Βασίλης Βασδέκης: «Το μέλλον ανήκει στα συνδυαστικά πτυχία»

Το γραφείο του είναι σχετικά ευρύχωρο κι αποπνέει κύρος. Ο πρύτανης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ) Βασίλης Βασδέκης είναι ένας ευπροσήγορος άνθρωπος. Πέραν αυτών, θα μπορούσες να τον χαρακτηρίσεις και «προϊόν» του brain gain της χώρας. Παρά τον τίτλο του, οι απαντήσεις αναδίδουν μία αίσθηση σεμνότητας – είναι κατά βάση συζητητής, δεν προσπαθεί να επιβάλλει την αυθεντία του ρόλου.

Ανοίξαμε τη βεντάλια της αγοράς εργασίας υπό το πρίσμα του πανεπιστημίου. Κάπου προς το τέλος της κουβέντας, τον ρωτάω: «Ποια είναι τα επαγγέλματα του μέλλοντος;». Τι θα απαντούσε σε έναν φοιτητή που τον ρωτά τι να σπουδάσει ώστε να βρει δουλειά; «Τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την τεχνολογία θα έχουν μεγάλη ζήτηση – είτε μιλάμε για την ενέργεια, είτε για το software, είτε για την τεχνητή νοημοσύνη. Όμως, το πραγματικό μέλλον βρίσκεται στα συνδυαστικά πτυχία. Άνθρωποι με εξειδίκευση που συνδέει διαφορετικά πεδία – ο φιλόλογος που γνωρίζει στατιστική, ο αρχαιολόγος που δουλεύει με big data, ο οικονομολόγος με γνώσεις πληροφορικής. Το μέλλον είναι νέα πτυχία που ενώνουν επιστήμες».

Η εικόνα του πανεπιστημίου έχει αλλάξει αισθητά την τελευταία δεκαετία. «Αν κάναμε αυτή τη συζήτηση πριν από δέκα χρόνια, θα μιλούσαμε για επεισόδια. Σήμερα μιλάμε για το μέλλον. Αυτό δείχνει πόσο διαφορετικά είναι τα πράγματα. Ένας οργανισμός αναπτύσσεται μόνο σε συνθήκες ηρεμίας και σταθερότητας. Τέτοιες συνθήκες υπάρχουν πλέον σε μεγάλο βαθμό. Τα επεισόδια και οι ακραίες συμπεριφορές είναι λιγότερα. Δεν βλέπετε πια τίτλους που να αφορούν τέτοιες ειδήσεις για το ΟΠΑ στις εφημερίδες. Οι κοινωνικές συνθήκες αλλάζουν, όπως και οι φοιτητές».

Η εποχή των δεξιοτήτων στην αγορά εργασίας

Οι απόφοιτοι των ελληνικών πανεπιστημίων δεν στερούνται γνώσεων, αλλά χαρακτηριστικών που σχετίζονται με την επικοινωνία, τη συνεργασία και τη διαχείριση ανθρώπινων καταστάσεων, τα «soft skills». Όπως εξηγεί ο κ. Βασδέκης, «τα ακαδημαϊκά προσόντα των φοιτητών μας είναι επαρκή, πολύ επαρκή. Ίσως αυτό που λείπει είναι τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά – η ικανότητα επικοινωνίας, η προσαρμοστικότητα, τα soft skills». Το Πανεπιστήμιο, όπως λέει, προσπαθεί να ενισχύσει τέτοιου είδους δεξιότητες, αν και αναγνωρίζει ότι αυτά αποκτώνται με την εμπειρία.

Τα soft skills ενισχύονται μέσα από εξατομικευμένες εργασίες και παρουσιάσεις, αλλά η χρήση των εργαλείων AI έχει δημιουργήσει νέες προκλήσεις. «Υπάρχει πρόβλημα αντικειμενικότητας. Οι φοιτητές χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης κι αυτό καθιστά πιο δύσκολη την αξιολόγηση των πραγματικών τους ικανοτήτων». Η αγορά μεταβάλλεται διαρκώς, οι τεχνολογικές εξελίξεις και η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζουν την «αρχιτεκτονική των πραγμάτων». Η αλλαγή είναι γρήγορη, όμως σύμφωνα με τον κ. Βασδέκη, «στην πραγματικότητα τη βιώνουμε σιγά σιγά, ενώ εκείνη συμβαίνει ραγδαία».

