Ειρήνη Αγαπηδάκη: Το «Προλαμβάνω» σπάει το ταμπού για τις προληπτικές εξετάσεις

Κατανοεί περισσότερο τις κοινωνικές ανισότητες γιατί και η ίδια τις βίωσε από πολύ νωρίς. Η Ειρήνη Αγαπηδάκη μεγάλωσε σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Κρήτης, με οικονομικές δυσκολίες και αντιξόοτητες που, όμως, δεν της στέρησαν όλα όσα ονειρεύονταν να κάνει. Μερικά χρόνια αργότερα βρέθηκε στη θέση της αναπληρώτριας υπουργού Υγείας, εκεί που οι προσωπικές δυσκολίες έγιναν εφαλτήριο για τις πολιτικές προτεραιότητές της, πιστεύοντας ότι «η πρόληψη είναι το πιο σημαντικό δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας».

Με σπουδές στην Ψυχολογία και τη Δημόσια Υγεία, υπηρέτησε για χρόνια την πρόληψη, πριν ακόμη ασχοληθεί με την πολιτική. Όταν το έκανε ήξερε εκ των έσω το κόστος του «πολύ αργά». Όπως τονίζει, «η πρόληψη δεν είναι πολυτέλεια, αλλά δικαίωμα όλων μας. Και η Πολιτεία έχει υποχρέωση να μην περιμένει τον άνθρωπο να φτάσει στο πρόβλημα, αλλά να τον προσεγγίζει εκείνη».

Το πρόγραμμα «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ» έχει ήδη σώσει ζωές, με πάνω από 2,5 εκατομμύρια πολίτες να συμμετέχουν σε προληπτικές εξετάσεις και 70.000 να λαμβάνουν έγκαιρη φροντίδα. Η Ειρήνη Αγαπηδάκη τονίζει πως «βλέπουμε ανθρώπους, όχι απλώς αριθμούς» και επισημαίνει τη σημασία της ισότιμης πρόσβασης, ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, μέσω των Κινητών Ομάδων Υγείας. Εμείς συζητήσαμε μαζί της για να γνωρίσουμε τη γυναίκα πίσω από την πολιτικό, που δηλώνει ότι «η ανάγκη δεν χορταίνει με λόγια, απαιτεί πράξεις».

 Διαβάστε τη συνέντευξη της Ειρήνης Αγαπηδάκη στην ATHENS VOICE

Η δύναμη της πρόληψης

 Η πρόληψη υπήρξε σταθερή σας ενασχόληση και αξία πολύ πριν μπείτε στην πολιτική. Τι σας ώθησε στο να αφιερωθείτε σε αυτόν τον τομέα;

Οι σπουδές μου τόσο στην Ψυχολογία όσο και στη Δημόσια Υγεία, με καθόρισαν. Ένα από τα βασικά αντικείμενα της Δημόσιας Υγείας είναι οι κοινωνικές ανισότητες. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι όποιος γεννηθεί σε φτωχή οικογένεια έχει χειρότερη και συντομότερη ζωή. Αρρωσταίνει σοβαρά σε μικρότερη ηλικία και αντιμετωπίζει αυξημένο κίνδυνο να χάσει τη ζωή του νωρίτερα. Αυτό έρχεται να αντιστρέψει η πρόληψη, που εστιάζει στο να προλάβουμε όλοι και να ζήσουμε καλύτερα.

Δεν διαλέγεις σε ποια οικογένεια θα γεννηθείς, γι’ αυτό έχει σημασία να μπορεί η Πολιτεία να αντιστρέψει το αρνητικό φορτίο που κουβαλάμε όσοι γεννηθήκαμε σε περιβάλλον με αντιξοότητες. Χρησιμοποιώ πρώτο πληθυντικό γιατί δεν πρόκειται μόνο για την επιστήμη που υπηρετώ, αλλά και για την ίδια μου την ιστορία. Ξέρω καλά το κόστος του «πολύ αργά». Δεν αποτελεί μια θεωρητική έννοια, αλλά κομμάτι της ζωής μου. Αυτές οι εμπειρίες με διαμόρφωσαν βαθιά. Στράφηκα ακριβώς σε αυτές τις σπουδές, γιατί πιστεύω ότι η πρόληψη δεν είναι μια πολυτέλεια, είναι δικαίωμα όλων μας. Το κράτος έχει υποχρέωση να μην περιμένει τον άνθρωπο να φτάσει στο πρόβλημα, αλλά να τον προσεγγίζει πριν φτάσουμε στο μη περαιτέρω. Όταν αργότερα βρέθηκα σε θέσεις ευθύνης, με κορύφωση τη σημερινή μου θέση στο Υπουργείο Υγείας, αυτό το προσωπικό βίωμα έγινε πολιτική προτεραιότητα. Γιατί για μένα, η πρόληψη είναι μια πράξη φροντίδας και δικαιοσύνης.

