4η επιστημονική σύνοδος για τη μείωση των επιπτώσεων καπνίσματος

Η δημιουργία λανθασμένης εκτίμησης του κοινού για τους κινδύνους του ηλεκτρονικού τσιγάρου και η εφαρμογή αυστηρών πολιτικών υγείας όσον αφορά τη χρήση εναλλακτικών μορφών καπνίσματος οδηγούν τελικά σε μείωση του αριθμού αυτών που σταματούν το κάπνισμα και σε πρόσθετη επιβάρυνση της υγείας αυτών που συνεχίζουν να καπνίζουν. 
Τα παραπάνω αντικατοπτρίζονται στο πρόγραμμα υγείας για το κάπνισμα των ΗΠΑ, που δημοσιεύθηκε το 2017, το οποίο στοχεύει στη μείωση του ποσοστού νικοτίνης στα συμβατικά προϊόντα καπνού, σε σημείο που δεν θα οδηγεί σε εθισμό, στην εξασφάλιση διαθεσιμότητας αποδεκτών από τους καπνιστές προϊόντων νικοτίνης μειωμένου κινδύνου για την υγεία τους, στη θέσπιση προδιαγραφών για την κάθε κατηγορία εναλλακτικών προϊόντων καπνίσματος και στην ενημέρωση του κοινού για τους κινδύνους της νικοτίνης σε σχέση με τους κινδύνους του καπνίσματος.

Όπως εξήγησε ο Kenneth Warner, ομότιμος καθηγητής Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, μέλος της Επιστημονικής-Συμβουλευτικής Επιτροπής για τα προϊόντα καπνού της ομοσπονδιακής υπηρεσίας τροφίμων και φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA), στο πλαίσιο της 4ης επιστημονικής συνόδου για τη μείωση των επιπτώσεων του καπνίσματος, χρειάζεται να τεθούν υπό κριτική σκέψη οι κίνδυνοι και τα οφέλη από τη χρήση των ηλεκτρονικών τσιγάρων, προκειμένου να ληφθούν υπόψη για τη χάραξη αποτελεσματικών πολιτικών υγείας στις διάφορες χώρες. 

Οι απόψεις της επιστημονικής κοινότητας 

Συνεχίζοντας, ανέφερε ότι οι απόψεις στον επιστημονικό κόσμο όσον αφορά τη χρήση εναλλακτικών συσκευών καπνίσματος διαφοροποιούνται σημαντικά. Στο ένα άκρο βρίσκονται επιστήμονες που πιστεύουν ότι η χρήση εναλλακτικών μορφών καπνίσματος δημιουργεί εθισμό στη νικοτίνη και ίσως να προκαλέσει την έναρξη του καπνίσματος σε νεαρά άτομα, εφιστώντας συγχρόνως την προσοχή του κόσμου στην πιθανότητα επίδρασης της νικοτίνης στην ανάπτυξη του εγκεφάλου των εφήβων. Στον αντίποδα αυτών των απόψεων υποστηρίζεται ότι η χρήση εναλλακτικών μορφών καπνίσματος μπορεί να βοηθήσει τους ενήλικες καπνιστές να σταματήσουν αυτή τη βλαβερή συνήθεια, ενώ προκαλεί λιγότερα προβλήματα στην υγεία σε σχέση με το κάπνισμα συμβατικών τσιγάρων. Συγχρόνως αναφέρουν μείωση του ποσοστού των καπνιστών στις νεαρές ηλικίες με την αύξηση του ποσοστού αυτών που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά τσιγάρα. 

