Ατομική επιβίωση: 10 χρήσιμες συμβουλές για να βοηθήσεις τον εαυτό σου
Πριν λίγες μέρες μια φίλη-αναγνώστρια 26 χρονών, που τώρα τελειώνει τη σχολή δημοσιογραφίας, μου έστειλε ένα μέιλ-γροθιά στο στομάχι:
Έχω μείνει πίσω και στάσιμη στη ζωή μου, σε όλα τα επίπεδα. Σκέφτηκα να σου στείλω αυτό το μέιλ για να μοιραστώ μαζί σου την απογοήτευση και την ανησυχία που νιώθω, και κυρίως να σου ζητήσω να γράψεις κάτι ως συμβουλή, tips, οτιδήποτε άλλο πιστεύεις ότι θα βοηθήσει ανθρώπους σαν κι εμένα να υπερβούν τους περιορισμούς, εσωτερικούς και εξωτερικούς (διάσπαση προσοχής, ασθένειες, ανασφάλειες). Η δική μου γενιά πραγματικά διψά για καθοδήγηση, με την έννοια του προτύπου, νιώθει μόνη και έχει πολύ φόβο. Δεν ξέρει προς τα πού να κινηθεί.
Αμφιβάλλω για το αν είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος για να δώσει συμβουλές σε άλλους, και μάλιστα σε μια γενιά που βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα εντυπωσιακό κοκτέιλ παγκόσμιων προκλήσεων: κλιματική κρίση, παγκοσμιοποημένη οικονομική ανισότητα, κυριαρχία του καρτέλ του big tech, τεχνητή νοημοσύνη, κατάρρευση της αναλογικής ζωής και ολόκληρων κλάδων του πολιτισμού και της οικονομίας που στηρίχτηκαν σε αυτήν, επιδημία ψυχικής υγείας λόγω των κινητών τηλεφώνων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, πόλεμοι και παγκόσμια αστάθεια.
Η κάθε γενιά κουβαλάει τον δικό της σταυρό. Προηγούμενες γενιές κλήθηκαν να θυσιαστούν σε παγκόσμιους πολέμους, να ξαναφτιάξουν την Ευρώπη από τις στάχτες της, να κατακτήσουν δικαιώματα και ελευθερίες που τώρα μοιάζουν αυτονόητα αλλά τότε ήταν εντελώς ριζοσπαστικά, να ξυπνάνε και να κοιμούνται κάθε μέρα με το άγχος ενός πυρηνικού ολέθρου, να επιβιώσουν εντός και πέραν μιας Ελλάδας απομονωμένης και υπανάπτυκτης σε όλα τα επίπεδα, να λειτουργήσουν μέσα σε μια κοινωνία και σε ένα κράτος εχθρικό και βίαιο.
Η έννοια της νεότητας ως μιας ηλικίας ελπίδας και ευκαιριών είναι μεταπολεμική εφεύρεση. Η έννοια του ατόμου ως μονάδας που έχει δικαίωμα ύπαρξης αυτόνομης από τις αυθαίρετες βουλές της πολιτικής ή στρατιωτικής ηγεσίας είναι φαινόμενο της ύστερης νεωτερικότητας. Στην Ελλάδα η έννοια της εξυπηρέτησης και προστασίας του πολίτη και του καταναλωτή από την αυθαιρεσία του κράτους ή των επιχειρηματικών καρτέλ πρωτοεμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του 1990, με τις μεταρρυθμίσεις της κυβέρνησης Σημίτη. Αποτελεί ακόμη ανεκπλήρωτο κοινωνικό αίτημα.
Ωστόσο, το μεγάλο ατού όλων των προηγούμενων γενιών που δεν το έχει η τωρινή νέα γενιά ήταν ένα αθέατο μεν, πανταχού παρόν δε, αξιακό πλαίσιο. Η πίστη στις έννοιες του καθήκοντος, της προκοπής και της σκληρής δουλειάς, η αίσθηση της κοινότητας, των κοινών αξιών και των ηθικών κανόνων που νοηματοδοτούσαν τον αγώνα για ένα καλύτερο αύριο. Η μεγάλη αποτυχία όλων ανεξαιρέτως των πρόσφατων κυβερνήσεων και των πολιτικών ελίτ είναι ότι, στην καλύτερη περίπτωση, διαχειρίζονται επιμέρους κρίσεις (στη χειρότερη, τις δημιουργούν με τις επιλογές ή την απραξία τους) χωρίς να επιτελούν τον παιδευτικό ρόλο της πολιτικής∙ χωρίς να παρέχουν στην κοινωνία ένα αφήγημα και μια κατεύθυνση που θα τη βοηθήσει να γίνει καλύτερη. Ίσως και οι ίδιες οι ελίτ να μην πιστεύουν ότι μπορεί να γίνει καλύτερη (η ζωή ή και αυτή η κοινωνία). Ίσως οι πολιτικοί μας να είναι στο λάθος επάγγελμα. Ίσως θα ήταν καλύτερο και γι’ αυτούς και για εμάς αν αφοσιώνονταν στον προσωπικό τους πλουτισμό μέσω του investment banking και του management consulting και άφηναν την πολιτική για όσους διατηρούν ακόμη την ελπίδα και το ψώνιο για να αλλάξουν τη χώρα προς το καλύτερο.
