Θεματα

Μαγειρική, πολιτική και ηθική

Η κοινωνία της γεύσης από τον Κώστα Τσίγκα

Κώστας Τσίγκας
3’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Το φαγητό σε όλες τις εκφάνσεις του είναι ένα «ωραίο» θέμα για την πολιτική και τους πολιτικούς. Το φτηνό φαγητό και η ρητορική γύρω από αυτό είναι ακόμη πιο ωραίο, σαγηνευτικό θα έλεγα.

Μέχρι πριν λίγα χρόνια φαινόταν τουλάχιστον αστεία οποιαδήποτε συζήτηση στην Ελλάδα με θέμα την ασφάλεια και την εξασφάλιση της καθημερινής διατροφής. Η αύξηση της γεωργικής παραγωγικότητας σε συνδυασμό με την εκβιομηχάνιση της καθημερινής μας τροφής πριν από μερικές δεκαετίες, έκανε όλους μας να νοιώθουμε εφησυχασμένοι και να βλέπουμε τις εικόνες των πεινασμένων παιδιών στην Αφρική σαν κάτι που δεν θα μπορούσε ποτέ να μας αγγίξει.

Ξορκίζαμε το πρόβλημα χωρίς ποτέ να συνειδητοποιούμε πολιτικά πως το φτηνό φαγητό στη Δύση «μας», μας επηρέαζε με χιλιάδες άλλους τρόπους και πως θα έρχονταν η στιγμή που το καθημερινό φαγητό θα γινόταν κεντρικό πολιτικό θέμα.

Η παραγωγή φτηνού φαγητού σήμαινε καταστροφή του περιβάλλοντος, εξάρτηση των αγροτών από τις επιδοτήσεις, επιδοτήσεις που με τη σειρά τους έκαναν το τραπέζι μας να περιέχει συγκεκριμένα πράγματα, που πάλι με τη σειρά τους μετέτρεπαν το σώμα μας και κατ' επέκταση τη δημόσια υγεία σε πεδίο κερδοφόρου ανταγωνισμού. Σε επίπεδο καθημερινότητας, η χειρότερη και ίσως πιο σημαντική επίδραση ήταν η εξαφάνιση κυριολεκτικά του οικογενειακού τραπεζιού και η αντικατάστασή του από αυτό που σήμερα αποκαλούμε «fast food» σε όλες του τις μορφές.

n

Η συζήτηση συνήθως γύρω από αυτά τα θέματα γίνεται περιστασιακά και πάντα με γνώμονα τα μικροσυμφέροντα. Για παράδειγμα το fast food για να υπάρξει δεν είναι απαραίτητο μόνο το εποικοδόμημα της παραγωγής των φτηνών πρώτων υλών, αλλά και ο χαμηλός βασικός μισθός και μια πολιτισμική υποστήριξη η οποία καθαγιάζει όλες τις συνθήκες της κατανάλωσης αυτού του φαγητού.

Ναι, όλοι μας συζητούσαμε το φαγητό μέχρι πρόσφατα αλλά μέσα από τη gourmet οπτική, την προσπάθεια τελικά των πολυεθνικών να αποκτήσουν και μια επιπρόσθετη υπεραξία από το φαγητό. Αυτή η εξέλιξη βόλευε όλους μας. Όλοι μας είχαμε κάτι έξτρα να βγάλουμε από το γλάσο της μαρμελάδας στα cupcakes.«Trickle down economics» στο πιάτο μας. Έπρεπε να έρθει η οικονομική κρίση για να συνειδητοποιήσουμε όλοι την ταξική υφή του τραπεζιού μας.

