταλλαγή εμπειριών και συμβουλών

Γιατί ποτέ καμία γυναίκα δεν πρέπει να αισθάνεται μόνη.

Ικανές για τα πάντα

1. Τα συμπτώματα δεν κρατούν μια ζωή. Να έχετε στο μυαλό σας πως σύντομα θα ολοκληρωθούν οι διεργασίες στον οργανισμό σας και θα μπορείτε και πάλι να απολαύσετε όσα στερείστε. Η διάθεσή σας σταδιακά θα επανέλθει, τα νεύρα θα υποχωρήσουν, οι εντάσεις θα εκλείψουν.
2. Κι αν το δούμε αλλιώς; Πρόκειται για μια απελευθέρωση. Αν αισθάνεστε πως έχετε χάσει ένα μέρος του εαυτού σας, δεν είναι και απόλυτα αδικαιολόγητο. Πρόκειται για ένα μέρος του εαυτού που αφορά το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα, και αυτό παύει να υφίσταται. Πρόκειται για ένα σημαντικό «πένθος» είτε έχουμε είτε δεν έχουμε γεννήσει (και σε αυτή την περίπτωση θα είναι σημαντικό να διερευνηθεί το πένθος αν επιμείνει). Μόλις όμως αυτή η τεταμένη κατάσταση αρχίσει να ξεθωριάζει, θα αισθανθείτε πλέον ένα άλλο είδος απελευθέρωσης. Δεν είναι λίγες οι γυναίκες που μετά την κλιμακτήριο άρχισαν να κάνουν πράγματα που τις ευχαριστούν και τις γεμίζουν.
3. «Ερωμένη ή μητέρα»: Κι αν δεν είμαι μόνο αυτά; Στο συλλογικό ασυνείδητο του Δυτικού κόσμου η γυναίκα είναι κυρίως δύο πράγματα: ερωτικό αντικείμενο ή μητέρα. Tι γίνεται, λοιπόν, όταν η γυναίκα δεν μπορεί πια να γίνει μητέρα ούτε όμως και να εκπληρώσει τον στερεοτυπικό ρόλο που της αποδίδεται σαν ερωμένη; Είναι λογικό να προκύπτει ένα κενό που δημιουργεί στη γυναίκα πρόσθετο άγχος και της προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη ανασφάλεια. Τις περισσότερες φορές όμως, αν μείνουμε ψύχραιμες, θα δούμε πως το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το σώμα μας και τη σεξουαλικότητα μας. Δεν είναι μάλιστα καθόλου λίγες οι φορές που έχω συναντήσει και δουλέψει με γυναίκες που μόλις μπήκαν στην εμμηνόπαυση άρχισαν να ζουν! Απελευθερωμένες από ταμπού, βούτηξαν σε ένα νέο πέλαγος αισθήσεων και ήρθαν σε στενή και βαθιά επαφή με το σώμα και την ψυχή τους.

Και να θυμάστε: Οι μονοδιάστατες και στείρες αντιλήψεις για το ποιες θα έπρεπε να είμαστε σε κάθε φάση της ζωής μας εκπορεύονται από ανθρώπους που δεν μπορούν να κατανοήσουν πως αυτές οι διαδικασίες των κύκλων της ζωής αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της και αφορούν και τους ίδιους. Το ζητούμενο είναι να έρθουμε σε επαφή με όσα κουβαλάμε μέσα μας: τις χαρές, τα πένθη μας, τις απογοητεύσεις, τις φαντασιώσεις μας, την ιστορία μας. Αν τα καταφέρουμε να πλησιάσουμε εμάς, τότε θα είμαστε ικανές για τα πάντα.