 Οι σπουδές σας και η εμπειρία σας στην ψυχική υγεία έχουν διαμορφώσει την οπτική σας; Πώς σας επηρεάζουν στις πολιτικές αποφάσεις που παίρνετε σήμερα;

Απολύτως. Οι σπουδές μου στην Ψυχολογία και η μακρά μου εμπειρία και γνώση έχουν διαμορφώσει όχι μόνο τον τρόπο που βλέπω την υγεία, αλλά και τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι την πολιτική. Με έμαθαν να ακούω, να προσπαθώ να κατανοήσω πίσω από τις λέξεις, να βλέπω τον άνθρωπο στο περιβάλλον του, να συνειδητοποιώ τη διαδρομή του. Να αντιλαμβάνομαι ότι τα προβλήματα υγείας –σωματικά και ψυχικά– δεν πέφτουν από τον ουρανό, αλλά είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Αυτός ο τρόπος σκέψης με ακολουθεί και σήμερα. Όταν σχεδιάζουμε μια πολιτική πρόληψης, όταν αναπτύσσουμε παρεμβάσεις για ευάλωτες ομάδες, δεν έχουμε μπροστά μας απλά αριθμούς και δείκτες. Βλέπουμε ανθρώπους. Βλέπουμε τους συμπολίτες μας. Κι αυτό, πιστέψτε με, κάνει τεράστια διαφορά και στο αποτέλεσμα και στον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους πολίτες.

 Έχετε μιλήσει ανοιχτά για τις δυσκολίες που αντιμετωπίσατε μεγαλώνοντας – οικονομικές στερήσεις, προβλήματα υγείας, μάχη με την παχυσαρκία. Πώς  σας επηρέασαν αυτά; Ποιο είναι το στήριγμά σας;

Οι δυσκολίες που αντιμετώπισα από παιδί με διαμόρφωσαν βαθιά, όπως κάθε άνθρωπο. Δεν το κρύβω. Μου δίδαξαν την κατανόηση, την ανθεκτικότητα και μου έδωσαν μια πιο καθαρή ματιά σε αυτό που ονομάζουμε φτώχεια, αντιξοότητες, μόχθο, ίσες ευκαιρίες και αξιοκρατία. Αυτά είναι κομμάτι της ταυτότητάς μου. Οι εν λόγω δυσκολίες δεν είναι κάτι που αναπολώ, γιατί πραγματικά μου άφησαν το αποτύπωμά τους και μπορεί τώρα να μιλάμε για όλα αυτά άνετα, επειδή πέρασαν, αλλά δεν ήταν καθόλου έτσι όταν τα ζούσα. Παράλληλα όμως, μου έδωσαν τη δυνατότητα να βλέπω πίσω από τις συμπεριφορές και να αντιλαμβάνομαι τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων – έτσι μπορώ να σχεδιάζω και πολιτικές που στοχεύουν στην κάλυψη αυτών των αναγκών.

Στήριγμά μου είναι η πίστη μου σε όσα διδάχθηκα: στην αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία, στην πρόληψη, στο έργο που παράγει όχι μόνο ίσες ευκαιρίες, αλλά και αντίστοιχα αποτελέσματα για όλους. Στήριγμά μου φυσικά, είναι και οι άνθρωποι που με εμπιστεύονται. Υπάρχουν δυσκολίες και στιγμές πίεσης, αλλά η ομαδική δουλειά και το γεγονός ότι κάτι αλλάζει προς το καλύτερο, τα μηνύματα που λαμβάνουμε από συμπολίτες μας για ζωές που σώθηκαν χάρη στις προληπτικές εξετάσεις, αυτά δίνουν αξία σε κάθε προσπάθεια. Και γι’ αυτό επιμένουμε και προχωράμε.

