Κακώς παρελαύνουμε κάθε 28η Οκτωβρίου

«Δεν μου άρεσε ποτέ ο Σαββόπουλος. Δεν τον άκουγα, δεν ένιωθα να με αφορά».
«Πρέπει να δηλώνεις συγκίνηση υποχρεωτικά όταν φεύγει ένας άνθρωπος που σημάδεψε την εποχή του;»
«Είχαν κάθε δικαίωμα να μη θέλουν να παρευρεθούν στην κηδεία του Διονύση Σαββόπουλου Αριστερά και ΠΑΣΟΚ. Ελευθερία δεν έχουμε;»

Βρέθηκα σε παρέες ανθρώπων με τους οποίους με χωρίζει μια δεκαετία και βάλε. Η άποψη ήταν λίγο πολύ κοινή. Τον ξέραμε, αλλά δεν μας λένε και τίποτα τα τραγούδια του. Έχουμε θέματα επιβίωσης, άλλα μας απασχολούν. Με τραγουδάκια θα ασχολούμαστε και με άδειες καρέκλες;

Αυτό είναι ίσως το πρόβλημα. Όχι η πολιτική στάση ενός μεγάλου καλλιτέχνη όπως ο Διονύσης Σαββόπουλος, αλλά η γενιά που νομίζει πως ό,τι δεν τη συγκινεί, δεν αφορά κανέναν. Αν είναι έτσι, τότε κακώς παρελαύνουμε κάθε 28η Οκτωβρίου. Το «Όχι» ειπώθηκε από μια άλλη γενιά, όχι από τη δική τους. Κακώς διδασκόμαστε και Ιστορία, αν όλα όσα δεν ζήσαμε θεωρούνται άσχετα με το σήμερα. Μόνο που η μνήμη είναι ο συνεκτικός ιστός μιας κοινωνίας. Όταν κοπεί, διαλυόμαστε σε φυλές αποσυνάγωγες.

Η νέα γενιά ασχολείται –δικαίως– με την επιβίωση. Αλλά καμία γενιά δεν είχε την πολυτέλεια να ζήσει χωρίς αγώνα για κάτι. Κάποιοι πέρασαν κατοχή, άλλοι λοιμό, άλλοι covid, άλλοι πέθαναν μέσα στη μήτρα της μάνας τους από ασιτία ή από χολέρα, άλλοι έγιναν σαπούνια μέσα σε κρεματόρια. Η διαφορά είναι ότι κάθε γενιά ψάχνει τρόπους να παραμείνει και ανθρώπινη, εκτός από το να επιβιώσει – αν επιβιώσει.

Η κηδεία του Διονύση Σαββόπουλου ήταν η αφορμή να ξαναδούμε το ρήγμα ανάμεσα στην τέχνη και την πολιτική. Γιατί, πραγματικά, μπορείς να εμπιστευθείς το Υπουργείο Παιδείας σε κάποιον που δεν έχει διαβάσει ούτε έναν ποιητή; Το Υπουργείο Δικαιοσύνης σε κάποιον που δεν έχει σκύψει έστω και ελάχιστα στα φιλοσοφικά κείμενα του Αριστοτέλη; Το Υπουργείο Πολιτισμού σε κάποιον που θεωρεί τον πολιτισμό «κοσμικό event»;

Η πατρίδα χρειάζεται πολιτικούς με κρίση, καλλιέργεια και μια ελάχιστη συνείδηση του τι σημαίνει πολιτισμός. Ο επικήδειος του Γιώργου Σκαμπαρδώνη ήταν ένα συνοπτικό μάθημα της πολιτιστικής ιστορίας της χώρας. Μια ομιλία που συμπεριέλαβε Χατζηδάκι και Θεοδωράκη, Παύλο Σιδηρόπουλο και Γιάννη Σπανό. Μίλησε ακόμη και για τον τραγουδιστή του ενός τραγουδιού. Μια πρόταση λιτή, μα απέραντα ευρύχωρη. Αξίζει σεβασμό και ο ποιητής του ενός στίχου που άγγιξε την ψυχή ενός και μόνο ανθρώπου.

Ίσως η σημερινή έλλειψη ηγετών να ξεκινά ακριβώς από εκεί: από την απουσία επαφής με την τέχνη. Ο ηγέτης, πριν γίνει πολιτικός, είναι κάποιος που έχει σταθεί απέναντι στην ποίηση, στη μουσική, στον κινηματογράφο, σε κάτι που τον μαθαίνει να βλέπει τον κόσμο μέσα από το βλέμμα του άλλου. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετέφραζε Θουκυδίδη στην εξορία. Όταν είχε κέφια απήγγειλε στίχους από τα χορικά της Αντιγόνης του Σοφοκλή που γνώριζε απ’ έξω. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος συνέγραψε λογοτεχνική μελέτη για τον Κωστή Παλαμά. Ο Ευάγγελος Παπανούτσος, φιλόσοφος και παιδαγωγός, διαμόρφωσε την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του ’64. Δεν ήταν μόνο πολιτικοί και στείροι γενικοί γραμματείς υπουργείων, ήταν άνθρωποι που πρώτα διάβαζαν.

Η απόσταση ανάμεσα στην πολιτική και την τέχνη δεν είναι απλώς αισθητική. Είναι υπαρξιακή. Όπου απουσιάζει η καλλιέργεια, αρχίζει η λογιστική διαχείριση. Κι αν η πολιτική είναι απλώς διαχείριση αριθμών, τότε ας την αναθέσουμε στην τεχνητή νοημοσύνη. Στατιστικά, θα κάνει λιγότερα λάθη από έναν άνθρωπο.

Στο μεσοδιάστημα, έχουμε την ελευθερία να κρίνουμε: τους παρόντες και πώς χρωμάτισαν αχρείαστα παραταξιακά μια τελετή, τους απόντες και πώς γύρισαν την πλάτη σε ένα σημαντικό κεφάλαιο του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, τους παρόντες που αψήφησαν τις κατ’ αυτούς πληγωτικές παλινωδίες του εκλιπόντος και τον τίμησαν με δάκρυ και ευγνωμοσύνη, την Gen Ζ και μέρος των Millennials που στέκονται αδιάφοροι σε ό,τι δεν τους αγγίζει όπως λένε. Διλημματικά, η κηδεία του Διονύση Σαββόπουλου επανέφερε τον μύθο της τραγωδίας της Αντιγόνης του Σοφοκλή. Της αγαπημένης του Ελευθέριου Βενιζέλου: ο άγραφος κανόνας των νεκρών και η τιμή που τους αποδίδουμε είναι πάνω από τα διατάγματα των θνητών. Πάνω από τα προσωπικά γούστα και τις κομματικές γραμμές, θα πω εγώ. Μεταξύ πολιτικής και ηθικής αρετής, λοιπόν, προσωπικά υποκλίνομαι σε αυτούς που, είτε ως θεατές είτε ως καλλιτέχνες, χειροκροτούντες ή χειροκροτούμενοι, στις πειραματικές παραστάσεις του Φεστιβάλ της Επιδαύρου κάθε καλοκαίρι, αποδεικνύουν ότι τουλάχιστον κατανόησαν το κείμενο.