Έχοντας, λοιπόν, υπόψη αυτούς τους σημαντικούς περιορισμούς που δημιουργούν τον κίνδυνο οποιαδήποτε συμβουλή να ακουστεί από «εκτός θέματος» μέχρι «απλώς γελοία», θα πάρω το ρίσκο να αναφέρω δέκα πρακτικά tips ατομικής επιβίωσης, με την ελπίδα αυτά να φανούν χρήσιμα έστω σε κάποιον.
Ο δεκάλογος της επιβίωσης
Είναι καλό να ξεκινήσει κανείς από την παραδοχή ότι στη ζωή είσαι εντελώς μόνος σου και ότι δεν σου χρωστάει κανείς απολύτως τίποτα· ότι τα πράγματα δεν ήταν ποτέ εύκολα και ότι στην καταγεγραμμένη ανθρώπινη ιστορία χιλιετηρίδων, το μόνο δεδομένο ήταν η βιοπάλη, οι αρρώστιες, οι κακουχίες και ο θάνατος, και ότι η περίοδος που τα πράγματα ήταν όντως αρκετά πιο εύκολα για τους περισσότερους στη Δύση κράτησε περίπου δέκα χρόνια (1992-2002). Το να εκτιμάει κανείς τα λίγα ή πολλά που έχει ήδη στη ζωή του και το να ευχαριστεί συστηματικά τους άλλους για οτιδήποτε του παρέχουν –αυτό που στη βιβλιογραφία πλέον ονομάζεται «η πρακτική της ευγνωμοσύνης»– είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πλέον ότι λειτουργεί ευεργετικά για την ψυχική υγεία. Άρχισε να ευχαριστείς φωναχτά τους πάντες για οτιδήποτε σου παρέχουν. Θα αλλάξει η ζωή σου.
Όσο αλήθεια είναι το (1), άλλο τόσο είναι και το ακριβώς αντίθετο: μπορεί να μη σου χρωστάει κανείς τίποτα, ωστόσο σίγουρα δεν είσαι μόνος/η. Πάρα πολλοί άνθρωποι τριγύρω σου –αν όχι όλοι– νιώθουν ακριβώς όπως κι εσύ. Κοινωνιολογικά μιλώντας, το πιο συναρπαστικό φαινόμενο αυτήν τη στιγμή είναι το παράδοξο του πόσοι πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι υποτίθεται «επικοινωνούν» μεταξύ τους από το πρωί μέχρι το βράδυ, νιώθουν απελπιστικά μόνοι και αβοήθητοι. Βρες και εντάξου σε όποιες ομάδες και συλλογικότητες μπορείς: παρέες, λέσχες, ομίλους, συλλόγους – της γειτονιάς ή του κλάδου ή του χόμπι ή των αξιών ή της φιλοσοφίας ζωής σου. Αν δεν υπάρχουν, δημιούργησέ τις εσύ. Εντάξου σε θεσμούς, μικρούς ή μεγάλους, εταιρείες, οργανισμούς. Το βασικότερο: με φυσική παρουσία. Δημιούργησε μικρά έθιμα και τελετουργικά με τους φίλους ή τους συνεργάτες σου. Οτιδήποτε δίνει δομή στην καθημερινότητά σου και σε βγάζει από την τάφρο της ψηφιακής απομόνωσης και διαστρέβλωσης της ζωής, θα σε κάνει αμέσως να νιώσεις καλύτερα και θα σου δώσει πολύτιμα εφόδια ψυχικής υγείας.
