Παγκόσμια Ημέρα κατά του καρκίνου: Η μάχη από την πρόληψη έως την ίαση

Μέχρι μερικά χρόνια πριν δεν είχε όνομα. Ήταν η «κακιά αρρώστια», η «επάρατος». Ωστόσο, η αλματώδης πρόοδος της επιστήμης, ειδικά τα τελευταία 20 χρόνια, έχει αποδυναμώσει το βάρος που φέρει η λέξη «καρκίνος». Κι αυτό διότι η πρόοδος στον τομέα της πρόληψης, της έγκαιρης διάγνωσης και της θεραπείας του καρκίνου οδηγεί σε υψηλότερα ποσοστά οριστικής ίασης της νόσου.

Ο καρκίνος μπορεί να προληφθεί σε ποσοστό 40% επί του συνόλου των περιπτώσεων, κι αυτό απλώς μέσω της υιοθέτησης ενός υγιεινού τρόπου ζωής –ένα στοιχείο που καθ' αυτό δημιουργεί αισιοδοξία, δεδομένου ότι είναι στο χέρι καθενός μας.

Την ίδια ώρα, ο καρκίνος αποτελεί παγκοσμίως μία από τις κύριες προτεραιότητες των εθνικών συστημάτων υγείας, με ιδιαίτερη βαρύτητα να δίνεται στην πρόληψη, την έγκαιρη και την έγκυρη διάγνωση, καθώς και τη θεραπεία, αλλά και την βελτίωση της ποιότητα ζωής των ασθενών σε κάθε στάδιο της δύσκολης διαδρομής τους.

Σύμφωνα με ευρωπαϊκές μελέτες, οι βασικές προτεραιότητες, οι οποίες τίθενται  από τους ιδίους τους ασθενείς είναι η έγκαιρη διάγνωση, η σωστή ενημέρωση για τις θεραπευτικές επιλογές και η λήψη της απόφασης για το  θεραπευτικό πλάνο σε συνεργασία με τον ασθενή. Πρόσφατη έρευνα επίσης καταδεικνύει  ότι οι ασθενείς επιζητούν πιο αποτελεσματικές θεραπείες με λιγότερες παρενέργειες και μακρά επιβίωση με καλύτερη ποιότητα ζωής.

Εστιάζοντας στις εξελίξεις, τόσο στον τομέα της διάγνωσης όσο και σε εκείνον της θεραπείας του καρκίνου, ζητήσαμε από την Ελληνίδα δόκτορα Ιωάννα Νίξον, η οποία είναι διευθύντρια ογκολόγος του νοσοκομείου «The Beatson» της Μεγάλης Βρετανίας και επικεφαλής της Αντικαρκινικής Έρευνας και Καινοτομίας στη Δυτική Σκωτία, να μας εξηγήσει διεξοδικά τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της σύγχρονης Ογκολογίας:

Ανάλυση όλων των γονιδίων του ανθρώπου (Whole Genome Sequencing)

«Ο καρκίνος ξεκινά από τα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος.  Μέσα σε  κάθε κύτταρο  υπάρχει ένα αντίγραφο του γονιδιώματός,  φτιαγμένο από DNA. Όταν ένα κύτταρο διαιρείται για να γίνει δύο κύτταρα, το γονιδίωμα αντιγράφεται. Μερικές φορές όταν τα κύτταρα  διαιρούνται, λαμβάνουν χώρα μεταλλάξεις  κατά την αντιγραφή του γονιδιώματος.

»Η ανάλυση όλων των γονιδίων του ανθρώπου (WGS) είναι η ανάλυση όλης της αλληλουχίας του DNA όλων των γονιδίων, η οποία αποκαλύπτει τη μοριακή βάση για οποιοδήποτε γενετικό νόσημα. Βοηθά στην κατανόηση  τόσο των αιτίων του καρκίνου, όσο και στην επιλογή της κατάλληλης θεραπείας», όπως εξηγεί η Ιωάννα Νίξον.

Η καθηγήτρια υπενθυμίζει ότι πριν από 10 χρόνια, ο καρκίνος του πνεύμονα θα κατηγοριοποιούνταν σε δύο υπότυπους: μικροκυτταρικό ή μη μικροκυτταρικό, ενώ αυτό που ανακαλύπτουμε τώρα είναι πως κάθε όγκος είναι μοναδικός και σπάνιος. Σήμερα, ο καρκίνος του πνεύμονα περιγράφεται από την παρουσία ή απουσία 30 γενετικών μεταλλάξεων, σημειώνει.