 Όταν κάνατε τη δική σας μαστογραφία και εντοπίστηκαν ευρήματα, πώς νιώσατε;

Όπως κάθε γυναίκα, αγωνία και φόβο. Δεν έχει σημασία πόσες γνώσεις έχεις ή πόσο ισχυρή νιώθεις – όταν ακούς ότι υπάρχουν ευρήματα, η σκέψη σου σταματά. Συνειδητοποίησα ακόμα πιο έντονα πόσο σημαντικό είναι να κάνουμε τακτικά τις εξετάσεις μας. Η πρόληψη δεν είναι θεωρία – είναι πράξη φροντίδας προς τον εαυτό μας και τους ανθρώπους που αγαπάμε. Και αυτός είναι ο λόγος που επιμένω τόσο πολύ στην πρόληψη – γιατί την έχω ζήσει όχι μόνο ως επιστήμονας ή ως υπουργός, αλλά και ως γυναίκα.

 ***

Το πρόγραμμα «Προλαμβάνω»: Σώζοντας ζωές

Ποια είναι τα αποτελέσματα του προγράμματος «Προλαμβάνω» για την έγκαιρη διάγνωση ασθενειών που είναι διαθέσιμα μέχρι σήμερα; 

Το πρόγραμμα «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ» δεν είναι απλώς μια νέα υπηρεσία υγείας· αποτελεί μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την Υγεία. Στόχος μας είναι ο έγκαιρος εντοπισμός των κυριότερων χρόνιων νοσημάτων, όπως ο καρκίνος και οι καρδιαγγειακές παθήσεις, που αποτελούν τις βασικές αιτίες πρόωρων θανάτων στη χώρα μας. Μέχρι σήμερα, περισσότεροι από 2,5 εκατομμύρια πολίτες έχουν υποβληθεί σε προληπτικές εξετάσεις μέσα από τα προγράμματα που υλοποιούμε. Από αυτούς, περί τις 70.000 –μια πόλη ολόκληρη στην ουσία– εντοπίστηκαν εγκαίρως με ευρήματα που απαιτούσαν άμεση αντιμετώπιση, ενώ πάνω από 400.000 παραπέμφθηκαν για περαιτέρω δωρεάν έλεγχο. Μέσα από το «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ» δημιουργήσαμε για πρώτη φορά ένα οργανωμένο σύστημα πρόληψης, που στοχεύει όχι μόνο στην έγκαιρη διάγνωση, αλλά και στην ενσωμάτωση της πρόληψης στην καθημερινότητα των πολιτών. Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν πως η πρόληψη μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια και να βελτιώσει ουσιαστικά την ποιότητα ζωής.

 Πώς ανταποκρίθηκαν οι πολίτες; Έχουν αυξηθεί οι συμμετοχές στις προληπτικές εξετάσεις από τότε που ξεκίνησε το πρόγραμμα; Το έχουν αγκαλιάσει ή δείχνουν ακόμη δισταγμό;

Η ανταπόκριση των πολιτών είναι πολύ θετική και ενθαρρυντική. Ήταν κάτι που απουσίαζε από τον τομέα της υγείας. Από την έναρξη του προγράμματος έχουμε παρατηρήσει σημαντική αύξηση στις συμμετοχές στις προληπτικές εξετάσεις. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τη σημασία της πρόληψης και κάνουν τις δωρεάν προληπτικές εξετάσεις που παρέχει το πρόγραμμα και μάλιστα επικοινωνούν μαζί μας για να μας πουν πόσο σημαντικό το θεωρούν, γεγονός που δείχνει πως το έχουν αγκαλιάσει ευρέως. Η αύξηση της συμμετοχής και η θετική ανταπόκριση αποδεικνύουν ότι χτίζουμε μια νέα κουλτούρα σε σχέση με την υγεία μας, που βασίζεται στην πρόληψη κι όχι στο να παρατηρήσουμε το σύμπτωμα και έπειτα να πάμε στον γιατρό.

 Πολλοί πολίτες φοβούνται ή αμελούν τις προληπτικές εξετάσεις. Τι θα τους λέγατε;

Καταλαβαίνω απόλυτα τον φόβο και τις ανησυχίες που μπορεί να έχει κάποιος απέναντι σε μια ενδεχόμενη διάγνωση – είναι κάτι το φυσιολογικό. Όμως, θέλω να τονίσω ότι η πρόληψη είναι το πιο σημαντικό δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας και στους ανθρώπους που αγαπάμε.