Η επιβίωση και η οποιουδήποτε είδους βιώσιμη επιτυχία προϋποθέτει φροντίδα (και άρα αγάπη) του εαυτού. Καθημερινή σωματική άσκηση. Αποταμίευση –ακόμα και με στερήσεις– με στόχο την οικονομική ανεξαρτησία. Ψυχική υγεία. Ποιοτικός και ήσυχος χρόνος για, και με, τον εαυτό. Αυτά δεν είναι τόσο δύσκολα όσο ακούγονται. Απαιτούν, όμως, κάτι που γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο: αντίληψη της μεγάλης εικόνας, του μακροπρόθεσμου στόχου, και βάρβαρη προτεραιοποίηση των αναγκών και των δραστηριοτήτων σου. Αυτό, με τη σειρά του, απαιτεί κάτι που ειδικά στην Ελλάδα μοιάζει αδύνατο: δραστικό περιορισμό της περιττής επικοινωνίας με τον κοινωνικό περίγυρο.
Επίγνωση του κανόνα 90/10: ακόμα και η πιο ιδανική δουλειά, ρόλος ή επάγγελμα σε οποιοδήποτε επίπεδο είναι κατά το 90% διεκπεραίωση βαρετών και επαναλαμβανόμενων λειτουργιών και διαχείριση αποτυχίας και διαπροσωπικών σχέσεων, και μόνο κατά το 10% ουσία, έμπνευση και δημιουργικότητα. Αυτό το 10%, όμως, κάνει το υπόλοιπο 90% να αξίζει τον κόπο. Όταν αποδεχθείς τον κανόνα αυτό, αποκτάς μια διαφορετική γαλήνη στη δουλειά σου.
Δεν χρειάζεται να επανεφεύρεις τον τροχό. Στεκόμαστε πάνω σε μια βυθισμένη Ατλαντίδα πολιτισμικών αγαθών: βιβλία, φιλοσοφία, τέχνη, μουσική, λογοτεχνία, ιστορία, αρχαιολογία, δημοσιογραφία. Όλα αυτά βρίσκονται αρχειοθετημένα μπροστά σου: σε ντουλάπια, συρτάρια, βιβλιοθήκες και μουσεία, αναλογικά και ψηφιακά. Η τέχνη και η ιστορία είναι γεμάτες με παραδείγματα ανθρώπων –ανώνυμων και διάσημων– που αντιμετώπισαν με στωικό, δημιουργικό ή ιδιοφυή τρόπο τις κακουχίες της ζωής και βρήκαν τον δρόμο τους ή τον έφτιαξαν από την αρχή. Ψάξε και βρες τα παραδείγματα αυτά. Θα νιώσεις ψυχική ανάταση και βαθιά επικοινωνία με το ανθρώπινο είδος στα βάθη του χρόνου. Το βασικό εμπόδιο είναι η ίδια η απόσπαση της προσοχής μας και η οικονομία που τα τελευταία 20 χρόνια δομήθηκε πάνω σε αυτήν. Το καλό, όμως, είναι ότι ζούμε σε μια εποχή στην οποία κατανοούμε ολοένα και καλύτερο παθήσεις όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Είναι βασικό να μη νιώθεις ενοχή για όλο αυτό που συμβαίνει. Δεν φταις εσύ. Μπορείς, όμως, να αντισταθείς.
Βρες τη μέθοδο οργάνωσης του καθημερινού χρόνου που λειτουργεί για εσένα: μια εβδομαδιαία και μια καθημερινή λίστα με υποχρεώσεις και ρεαλιστικούς στόχους (σιγά σιγά θα γίνεις καλύτερος/-η στο να αξιολογείς το πόσο χρόνο απαιτεί η κάθε δουλειά)· ένα αναλυτικό ημερολόγιο στο οποίο καταγράφεις τα όσα κάνεις, καθώς και στο οποίο βάζεις ραντεβού και δουλειές, προγραμματίζοντας την ημέρα με σφιχτό ρυθμό· μια πρωινή και μια βραδινή ρουτίνα που δημιουργεί χώρο και δομή στη μέρα σου. Η ελληνική κουλτούρα θα προσπαθήσει μανιωδώς, σαν οδοστρωτήρας, να ισοπεδώσει τη μέρα σου, να καταστρέψει κάθε έννοια προγραμματισμού, και να σε κάνει να σπαταλήσεις χρόνο σε εντελώς άσκοπες συζητήσεις, μέχρι τελευταία στιγμή, για το τι θα κάνεις, πότε, πού και με ποιους. Η πιο ηρωική και ουσιαστική πράξη αγάπης του εαυτού που μπορείς να κάνεις είναι να αντισταθείς σε αυτό το καρναβάλι του παραλόγου θέτοντας τους δικούς σου κανόνες. Οι προτεραιότητες και οι ανάγκες σου είναι πιο σημαντικές από τα καπρίτσια του κοινωνικού περίγυρου που επιδίδεται σε ένα καθημερινό χρηματιστήριο/δημοπρασία συνευρέσεων. Αν πραγματικά κάποιος θέλει να σε δει, τότε μπορείτε να το κανονίσετε αρκετές μέρες πριν.