Μια ανάλυση και αποτίμηση των παραπάνω απόψεων πραγματοποιεί η μελέτη του Kenneth Warner, σε συνεργασία με άλλους που δραστηριοποιούνται στον χώρο της έρευνας, για τις επιπτώσεις του καπνίσματος και την αναζήτηση μεθόδων για τη διακοπή του. 
Όπως αναφέρουν, η συμβολή των ηλεκτρονικών τσιγάρων στη μείωση του ποσοστού των καπνιστών φαίνεται από τα αποτελέσματα των πωλήσεων των τσιγάρων καθώς ιστορικά η μείωση των πωλήσεων των συμβατικών τσιγάρων κυμαινόταν από 2 έως 3%, ενώ με την εμφάνιση των ηλεκτρονικών τσιγάρων η μείωση αυτή ανήλθε στο 6% ετησίως. Όπως αναφέρθηκε, η χρήση των νεότερων προϊόντων καπνού και των ηλεκτρονικών τσιγάρων δρα συμπληρωματικά και δεν οδηγεί σε αύξηση των καπνιστών. Η χρήση, δε, προϊόντων θέρμανσης καπνού είχε θεαματικά αποτελέσματα στην Ιαπωνία, καθώς μείωσε κατά 1/3 τη χρήση συμβατικών τσιγάρων. 

Η εφαρμογή σκληρών πολιτικών υγείας π.χ. με την εφαρμογή υψηλών φόρων στα ηλεκτρονικά τσιγάρα, όπως συνέβη στην Πολιτεία της Μινεσότα, οδήγησε στην αύξηση των καπνιστών συμβατικού τσιγάρου και σε μείωση του ποσοστού αυτών που το διακόπτουν. Η μειωμένη πρόσβαση σε ηλεκτρονικά τσιγάρα επίσης συνδέεται με αύξηση του αριθμού των εφήβων καπνιστών, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2016.

Σε χώρες όπως η Σουηδία, όπου γίνεται χρήση εναλλακτικών μορφών καπνίσματος (snus) επί δεκαετίες, παρατηρείται το χαμηλότερο ποσοστό καπνιστών συμβατικού τσιγάρου, χωρίς να μειώνεται ιδιαίτερα το ποσοστό χρήσης καπνού γενικά. Συγχρόνως όμως παρατηρείται το μικρότερο ποσοστό θανάτων σχετιζόμενων με τη χρήση καπνού σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Το φαινόμενο δείχνει να επεκτείνεται και σε άλλες σκανδιναβικές χώρες, όπως η Νορβηγία. Όσον αφορά στον κίνδυνο εθισμού στη νικοτίνη από το άτμισμα σε εφήβους, σύμφωνα με μελέτη του 2020, αυτός είναι πιθανός αλλά αρκετά χαμηλός και σημαντικά χαμηλότερος από αυτόν της χρήσης συμβατικών τσιγάρων.

Τι δείχνουν οι μελέτες 

Ολοένα και περισσότερα στοιχεία παρουσιάζουν ότι τα μη καιόμενα προϊόντα είναι λιγότερο τοξικά και λιγότερο επιβλαβή σε σύγκριση με τα τσιγάρα. Η μεγαλύτερη ζημιά που προκαλείται από το τσιγάρο προκύπτει από την καύση του καπνού. Τα προϊόντα που περιέχουν μη καιόμενο καπνό και νικοτίνη είναι χαμηλότερου κινδύνου σε σύγκριση με τα καιόμενα προϊόντα και τοποθετούνται κοντά στο χαμηλότερο σημείο κινδύνου αυτού του φάσματος.

Όσον αφορά τον κίνδυνο έναρξης καπνίσματος συμβατικών τσιγάρων λόγω ατμίσματος, οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι δεν έχουν ληφθεί υπόψη παράμετροι όπως η χρήση προϊόντων καπνού από φίλους ή την οικογένεια, η επιλογή συμπεριφορών υψηλού ρίσκου από κάποια μερίδα των νέων, η ταυτόχρονη χρήση και άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών, η χρήση άλλων προϊόντων καπνού, ενώ μόνο μία μελέτη οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το άτμισμα οδηγεί προοδευτικά στη χρήση συμβατικών τσιγάρων. Σχετικά με την αρνητική επίδραση της νικοτίνης στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, υπάρχουν ενδείξεις για νευρολογικές μεταβολές στον εγκέφαλο των εφήβων από τη χρήση της, συχνά όμως δεν λαμβάνονται υπόψη προϋφιστάμενες νευροψυχιατρικές διαταραχές, γενετικοί και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες, ενώ δεν υπάρχουν αποδείξεις που να συνδέουν την πρόωρη έναρξη της χρήσης νικοτίνης με μελλοντικές επιπλοκές. Όπως εξηγεί ο Kenneth Warner: «Άλλωστε, το μεγαλύτερο ποσοστό των νέων ανθρώπων, εθισμένων στη νικοτίνη, δεν χρησιμοποιούν εναλλακτικές μορφές καπνίσματος ή τις χρησιμοποιούν πολύ περιστασιακά. Το μεγαλύτερο ποσοστό ατμίσματος παρατηρείται σε πρώην καπνιστές, ενώ η χρήση των συμβατικών τσιγάρων ή άλλων προϊόντων καπνού μειώθηκε σημαντικά με την εμφάνιση των ηλεκτρονικών τσιγάρων».

