Ο υπουργός Παιδείας και τα Συμβούλια των ΑΕΙ

O νέος υπουργός Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων Αριστείδης Μπαλτάς ήταν καθηγητής μου. Εκτιμώ την επιστημονική του συγκρότηση και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του. Οι πρώτες όμως δηλώσεις του στη Βουλή και σε συνέντευξή του στον Skai (11/2/2015) ήταν κατώτερες των περιστάσεων και των προσδοκιών. Δεν θα μιλήσω για το ότι χαρακτήρισε την αριστεία ρετσινιά και τη λαχτάρα των παιδιών και των γονιών για μάθηση στρεβλή φιλοδοξία. Ούτε για το ότι θα αντικαταστήσει την αξιολόγηση (για τους καθηγητές της μέσης εκπαίδευσης) με μία συζήτηση για την αξιολόγηση που θα ονομαστεί αποτίμηση. Ούτε για το ότι η μόνη πολιτική που εξήγγειλε ήταν η ικανοποίηση μεμονωμένων συνδικαλιστικών αιτημάτων (π.χ. επαναπρόσληψη σχολικών φυλάκων και διοικητικών, επιστροφή «αιωνίων» φοιτητών).

Για τα υπόλοιπα για τα οποία ρωτήθηκε απαντούσε στη συνέντευξη σταθερά «θα δούμε». Πρώτα γκρεμίζουμε κι ύστερα μελετάμε. Π.χ., για τη λογοδοσία των πρυτάνεων τώρα που θα καταργηθούν τα Συμβούλια είπε “αυτό να το δούμε αναλυτικά κάποια στιγμή“, για τα Συμβούλια ότι “μπορεί να τα επαναφέρουμε με κάποιον τρόπο”, για τους αιωνίους φοιτητές ότι “τα κριτήρια θα τα βρούμε κατά περίπτωση”, για τις μετεγγραφές ότι το ζήτημα “θα το ξαναδούμε από την αρχή”, για τα πρότυπα σχολεία ότι “θα τα ξαναμελετήσουμε” και για το πανεπιστημιακό άσυλο, “θα ξαναθέσουμε το ερώτημα” διότι, όπως είπε, τα φαινόμενα που οδήγησαν κάποιους να αναγορεύσουν το άσυλο σε κεντρικό θέμα των πανεπιστημίων θα μειωθούν στα ελάχιστο αν δεν εξαφανιστούν με την άλλου τύπου κυβέρνηση που έχουμε (μήπως υπονοεί ότι όσοι συμμετείχαν σε αυτά τα φαινόμενα ήταν υποστηρικτές της κυβερνητικής παράταξης;).

Θέλω να εξετάσω όσα είπε σχετικά με το νόμο Διαμαντοπούλου τον οποίο συρρίκνωσε στην πρόβλεψή του για τα Συμβούλια. Το πρόβλημα του υπουργού και του Σύριζα είναι τα Συμβούλια γιατί συμβόλισαν και στην κοινή γνώμη τη μεταρρύθμιση που επιχειρήθηκε και την οποία θέλουν να ακυρώσουν. Και θέλουν να την ακυρώσουν διότι αυτή η μεταρρύθμιση επεχείρησε να αποσπάσει το πανεπιστήμιο από τον πνιγηρό εναγκαλισμό του συντεχνιασμού, του κομματισμού και του βαθέος πανεπιστημίου. Τι λέει λοιπόν ο υπουργός και ποια είναι η απάντηση σε αυτά που λέει;

Σύγκριση με Αμερική

Είπε ότι τα Συμβούλια στην Ελλάδα είναι μία εφεύρεση μυστηριώδης. «Κάποιος, κάπου, πέρασε από την Αμερική, κάτι νόμισε πως κατάλαβε με τα Συμβούλια και ήρθε να τα επιβάλει εδώ χωρίς να καταλαβαίνει». Κατά τον Α. Μπαλτά, δεν έχουν καμία σχέση τα ελληνικά Συμβούλια με τα Boards of Trustees στην Αμερική τα οποία εγγυώνται την προς τα έξω εικόνα του πανεπιστημίου και δουλεύουν μια χαρά εκεί αφού είναι ενταγμένα σε μια πολύ διαφορετική δομή. Στην Αμερική, είπε, τα Boards of Trustees επιλέγουν –διορίζουν– τον πρύτανη, αλλά αυτός δεν εμπλέκεται καθόλου στην ακαδημαϊκή λειτουργία. Επίσης οι ενδιάμεσοι κρίκοι, οι κοσμήτορες (deans), διαπραγματεύονται με τους εκλεγμένους προέδρους των τμημάτων τις θέσεις προσωπικού. Ακόμη κι αυτοί που επιλέγονται με την έννοια του διορισμού από τα Boards of Trustees, είπε, περνούν από μια ολόκληρη διαβούλευση από την ακαδημαϊκή πλευρά του πανεπιστημίου.

