Τι «ξέχασε» το υπουργείο στο σύμφωνο συμβίωσης

Στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης ανέβηκε πριν από λίγες μέρες το νέο σχέδιο νόμου που προβλέπει την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης και στα ομόφυλα ζευγάρια. Παράλληλα με την επέκταση στα ζευγάρια που είχαν αποκλειστεί από τον ισχύοντα νόμο, πολλές πλευρές (ανάμεσά τους και ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας πριν από πέντε χρόνια) υποστήριζαν ότι οι διατάξεις του συμφώνου πρέπει να αλλάξουν ώστε να εξισώνονται τα δικαιώματα των συμβιούντων με αυτά των παντρεμένων. Μάλιστα, μόλις πριν ενάμιση χρόνο, ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ είχε καταθέσει στη Βουλή μία σχετική πρόταση νόμου την οποία είχαμε αναλύσει εδώ.

Με την κατάθεση του καινούριου νομοσχεδίου είναι φανερό ότι η «εξίσωση» των συμβιούντων με τους παντρεμένους δεν είναι στα σχέδια του Υπουργείου. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα, αν συγκρίνουμε τις σχετικές διατυπώσεις του σημερινού νομοσχεδίου με τις αντίστοιχες που είχε προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ τον καιρό που ήταν στην αντιπολίτευση (Νοέμβριος 2013).

1. Ασφαλιστικά δικαιώματα

Πριν από ενάμιση χρόνο η πρόταση νόμου του ΣΥΡΙΖΑ περιελάμβανε την εξής διατύπωση (άρθρο 12):

«Διατάξεις δημοσιοϋπαλληλικού, εργατικού, ασφαλιστικού, συνταξιοδοτικού, φορολογικού και δημοσιονομικού δικαίου που αναφέρονται σε συζύγους εφαρμόζονται αντιστοίχως και στα πρόσωπα που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης. Οι αρμόδιοι φορείς δημοσιοϋπαλληλικού, εργατικού, ασφαλιστικού, συνταξιοδοτικού, φορολογικού και δημοσιονομικού δικαίου που σχετίζονται με την εφαρμογή των ως άνω διατάξεων, υποχρεούνται στην ίση και απολύτως ισότιμη μεταχείριση των προσώπων που έχουν συνάψει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης με τα πρόσωπα που έχουν τελέσει γάμο.»

Η σημερινή διατύπωση που προτείνει το υπουργείο (άρθρο 12) έχει ως εξής:

«1. Άλλες διατάξεις νόμων που αφορούν συζύγους εφαρμόζονται αναλόγως και στα μέρη του συμφώνου, εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική ειδική ρύθμιση στον παρόντα ή άλλο νόμο. 2. Για την εφαρμογή της προηγούμενης παραγράφου απαιτείται η έκδοση προεδρικού διατάγματος μετά από πρόταση του Υπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης εντός έξι μηνών από την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου, με το οποίο ρυθμίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις και η έκταση εφαρμογής των διατάξεων του εργατικού δικαίου και του δικαίου κοινωνικής ασφάλισης και αφορούν συζύγους, στα μέρη του συμφώνου.»

Όπως βλέπουμε η διατύπωση περί δημοσιοϋπαλληλικού, φορολογικού και δημοσιονομικού δικαίου έχει πάει περίπατο καθώς το νομοσχέδιο αναφέρεται γενικόλογα σε «άλλες διατάξεις νόμων» χωρίς να τις προσδιορίζει. Επίσης περίπατο έχει πάει η πρόταση για «ίση και απολύτως ισότιμη μεταχείριση» όσων έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης σε σχέση με τους παντρεμένους. Ως προς το εργατικό και ασφαλιστικό δίκαιο, οι συντάκτες του νόμου πετάνε το μπαλάκι στον υπουργό Εργασίας για να αποφασίσει πόσα και ποια δικαιώματα θα αναγνωρίσει στους συμβιούντες χωρίς καμία υποχρέωση «ισότιμης μεταχείρισης». Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για καυτά ζητήματα όπως οι φοροελαφρύνσεις, η ασφαλιστική κάλυψη του άνεργου συντρόφου ή οι συντάξεις χηρείας; Άγνωστες οι βουλές της κυβέρνησης...