Πίστευα, και εξακολουθώ να πιστεύω, πως έστω και μία ζωή να σώζαμε, θα ήταν επιτυχία. Για παράδειγμα τη ζωή μιας γυναίκας που δεν ξέρει ότι έχει έναν όγκο στο στήθος και δεν θα το μάθαινε ποτέ εάν το ίδιο το κράτος δεν έσπαγε το ταμπού, τον ενστικτώδη φόβο όλων μας για τις προληπτικές εξετάσεις. Κι αυτό το «εγώ», πλέον, έγινε «εμείς». Να σώσουμε τη ζωή ενός νέου ανθρώπου που, επίσης, δεν υποψιάζεται ότι κάτι στην καρδιά του δεν πηγαίνει όπως θα έπρεπε, κάποιου άλλου που έχει πρόβλημα με το γαστρεντερικό του και δεν το ξέρει κ.λπ.

Όλοι φοβόμαστε, αλλά παράλληλα έχουμε την ικανότητα να αντιμετωπίζουμε αυτά τα εσωτερικά εμπόδια. Μπορούμε λοιπόν να σεβαστούμε τον φόβο μας ως συναίσθημα, αλλά να μην του επιτρέψουμε να μας σταματήσει από την πράξη του να φροντίσουμε τον εαυτό μας – είμαστε πολλά περισσότερα από τον φόβο. Εμείς, ως Υπουργείο, φροντίζουμε να παρέχουμε εξετάσεις που είναι προσβάσιμες, δωρεάν και με σεβασμό προς τον κάθε πολίτη. Είμαι εδώ για να βοηθήσω καθεμιά και καθέναν, με όποιον τρόπο μπορώ, να αντιμετωπίσει τον φόβο και να φροντίσει τον εαυτό του. Η αυτοφροντίδα είναι μια πράξη αγάπης, γι’ αυτό και η πρόληψη αξίζει κάθε προσπάθεια.

 Πώς επιλέχθηκαν τα νοσήματα για τα οποία προβλέπονται προληπτικοί έλεγχοι; Τι καθόρισε αυτές τις προτεραιότητες;

Η επιλογή των νοσημάτων που καλύπτει το «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ» βασίστηκε σε επιστημονικά κριτήρια. Δώσαμε προτεραιότητα στα χρόνια νοσήματα που ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος των πρόωρων θανάτων και έχουν ταυτόχρονα αποδεδειγμένη δυνατότητα πρόληψης ή έγκαιρης διάγνωσης. Συγκεκριμένα εστιάσαμε στον καρκίνο του μαστού, τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, τον καρκίνο του παχέος εντέρου και τις καρδιαγγειακές παθήσεις – νοσήματα που μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά όταν εντοπιστούν νωρίς. Η επιλογή αυτή στηρίχθηκε σε ευρωπαϊκές και διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, αλλά και στα δεδομένα από τον ελληνικό πληθυσμό, ώστε να δημιουργήσουμε ένα πρόγραμμα που να είναι ταυτόχρονα ρεαλιστικό, αποτελεσματικό και προσαρμοσμένο στις ανάγκες της κοινωνίας μας.

Ισότιμη πρόσβαση, χωρίς αποκλεισμούς

 Πώς εξασφαλίζεται η ισότιμη πρόσβαση όλων στις εξετάσεις, ειδικά για ανθρώπους που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές;

Έχουμε δημιουργήσει ένα ευρύ δίκτυο συνεργαζόμενων κέντρων προληπτικών εξετάσεων σε όλη την Ελλάδα, που περιλαμβάνει πάνω από 15.000 δημόσιες και ιδιωτικές δομές υγείας, όπου οι πολίτες μπορούν να κάνουν εύκολα και γρήγορα τις εξετάσεις τους, εντελώς δωρεάν, είτε είναι ασφαλισμένοι είτε ανασφάλιστοι. Παράλληλα, δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην πρόσβαση των κατοίκων σε απομακρυσμένες περιοχές, όπως ορεινές ζώνες και νησιά με πληθυσμό κάτω των 10.000 κατοίκων. Για τον σκοπό αυτό αναπτύξαμε τις Κινητές Ομάδες Υγείας (ΚΟΜΥ), οι οποίες προσφέρουν, μεταξύ άλλων, δωρεάν  προληπτικές εξετάσεις απευθείας στους πολίτες που κατοικούν σε αυτές τις περιοχές, τόσο στο πλαίσιο του «Προλαμβάνω» όσο και με ένα έξτρα πακέτο προληπτικών εξετάσεων αποκλειστικά για τους κατοίκους των απομακρυσμένων περιοχών.