Για το πώς το Οικονομικό Πανεπιστήμιο προσαρμόζεται στις νέες ανάγκες, ο πρύτανης εξηγεί ότι δεν υπάρχει ενιαίος τρόπος ενσωμάτωσης των τεχνολογικών και κοινωνικών αλλαγών: «Δεν είναι ομοιόμορφος ο τρόπος με τον οποίο αυτά αποτυπώνονται στα προγράμματα σπουδών. Άλλα τμήματα είναι πιο προσανατολισμένα στην τεχνολογία, άλλα λιγότερο. Το βασικό μας εργαλείο είναι οι εξωτερικές συμβουλευτικές επιτροπές. Για κάθε πρόγραμμα σπουδών υπάρχουν ομάδες από την αγορά που μας δίνουν εικόνα για το τι χρειάζονται οι επιχειρήσεις».

Στα τμήματα με τεχνολογικό προσανατολισμό, οι αλλαγές είναι πιο άμεσες. «Η έρευνα πολλών συναδέλφων έχει σχέση με την AI. Στην Πληροφορική ή στη Διοικητική Επιστήμη και Τεχνολογία η ενσωμάτωση είναι πιο έντονη. Άλλα τμήματα, όπως η Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων, ακολουθούν πιο αργά, γιατί δεν έχουν την ίδια επαφή με την τεχνολογία». Τα προγράμματα σπουδών, λέει, ανανεώνονται διαρκώς: «Οι αλλαγές ενσωματώνονται μέσα από τις επιτροπές και τη συνεχή επαφή με την αγορά, αλλά δεν μπορούν να γίνουν με ρυθμό τεχνολογικής αναβάθμισης. Δεν μπορούν να ενσωματωθούν άμεσα οι εξελίξεις της έρευνας στην εκπαίδευση – ειδικά στα προπτυχιακά προγράμματα, όπου η εκπαίδευση είναι πιο βασική».

Παρ’ όλα αυτά, στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο υπάρχουν ήδη μαθήματα τεχνητής νοημοσύνης, τόσο στα προπτυχιακά όσο και στα μεταπτυχιακά προγράμματα. Ένα από τα πιο καινοτόμα προγράμματα, όπως σημειώνει ο κ. Βασδέκης, είναι το μεταπτυχιακό στις «Ψηφιακές Μεθόδους στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες». «Φέρνει big data, μεγάλα γλωσσικά μοντέλα και τεχνητή νοημοσύνη στις ανθρωπιστικές επιστήμες – επιγραφές, αρχαία κείμενα, ανακαλύψεις. Είναι από τα λίγα προγράμματα όπου διδάσκονται μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, όχι μόνο στη θεωρία αλλά και στη χρήση». Και το σημαντικότερο: δίνει δουλειά σε ανθρώπους που διαφορετικά δεν θα είχαν αυτή τη δυνατότητα στο πεδίο της τεχνολογίας: αρχαιολόγους, φιλολόγους, αποφοίτους ξένων γλωσσών.

Η αγορά εργασίας και η AI

Στο ερώτημα πώς το ΟΠΑ αξιοποιεί τα δεδομένα της αγοράς για να αναθεωρεί τα προγράμματά του, ο κ. Βασδέκης επιστρέφει στις επιτροπές: «Από εκεί αντλούμε τις πληροφορίες. Η AI είναι ένα μόνο κομμάτι. Αυτό που μας ενδιαφέρει πιο πολύ είναι να φτιάχνουμε προγράμματα που βοηθούν τους φοιτητές να βρουν δουλειά. Η τεχνητή νοημοσύνη συζητείται πολύ, αλλά ακόμη δεν έχει μετασχηματίσει την αγορά. Είμαστε στη φάση της απλής χρήσης, όχι των βαριών εφαρμογών – δεν έχει μπει ακόμα στην αγορά με τρόπο που να αλλάζει τη ζωή των ανθρώπων».

