Πού μπορεί να οδηγήσει το έντονο άγχος

Το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένες αποφάσεις και σε κακή ψυχική και σωματική υγεία: το ξέρουμε όλοι. Μπορεί επίσης να ξεπεράσει αυτά τα όρια: άτομα που βιώνουν έντονο άγχος κινδυνεύουν από μια ποικιλία διαταραχών που εντάσσονται στο φάσμα της αποπραγματοποίησης/αποπροσωποποίησης.

Η αποπραγματοποίηση είναι η παραμόρφωση της αντίληψης του εξωτερικού κόσμου έτσι ώστε να φαντάζει αλλόκοτος, εξωπραγματικός, μη αναγνωρίσιμος. Τα άτομα προσλαμβάνουν το περιβάλλον ως «τεχνητό», χωρίς αυθορμητισμό, συναισθήματα ή βάθος· δισδιάστατο κατά κάποιον τρόπο. Αυτά τα «ψυχοδιασπαστικά» συμπτώματα παρατηρούνται συχνά ως παρενέργεια ψυχοτρόπων φαρμάκων ή/και από παρατεταμένη έλλειψη ύπνου. Η αποπραγματοποίηση είναι μια εμπειρία που συνοδεύεται μερικές φορές από αποπροσωποποίηση: το άτομο νιώθει ότι ο εαυτός του «δεν είναι πραγματικός» — ωστόσο, παρά τις ομοιότητες ανάμεσα στις δύο διαταραχές φαίνεται ότι στην καθεμιά εμπλέκεται διαφορετικός νευροβιολογικός μηχανισμός.

Εξαιτίας παρατεταμένου στρες, μερικά άτομα βιώνουν την κατάσταση που ζουν ως άυλη ουσία που τους διαχωρίζει από τον εξωτερικό κόσμο· σαν πέπλο ομίχλης ή σαν μια θολή τζαμαρία. Όσοι πάσχουν από αυτή την διαταραχή παραπονιούνται πως ο κόσμος δεν έχει ζωντάνια και συναισθηματικό χρωματισμό: έτσι, οι συναισθηματικές τους αντιδράσεις στην αναγνώριση αγαπημένων προσώπων μειώνονται, ενώ κινητοποιούνται μηχανισμοί προμνησίας (déjà vu). Γνωστά μέρη δίνουν την εντύπωση αγνώστων, ακριβώς διότι φαίνονται περίεργα και εξωπραγματικά· μάλιστα, συχνά τα άτομα δίνουν σημασία σε λεπτομέρειες του περιβάλλοντος που κανονικά θα περνούσαν απαρατήρητες. Τέτοιες αντιληπτικές ανωμαλίες μπορούν να επεκταθούν και σε άλλες αισθήσεις: στη γεύση, στην ακοή και στην όσφρηση. Ένα ακόμα σύμπτωμα αυτής της κατάστασης είναι η ανησυχία ή οι περίπλοκες. «Άσχετες» και βασανιστικές σκέψεις από τις οποίες ο πάσχων δεν καταφέρνει να απαλλαγεί.

Η αποπραγματοποίηση προκαλείται σταδιακά μαζί με το αυξημένο άγχος αλλά συνειδητοποιείται αιφνιδίως ως διαφορετική και μη κανονική αντίληψη του περιβάλλοντος, συνήθως μετά από κρίση πανικού· αν και «αλλόκοτη», είναι δύσκολο ή και αδύνατο να αγνοηθεί μέχρι ο πάσχων να λάβει ιατροφαρμακευτική φροντίδα. Συνήθως, τα άτομα βιώνουν τόσο μεγάλη ανησυχία ως προς το αίτιο της αποπραγματοποίησης ώστε δυσκολεύονται να δεχτούν ότι ένα τόσο ενοχλητικό και περίεργο σύμπτωμα προκαλείται από άγχος. Η κατάσταση επιδεινώνεται διότι δημιουργείται ο φόβος μιας πολύ σοβαρότερης ψυχικής ή οργανικής πάθησης.

Η αποπραγματοποίηση μπορεί να ακολουθεί μερικές διαταραχές σαν την επιληψία, την ημικρανία και τους ψυχικούς και σωματικούς τραυματισμούς. Η κάνναβη, τα παραισθησιογόνα, τα αντικαταθλιπτικά και η νικοτίνη μπορεί να προκαλέσουν αισθήματα που μοιάζουν με αποπραγματοποίηση, αλλά μπορεί επίσης να εμφανιστεί ως σύμπτωμα στέρησης μετά από απότομη διακοπή κατανάλωσης αλκοόλ ή βεζοδιαζεπινών. Συχνά αποτελεί συνιστώσα της διπολικής διαταραχής και της σχιζοφρένειας.

Όσο για την αποπροσωποποίηση, δημιουργεί την αίσθηση ότι η πραγματικότητα είναι σαν όνειρο ή σαν κινηματογραφική ταινία, ή ότι το σώμα του λειτουργεί και κινείται μηχανικά σαν ρομπότ, χωρίς ωστόσο το άτομο να χάνει τον έλεγχο των κινήσεών του. Συνήθως, oι δυο διαταραχές αντιμετωπίζονται ως μία: συνιστάται διαχείριση του άγχους ή/και της κατάθλιψης.