«Η δυνατότητα θεραπείας του καρκίνου με βάση το γενετικό προφίλ ενός μεμονωμένου όγκου έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη προγραμμάτων WGS, ώστε οι ασθενείς να μπορούν να ξεκινήσουν εξατομικευμένη θεραπεία. Μας δίνει πληροφορίες σχετικά με τα αίτια της νόσου  και αλλάζει τη θεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου. Tις τελευταίες δεκαετίες έχει επιτευχθεί μεγάλη πρόοδος στην γνώση για την γενετική του καρκίνου» επισημαίνει η κ. Νίξον.

Ογκολογία Ακριβείας (Precision Oncology)

Η Ογκολογία Ακριβείας περιλαμβάνει τη μελέτη της γενετικής σύνθεσης και των μοριακών χαρακτηριστικών των καρκινικών όγκων σε μεμονωμένους ασθενείς. Αυτό οδηγεί στην εντόπιση των αλλαγών σε κυτταρικό επίπεδο οι οποίες μπορεί να προκαλούν την ανάπτυξη και εξάπλωση του καρκίνου στο συγκεκριμένο ασθενή.

Όπως τονίζει η ελληνίδα καθηγήτρια, βάσει αυτής της μελέτης μπορούν να αναπτυχθούν εξατομικευμένες/ στοχευμένες θεραπείες που σε  αντίθεση με τη συμβατική χημειοθεραπεία παρουσιάζουν λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες για τον συγκεκριμένο ασθενή.

Είσοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence) στην Ογκολογία

Την ίδια ώρα, η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης (machine learning) κερδίζει έδαφος και στον χώρο της ογκολογίας. Μερικές από τις κύριες εφαρμογές αποτελεί η ανίχνευση πρώιμων σημείων καρκίνου ακόμη και ένα έτος πριν η νόσος είναι δυνατόν να διαγνωστεί με τις υπάρχουσες έως σήμερα μεθόδους.

«Ένα από τα πρωτοποριακά προγράμματα στη Σκωτία μέσω του West of Scotland Innovation Hub έχει στόχο τη διάγνωση του καρκίνου του δέρματος σε 25 λεπτά μέχρι το 2025 με τη χρήση ΑΙ.

»Επίσης, τo Sarcoma Accelerator Consortium, είναι ένα 5-ετές ερευνητικό πρόγραμμα που στοχεύει στη δημιουργία ενός ψηφιακού «κόμβου» (hub) κλινικών και ερευνητικών δεδομένων για τα σαρκώματα, καθώς και κυτταρικών και ζωικών μοντέλων. Αυτός ο ψηφιακός κόμβος πιστεύεται ότι θα βοηθήσει στην πρόγνωση και την θεραπευτική απάντηση για τους ασθενείς με σάρκωμα μαλακών μορίων σε κλασσικές και πρωτοποριακές θεραπείες, χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη» τονίζει η επικεφαλής της Αντικαρκινικής Έρευνας και Καινοτομίας στη Δυτική Σκωτία.

Θεραπεία CAR-T-cell

Επιπλέον, μια ίσως όχι τόσο φουτουριστική όπως η ΑΙ, αλλά οπωσδήποτε καινοτόμος ανοσοθεραπευτική προσέγγιση,ειδικά όσον αφορά στις αιματολογικές κακοήθειες αποτελούν τα  CAR – T – λεμφοκύτταρα (Τ- λεμφοκύταρα φέροντα χιμαιρικό υποδοχέα αντιγόνου, chimeric antigen receptor T- cells).

«Πρόκειται για  γενετικά τροποποιημένα Τ- λεμφοκύτταρα των οποίων ο συνθετικός υποδοχέας  στοχεύει αντιγόνο στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων. 

Σήμερα, η θεραπεία CAR-T-cell ερευνάται σε διάφορες κακοήθειες, πέραν των αιματολογικών» εξηγεί η διευθύντρια ογκολόγος του νοσοκομείου “The Beatson” της Μεγάλης Βρετανίας.

Και τι μπορούμε να αναμένουμε για την επόμενη μέρα;

«Κοιτάζοντας το μέλλον, το ιδανικό «οικοσύστημα» περίθαλψής ασθενών με καρκίνο θα παρέχει εξατομικευμένες θεραπείες τόσο σε μοριακό επίπεδο, όσο και σε ανθρώπινο επίπεδο, κατανοώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τόσο του όγκου, όσο και του πάσχοντος» καταλήγει με αισιόδοξο τόνο η Ιωάννα Νίξον.