«Καθώς στις ΗΠΑ 1 στα 7 άτομα είναι καπνιστής, ενώ περίπου 500.000 θάνατοι τον χρόνο οφείλονται στο τσιγάρο», τονίζει ο Kenneth Warner, «σημαντικό στοιχείο για την εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών υγείας είναι η εξισορρόπηση των ενδεχόμενων κινδύνων στα νεαρά άτομα από τη χρήση εναλλακτικών μορφών καπνίσματος, λαμβάνοντας υπόψη συγχρόνως το δυνητικό όφελος των ενήλικων καπνιστών». 

Η πολιτική υγείας όσο αφορά στη χρήση εναλλακτικών μορφών καπνίσματος θα πρέπει να είναι διαφοροποιημένη και στοχευμένη ειδικά στον κάθε αποδέκτη, δηλαδή τον νεαρό έφηβο ή τον ενήλικα καπνιστή, προκειμένου να έχει σημαντικά ευεργετικά αποτελέσματα. Να μην ενθαρρύνει τον έφηβο στη χρήση προϊόντων καπνού αλλά και συγχρόνως να μην αποθαρρύνει τον ενήλικα καπνιστή, ο οποίος για διάφορους λόγους δεν σταματάει τη βλαβερή συνήθεια του καπνίσματος, από το να χρησιμοποιήσει προϊόντα λιγότερο επιβλαβή για την υγεία του, τα οποία μπορούν να τον οδηγήσουν μακροπρόθεσμα και στη διακοπή του καπνίσματος.

«Είναι θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης η συμβολή μας στη σωστή ενημέρωση του κόσμου» επισήμανε ο καθηγητής, ο οποίος έκλεισε την εισήγησή του αναφέροντας τον Charles Everett Koop, στέλεχος της Επιτροπής για τη Δημόσια Υγεία στις ΗΠΑ επί σειρά ετών, ο οποίος είχε πει: «Καθώς ενεργούμε με κάθε τρόπο προκειμένου να σώσουμε τα παιδιά μας από τους κινδύνους του καπνού, συγχρόνως θα πρέπει να δηλώνουμε ότι η υποχρέωσή μας σε αυτούς που είναι ήδη εθισμένοι δεν θα σταματήσει».

Θα πρέπει, λοιπόν, να λάβουμε υπόψη μας τους ενήλικες καπνιστές, οι οποίοι για διάφορους λόγους δεν μπορούν να σταματήσουν το κάπνισμα – οι πολιτικές ελέγχου καπνίσματος δεν θα πρέπει να τους παραμελήσουν. Εκεί όπου η διακοπή αποτυγχάνει συνεχώς, η χρήση λιγότερο επιβλαβών προϊόντων θα επιδράσει θετικά σε πολλούς καπνιστές. Τα επιστημονικά στοιχεία είναι αρκετά ισχυρά επί του παρόντος για να υποστηρίξουν ότι υπάρχουν λιγότερο επιβλαβή προϊόντα εναλλακτικά προς το κάπνισμα τσιγάρων. Πιστεύουμε επίσης ότι τα υπάρχοντα στοιχεία δηλώνουν έντονα ότι η μείωση της βλάβης θα πρέπει να υιοθετηθεί ως συμπληρωματική πολιτική για τον έλεγχο του καπνίσματος.