Συγκεκριμένα περίπου 124.000 κάτοικοι σε 87 μικρά νησιά και 213.000 σε 38 ορεινές περιοχές ωφελούνται από τις υπηρεσίες αυτές. Επιπλέον, οι εξετάσεις καλύπτουν όλους τους πολίτες ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας, συμπεριλαμβανομένων παιδιών, ηλικιωμένων και εγκύων, με παροχή και συμβουλευτικής για τον προγεννητικό έλεγχο. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζουμε την ισότιμη πρόσβαση στην πρόληψη και τη φροντίδα της υγείας για όλους, όπου κι αν κατοικούν. Και βέβαια, οι Κινητές Ομάδες Υγείας, εκτός από τις απομακρυσμένες περιοχές, παρέχουν υπηρεσίες κατ’ οίκον ιατρικής φροντίδας σε όλη τη χώρα, εντελώς δωρεάν.

***

 Η επόμενη μέρα

 Υπάρχουν σχέδια για την επέκταση του προγράμματος σε άλλες ασθένειες ή ηλικιακές ομάδες στο μέλλον; Ποιοι είναι οι επόμενοι στόχοι του «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ»;

Το ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ ήρθε για να μείνει. Δηλαδή δεν είναι κάτι πρόσκαιρο, αλλά μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα υγείας μας, με επίκεντρο την πρόληψη. Στα επόμενα βήματα, σχεδιάζουμε να επεκτείνουμε το πρόγραμμα ώστε να περιλάβει και άλλα σοβαρά νοσήματα, όπως ο καρκίνος του δέρματος και του πνεύμονα, πάντα με γνώμονα την έγκαιρη διάγνωση και την πρόληψη. Η πρόληψη δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαία προϋπόθεση για μια υγιή κοινωνία. Θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε με συνέπεια και επιμονή για να γίνει αυτό κτήμα όλων.

 Θα είστε υποψήφια στο δυτικό τομέα της Αθήνας, έχετε επισκεφτεί πολλές περιοχές (Περιστέρι, Ίλιον, Αιγάλεω, Χαϊδάρι, Αγία Βαρβάρα κ.λπ.), ποιες είναι οι ανάγκες των συμπολιτών μας και γιατί πολιτεύεστε σ’ αυτό τον τομέα;

Η απόφασή μου να πολιτευτώ στον Δυτικό Τομέα της Αθήνας δεν είναι τυχαία. Είναι μια περιοχή με πλούσιο δυναμικό, αλλά και με έντονες κοινωνικές ανισότητες, που επηρεάζουν βαθιά την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Πολλά χρόνια πριν εμπλακώ με την πολιτική, έτυχε να έχω δεσμούς με αυτές τις περιοχές. Τις γνωρίζω πάρα πολύ καλά. Δεν είναι μόνο οι πρόσφατες επισκέψεις μου εκεί αλλά η εμπειρία μου όλα αυτά τα χρόνια, που με κάνει να γνωρίζω καλά τις δυσκολίες πολλών συμπολιτών μας, ιδιαίτερα όσοι αντιμετωπίζουν κοινωνικο-οικονομικές αντιξοότητες. Οι ανισότητες στην υγεία και η περιορισμένη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής υποστήριξης είναι υπαρκτά προβλήματα στον Δυτικό Τομέα.

Θέλω να εργαστώ ώστε να μειωθούν αυτές οι ανισότητες, να ενισχύσουμε την πρόληψη και την πρωτοβάθμια φροντίδα, και να διασφαλίσουμε ότι κανείς δεν θα μένει πίσω εξαιτίας της κοινωνικής ή οικονομικής του κατάστασης. Πολιτεύομαι εδώ, γιατί κάθε άνθρωπος αξίζει ίσες ευκαιρίες για υγεία και αξιοπρεπή ζωή. Όπως σας είπα και στην αρχή, δεν πρόκειται για κάτι που απλώς πιστεύω, αλλά για κάτι που έχω ζήσει. Θέλω η αναπάντεχη ευκαιρία που μου δόθηκε από τον Κυριάκο Μητσοτάκη να εμπλακώ στην πολιτική, να μην πάει χαμένη. Έχω χρέος να κάνω όσα περισσότερα μπορώ για τους ανθρώπους που τα βγάζουν δύσκολα πέρα και ζουν σε σπίτια με πολλά προβλήματα. Σε ένα τέτοιο σπίτι μεγάλωσα και εγώ – μεγάλωσα αλλά δεν ξέχασα. Είμαι εδώ για όλους αυτούς τους ανθρώπους, γιατί ξέρω τι σημαίνει να έχεις ανάγκη. Η ανάγκη δεν χορταίνει με λόγια, απαιτεί πράξεις. Και έτσι θέλω να κριθώ, απ’ όσα κάνω.