2. Άδεια διαμονής σε αλλοδαπό σύντροφο

Πριν από ενάμιση χρόνο, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε προτείνει τα εξής (άρθρο 13):

«Οι συμβληθέντες στο σύμφωνο συμβίωσης έχουν δικαίωμα στη χορήγηση άδειας διαμονής ως σύντροφοι συμβιούντες με έλληνα πολίτη, πολίτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή νομίμως διαμένοντα αλλοδαπό, με ανάλογη εφαρμογή των ισχυουσών διατάξεων για τους έγγαμους συντρόφους. Οι αρμόδιοι για την εφαρμογή των ως άνω διατάξεων φορείς, υποχρεούνται στην ίση και απολύτως ισότιμη μεταχείριση των προσώπων που έχουν συνάψει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης με τα πρόσωπα που έχουν τελέσει γάμο.»

Στο σημερινό νομοσχέδιο το συγκεκριμένο άρθρο εξαλείφεται εντελώς και δεν υπάρχει απολύτως καμία πρόβλεψη για τη νόμιμη παραμονή στη χώρα αλλοδαπών που είναι σύντροφοι ελλήνων πολιτών! Τα περί «ισότιμης μεταχείρισης» και «ανάλογης εφαρμογής» των διατάξεων που ισχύουν για τον γάμο πηγαίνουν περίπατο, όπως περίπατο πηγαίνει και η αντιμετώπιση των συντρόφων ως οικογένεια από τους συντάκτες του νόμου. Το γεγονός προκαλεί εντύπωση αν σκεφτεί κανείς την ευαισθησία του Συ.Ριζ.Α. στα ζητήματα των μεταναστών. Η ίδια κυβέρνηση που δεν έχει πρόβλημα να δώσει την ελληνική ιθαγένεια σε παιδιά που απλώς γράφτηκαν στην πρώτη δημοτικού, αρνείται μια απλή άδεια διαμονής σε ανθρώπους που συνειδητά έχουν ενώσει τη ζωή τους με έλληνες. Αν σκεφτούμε πως για πολλά ομόφυλα ζευγάρια, το δικαίωμα νόμιμης διαμονής στον αλλοδαπό σύντροφο είναι σίγουρα ένα από τα ισχυρότερα κίνητρα για να υπογράψουν ένα σύμφωνο, καταλαβαίνουμε πόσο δυναμιτίζεται η απήχηση του συμφώνου από μία τέτοια «παράλειψη».

3. Κληρονομικά δικαιώματα «α λα καρτ»

Στην καινούρια διατύπωση (άρθρο 8) το νομοσχέδιο αναφέρει τα εξής:

«Ως προς το κληρονομικό δικαίωμα των μερών του συμφώνου εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα που αφορούν τους συζύγους. Κατά την κατάρτιση του συμφώνου το κάθε μέρος μπορεί να παραιτηθεί από το δικαίωμά του στη νόμιμη μοίρα.»

Η δυνατότητα αυτο-εξαίρεσης από τα κληρονομικά δικαιώματα που θα είχε ένας σύντροφος σε περίπτωση γάμου είναι καινούριο φρούτο που δεν υπήρχε στην αυθεντική πρόταση νόμου του ΣΥΡΙΖΑ. Ανάλογη δυνατότητα αυτο-εξαίρεσης από τις διατάξεις που ισχύουν για το γάμο έχει παρεισφρήσει και στο άρθρο 7 περί διατροφής. Αν και θεωρητικά η πρόβλεψη αυτή αυξάνει την ελευθερία των συντρόφων να ρυθμίσουν τη ζωή τους και τη σχέση τους, δημιουργεί τον πολύ υπαρκτό κίνδυνο ένας σύντροφος να εξαναγκαστεί στη σύναψη συμφώνου αντί για γάμο ακριβώς για να παραιτηθεί από τα νόμιμα δικαιώματά του. Προς το παρόν ο κίνδυνος αυτός αφορά μόνο τα ετερόφυλα ζευγάρια που έχουν και τις δύο εναλλακτικές, όμως η πρόβλεψη κληρονομικών δικαιωμάτων «α λα καρτ» αδυνατίζει ακόμα περισσότερο το σύμφωνο σε σχέση με τον γάμο.

4. Λύση του συμφώνου

Στο άρθρο 7, παράγραφος 1 το νομοσχέδιο του Υπουργείου ορίζει τα εξής:

«Το σύμφωνο συμβίωσης λύνεται α) με συμφωνία των μερών, που γίνεται αυτοπροσώπως με συμβολαιογραφικό έγγραφο, β) με μονομερή συμβολαιογραφική δήλωση, εφόσον έχει επιδοθεί προηγουμένως με δικαστικό επιμελητή πρόσκληση για συναινετική λύση στο άλλο μέρος και έχουν παρέλθει τρεις μήνες από την επίδοση, και γ) αυτοδικαίως, αν συναφθεί γάμος μεταξύ των μερών.»