Το (6), όμως, απαιτεί να είσαι κι εσύ συνεπής όχι μόνο με τον εαυτό σου, αλλά και με τους άλλους. Συνέπεια σε όλα. Να είσαι στην ώρα σου. Να κάνεις αυτό που είπες ότι θα κάνεις, στην ώρα του. Όχι μόνο για τους άλλους (άλλωστε ποτέ δεν πρόκειται να σε ευχαριστήσουν). Αλλά επειδή το να είσαι εσύ εντάξει σε κάνει να νιώθεις καλά με τον εαυτό σου. Και, φυσικά, γιατί κανείς δεν θα στο πει στα μούτρα σου, αλλά αν δεν είσαι σωστός, γρήγορα θα τους απομακρύνεις όλους. Σε μια κουλτούρα και σε μια οικονομία που βασίζεται στην ασυνέπεια, το να είσαι συνεπής θα σου δώσει ένα τρομακτικό συγκριτικό πλεονέκτημα.
Μάθε να παρατηρείς τους άλλους. Η ζωή μας, η καθημερινότητά μας, είναι γεμάτη με παραδείγματα και αντι-παραδείγματα – πολλές φορές αυτά εμφανίζονται στους ίδιους ανθρώπους. Τα αντι-παραδείγματα είναι εξίσου χρήσιμα με τα θετικά πρότυπα. Το βασικό είναι να θες εσύ να γίνεις καλύτερος άνθρωπος.
Μάθε να ακούς. Αυτή είναι η μεγαλύτερη υπερδύναμη που μπορείς να αναπτύξεις. Θα σε κάνει αμέσως δημοφιλή και επιτυχημένο, γιατί οι άνθρωποι θέλουν απελπισμένα να μιλήσουν. Όλοι – ακόμα κι αυτοί που δεν το δείχνουν– θέλουν να επικοινωνήσουν. Καθοριστική δεξιότητα είναι το να αφήνεις τον άλλον να βρει τον ρυθμό αυτού που θέλει να σου πει, και το να κάνεις ουσιαστικές ερωτήσεις.
Μην κουτσομπολεύεις τους άλλους. Μην αποκαλύπτεις τα μυστικά τους. Μην τους θάβεις πίσω από την πλάτη τους. Μη μοιράζεσαι τα ιδιωτικά μηνύματα που σου στέλνουν στα inbox. Μην προσπαθείς να βάλεις τους άλλους σε κουτάκια. Γενικώς –πέραν του να τους αγαπάς ή να απολαμβάνεις τη ζωή μαζί τους ή να συνεργάζεσαι μαζί τους για κάποιο σκοπό ή να μαθαίνεις από αυτούς ή να τους υπηρετείς– μην ασχολείσαι με τους άλλους, και κυρίως με το τι πιστεύουν για σένα. Αποκάλυψη: κανείς δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για εσένα· όλοι ενδιαφέρονται απλώς για τον εαυτό τους· ενδιαφέρονται μόνο για εσένα στον βαθμό που αυτό επιβεβαιώνει τη δική τους αυτοεκτίμηση ή εξυπηρετεί τις δικές τους ανάγκες. Δεν πειράζει, θα επιβιώσεις. Μη χαραμίζεις τον ελάχιστο χρόνο σου και τη ζωή σου σε μικρότητες και σε πράγματα που δεν θα τα θυμάται κανείς σε λίγο καιρό. Κοίτα μπροστά. Κοίτα ψηλά. Κοίτα τη δουλειά σου και πώς θα την κάνεις καλύτερα. Κοίτα το πώς μπορείς εσύ να είσαι καλύτερος για τους άλλους. Δεν θα ζημιωθείς.
11. Ναι, αυτός ο δεκάλογος, έχει έντεκα εντολές: μην ακολουθείς συμβουλές· μην ακολουθείς το ρεύμα. Χάραξε τον δικό σου δρόμο.
14°