Φαγητό και πολιτική είναι τόσο πολύ δεμένα που απορώ για ποιο λόγο δεν έχουν ακόμη γίνει κεντρικό θέμα της πολιτικής μας συζήτησης. Για ποιο λόγο είμαστε πιθανά η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που δεν ασχολείται και δεν χρηματοδοτεί σε σοβαρό επίπεδο μεσημεριανό στα σχολεία; Για ποιο λόγο η παιδική παχυσαρκία δεν μετατρέπεται σε κύριο κοινωνικό ζήτημα; Ή -πιο σωστά ίσως-, γιατί κανείς οργανωμένα δεν συζητά τις επιδράσεις στην οικονομία από τα προβλήματα υγείας που συνδέονται άμεσα με τη διατροφή; Για ποιο λόγο η παραγωγή πρώτων υλών παραμένει δεμένη και εξαρτημένη σε ένα παγκόσμιο σύστημα commodities το οποίο είναι ευάλωτο και δεμένο στις επιταγές αυτού που αποκαλούμε «αγορά»;

Τα ερωτήματα είναι πάρα πολλά αλλά την ίδια στιγμή και προφανή. H κρίση έχει οδηγήσει πολλούς, ειδικά νέους, στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων και μάλιστα με έντονα ιδεολογικά κριτήρια. Τα αποτελέσματα από την πρόσμιξη της ιδεολογίας με την παραγωγή είναι εντυπωσιακά για ευνόητους λόγους και η πορεία αυτή δείχνει πιθανά όχι μόνο τη διέξοδο σε όλα αυτά που συζητάμε, αλλά μας δίνει και εντυπωσιακά αποτελέσματα σε καθαρά γαστριμαργικό επίπεδο.

Αυτή θα πρέπει μάλλον να είναι και η βάση ενός νέου κινήματος με θέμα και βάση το φαγητό και όχι η μαγειρική να καθοδηγεί αυτή την παραγωγή και συζήτηση, όπως γίνονταν μέχρι τώρα. Η μαγειρική είναι αντικειμενικά εξαρτημένη από την αγορά και τις ανάγκες της και το φαγητό δεν είναι μόνο μαγειρική όπως οι περισσότεροι πιστεύαμε μέχρι πριν λίγο καιρό.

n

Διάβαζα πρόσφατα ένα βιβλίο με συνταγές και μέτρησα χωρίς μεγάλη προσπάθεια τουλάχιστον 13 διαφορετικά εργαλεία και άλλα συμπράγκαλα που θα έπρεπε κάποιος να έχει στην κουζίνα του, τα οποία ούτε ακόμη κι εγώ-επαγγελματίας μάγειρας πάρα πολλά χρόνια- δεν έχω στην κουζίνα ούτε του εστιατορίου μου. Την ίδια στιγμή οι συνταγές προϋπόθεταν χρόνο, γνώση, μεγάλο εισόδημα και διάθεση. Συνειδητοποίησα έτσι πρακτικά αυτό που πάντα με άγχωνε, δηλαδή την απόλυτη απομάκρυνση της σύγχρονης μαγειρικής από το φαγητό και την κοινωνική του διάσταση. Η θεωρητική συζήτηση με άλλα λόγια για το τέλος του πιάτου, της μαγειρικής ή του φαγητού σαν πολιτιστικό φαινόμενο δεν είναι κάτι άλλο από αυτή τη διχοτόμηση που συζητήσαμε παραπάνω.

Είναι αντικειμενικά υποχρεωτικό σε μια τέτοια περίοδο το φαγητό να αποκτήσει μια ηθική, -όχι ηθικολογική και «μοναστηριακή» για να μην παρεξηγούμαστε-, υπόσταση απέναντι στην κοινωνία. Όχι για άλλο λόγο, αλλά γιατί υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να είμαστε και μια από τις τελευταίες γενιές που θα γευτούν κάποια πράγματα που κανείς στο υπόλοιπο της ιστορίας δεν θα έχει τη δυνατότητα να απολαύσει.

Ας μην κοροϊδευόμαστε, η γεύση έχει να κάνει πρωταρχικά με τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την παραγωγή και όχι με τη μαγειρική μας επέμβαση.