Η πρόβλεψη για τρίμηνη περίοδο αναμονής σε περίπτωση που μόνο ένας από τους συντρόφους επιθυμεί λύση του συμφώνου είναι επίσης κάτι καινούριο που δεν υπήρχε στην πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ πριν ενάμιση χρόνο. Στην αρχική πρόταση το σύμφωνο λυνόταν αυτοδικαίως με απλή μονομερή δήλωση του ενός από τους δύο χωρίς καμία περίοδο αναμονής. Έχουμε λοιπόν το παράδοξο το προτεινόμενο σύμφωνο να πλησιάζει περισσότερο τον γάμο ως προς τις υποχρεώσεις (αφού η λύση του γίνεται πιο δύσκολη και χρονοβόρα) ενώ ταυτόχρονα γίνεται πιο φειδωλό ως προς τα δικαιώματα που παρέχει, σε σχέση πάντα με τον γάμο. Όπως είχαμε γράψει και πριν 4 μήνες, είναι απολύτως λογικό ένα πιο «χαλαρό» σύμφωνο να μην προσφέρει τα ίδια δικαιώματα που προβλέπονται για τους παντρεμένους. Αυτό όμως προϋποθέτει απαραιτήτως πως όλα τα ζευγάρια έχουν πρόσβαση στον πολιτικό γάμο. Αντίθετα, αυτή τη στιγμή προτείνεται ως μοναδική κατοχύρωση για τα ομόφυλα ζευγάρια ένα σύμφωνο που ούτε κατά διάνοια δεν τους παρέχει τις ίδιες πρόνοιες με τον γάμο.

5. Τα παραλειπόμενα

Ως προς το timing της ανακοίνωσης του νέου νομοσχεδίου από το Υπουργείο, είναι σαφές ότι αυτό επιλέχτηκε να συμπέσει με το Pride που διοργανώθηκε το περασμένο Σάββατο στην Αθήνα. Με αυτό τον τρόπο ωφελείται επικοινωνιακά τόσο η κυβέρνηση όσο και οι διοργανωτές του Φεστιβάλ Περηφάνιας, οι οποίοι τον τελευταίο καιρό είχαν να αντιμετωπίσουν το μποϊκοτάζ ορισμένων οργανώσεων που διεκδικούν και αυτές μια θέση στον ήλιο της επίσημης LGBTQ-και-δεν-συμμαζεύεται γραφειοκρατίας και των επιδοτούμενων δράσεων που αυτή διαχειρίζεται. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στους χορηγούς του φετινού Athens Pride περιλαμβάνονται τόσο δημόσιοι φορείς (ο Δήμος Αθηναίων και η Περιφέρεια Αττικής), όσο και ιδρύματα ιδιωτικού δικαίου (το Ίδρυμα Μποδοσάκη και η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών) και ξένοι φορείς (η αμερικάνικη πρεσβεία).

Ως προς το ουσιαστικό timing, δηλαδή αυτό που έχει να κάνει με την κατάθεση και την ψήφιση του νομοσχεδίου στη Βουλή, αυτό παραμένει θολό αφού το νομοσχέδιο δεν έχει καν ανέβει στο διαδίκτυο για δημόσια διαβούλευση. Ταυτόχρονα γνωρίζουμε ότι επίκειται η θερινή περίοδος κατά την οποία η Βουλή παραδοσιακά υπολειτουργεί ενώ ειδικά φέτος η γενικότερη ρευστότητα των πολιτικών εξελίξεων κάνει οποιαδήποτε πρόβλεψη για την τελική έκβαση του εγχειρήματος εξαιρετικά παρακινδυνευμένη.

Ως προς τις σχετικές δηλώσεις των πολιτικών το περασμένο Σάββατο, η στήλη εύχεται να γίνει πράξη η δέσμευση της προέδρου της Βουλής Ζωής Κωνσταντοπούλου αυτή η κυβέρνηση να μην προωθήσει μόνο το σύμφωνο συμβίωσης αλλά και τον πολιτικό γάμο για τα ομόφυλα ζευγάρια. Όσο για τον δήμαρχο Αθηναίων που, μετά από προτροπή του Γ.Γ. του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ευχήθηκε το πρώτο σύμφωνο συμβίωσης μεταξύ ομοφύλων να υπογραφεί στο δημαρχείο της Αθήνας, δεν θα ήταν λογικότερο αν ευχόταν να γίνει ο πρώτος δήμαρχος που θα τελέσει γάμο ομοφύλων; Άλλωστε τα σύμφωνα υπογράφονται σε συμβολαιογράφο και όχι στο δημαρχείο...