Αναφέρει χαρακτηριστικά ένα παράδειγμα:
«Φανταστείτε ένα σύστημα όπου τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα μιας γειτονιάς ανταλλάσσουν ενέργεια μεταξύ τους τη νύχτα μέσω AI. Αυτή θα είναι μια εφαρμογή με πραγματικό κοινωνικό αντίκτυπο, αλλά ακόμη δεν υπάρχει. Βρισκόμαστε σε μεταβατική φάση».
«Οι εταιρείες θα ήθελαν εξειδικευμένους ανθρώπους πάνω στην AI, αλλά αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν πολλοί. Η χρήση είναι απλή. Αυτό όμως θα αλλάξει στα επόμενα χρόνια και εκεί είναι ο ρόλος μας: να βοηθήσουμε να γίνει η μετάβαση ομαλά».

Brain drain και χρηματοδότηση

Για τη διαρροή επιστημόνων στο εξωτερικό, ο πρύτανης είναι ρεαλιστής:
«Η ελληνική έρευνα και τα πανεπιστήμια θα μπορούσαν να είναι ισχυρό κίνητρο επιστροφής, αλλά δεν υπάρχουν τα εργαλεία. Το βασικό εργαλείο είναι τα χρήματα. Για να επιστρέψει κάποιος χρειάζεται αξιοπρεπείς αποδοχές και συνθήκες εργασίας. Αυτή είναι η μεγαλύτερη δομική αδυναμία του ελληνικού πανεπιστημίου».

Το ίδιο το σύστημα, όπως εξηγεί, λειτουργεί με βαριές δομές: «Είμαστε νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, άρα υπαγόμαστε στο δημόσιο λογιστικό». Οι διαδικασίες είναι γραφειοκρατικές, χρειάζονται άνθρωποι για να ξεδιαλύνουν ένα κουβάρι νόμων. Επιπλέον, η στελέχωση παραμένει ένα μεγάλο πρόβλημα: «Ακόμη κι αν υπάρχει πολιτική αντικατάστασης όσων αποχωρούν, χρειάζονται τουλάχιστον δύο χρόνια για να καλυφθεί μια θέση. Κι αυτό, τη στιγμή που οι φοιτητές αυξάνονται και οι ανάγκες μεγαλώνουν». Είναι ένα σύστημα που δεν μπορεί να τρέξει με τους ρυθμούς της αγοράς.

Για το ίδιο το Οικονομικό Πανεπιστήμιο, ο πρύτανης αναγνωρίζει δύο βασικές προκλήσεις: «Υποδομές και χρηματοδότηση».

Το σχέδιο της επόμενης δεκαετίας περιλαμβάνει νέα κτίρια. «Βρισκόμαστε στο κέντρο της Αθήνας και οι χώροι είναι περιορισμένοι. Έχουμε σχέδιο για νέα, σύγχρονα κτίρια και υποστήριξη από το κράτος. Παράλληλα, κινούμαστε δυναμικά με την εταιρεία αξιοποίησης περιουσίας και το Κέντρο Διά Βίου Μάθησης. Προχωρούμε σε διεθνοποιημένα executive courses. Θέλουμε να φέρουμε κόσμο από το εξωτερικό για να εκπαιδευτεί στην Αθήνα. Το κλίμα, η πόλη, η ενέργεια, όλα βοηθούν σ' αυτό».

Μπορεί έτσι να δοθεί ώθηση στο brain gain; «Η ελληνική έρευνα θα μπορούσε να αποτελέσει εργαλείο επιστροφής, αλλά δεν έχει τα μέσα. Οι άνθρωποι, για να γυρίσουν, χρειάζονται κίνητρα – εργασιακές συνθήκες και μισθό».