Τα Συμβούλια στην Ελλάδα είναι πράγματι διαφορετικά από τα Boards of Trustees στην Αμερική. Γιατί είναι διαφορετικά; Διότι ασφαλώς λειτουργούν σε ένα εντελώς διαφορετικό ακαδημαϊκό περιβάλλον. Ποιο είναι αυτό; Εκεί τα Boards of Trustees εποπτεύουν ιδρύματα ιδιωτικού μη-κερδοσκοπικού χαρακτήρα (π.χ. το Harvard, παρότι και τα δημόσια πολιτειακά πανεπιστήμια έχουν ανάλογα όργανα). Στην Ελλάδα το Σύνταγμα απαγορεύει τη λειτουργία τέτοιων ιδρυμάτων και η παράταξη του κ. Μπαλτά αντιτάχθηκε λυσσαλέα στην αλλαγή του άρθρου 16 παρότι ο ίδιος θαυμάζει τα αμερικανικά πανεπιστήμια.

Την προσαρμογή των Συμβουλίων στα ελληνικά πράγματα δεν την έκανε κάποιος κάπου κάποτε που κάτι νόμισε πως κατάλαβε από τα πανεπιστήμια στην Αμερική. Την έκανε ο Βασίλης Παπάζογλου, καθηγητής ναυπηγικής στο ΕΜΠ, διεθνούς κύρους, που είχε γνώση των αμερικανικών πανεπιστημίων από πρώτο χέρι αφού σπούδασε και δίδαξε κοντά 10 χρόνια στο ΜΙΤ. Ο Βασίλης Παπάζογλου, που δυστυχώς πέθανε πέρυσι, ήταν ο συντάκτης του νόμου Διαμαντοπούλου και υπέστη ως Ειδικός Γραμματέας Ανώτατης Εκπαίδευσης προπηλακισμούς και προσβολές γι’ αυτό. Για να συντάξει το νόμο συνεργάστηκε με πολλούς υπουργούς Παιδείας ευρωπαϊκών κρατών, προέδρους Συμβουλίων και ακαδημαϊκούς, ενώ μελέτησε και αξιοποίησε με την ομάδα του μοντέλα διοίκησης απ’ όλο τον κόσμο. Να μην ξεχνάμε επίσης ότι τα 25 από τα 28 κράτη της ΕΕ έχουν στα πανεπιστήμιά τους κάποιας μορφής Συμβούλια και αυτή είναι η γενική τάση. Ο ίδιος ο υπουργός παραδέχθηκε ότι και αυτοί θα σκεφθούν να νομοθετήσουν μια μορφή Συμβουλίου πιο ουσιαστική, όπως είπε. Θα είναι και αυτά εφεύρημα μυστηριώδες; Δεν θα είναι και τα δικά του Συμβούλια προσαρμοσμένα στα ελληνικά δεδομένα και στους δικούς μας νομικούς περιορισμούς;

Αυτοδιοίκηση

Στην Ελλάδα, εν αντιθέσει προς την Αμερική, τα πανεπιστήμια είναι κρατικά (ΝΠΔΔ) και η αυτοδιοίκησή τους επέβαλε τη συγκεκριμένη δομή των Συμβουλίων, δηλαδή με μέλη καθηγητές του Ιδρύματος τα οποία εκλέγονται από τα μέλη ΔΕΠ του ΑΕΙ (όπως και οι πρυτάνεις) και αποτελούν την πλειοψηφία του Συμβουλίου. Μαζί με τον εκπρόσωπο των φοιτητών είναι 9 από τα 15 μέλη στα μεγάλα πανεπιστήμια και εκλέγουν με αυξημένη πλειοψηφία τα 6 εξωτερικά μέλη των Συμβουλίων τα οποία πρέπει να έχουν διακριθεί στα γράμματα και στις τέχνες. Έτσι εξασφαλίζεται η αυτοδιοίκηση στα ελληνικά ιδρύματα. Τα μέλη των Συμβουλίων ούτε διορίζονται από την κυβέρνηση, ούτε από τη Βουλή ή κάποια άλλη αρχή. Εκλέγονται από τους συναδέλφους τους. Και εάν εξακολουθεί να υπάρχει αμφισβήτηση για το κατά πόσον διασφαλίζεται το αυτοδιοίκητο, αυτό θα κριθεί στο ΣτΕ και όχι από τον Υπουργό ή τον Σύριζα.

Συμβούλιο και πρυτάνεις

Στην Αμερική δεν υπάρχουν μόνο τα Boards of Trustees και ο πρύτανης. Υπάρχουν, με παραλλαγές στα επί μέρους ιδρύματα, ο πρόεδρος και ο Provost (το αντίστοιχο του πρύτανη) με τους Deans (το αντίστοιχο των κοσμητόρων). Με αρμοδιότητες διοικητικές και ακαδημαϊκές, με έμφαση πότε στο ένα σκέλος και πότε στο άλλο, αλλά χωρίς στεγανά. Οι αποφάσεις των deans για θέσεις στα τμήματα είναι πάντοτε υπό την έγκριση ανώτερων οργάνων γιατί κάποιος πρέπει να βάλει τα λεφτά. Κανένα από τα μονοπρόσωπα όργανα στα αμερικανικά πανεπιστήμια δεν εκλέγεται από τα μέλη ΔΕΠ, πόσο μάλλον από τους φοιτητές και τους διοικητικούς υπαλλήλους, όπως ήταν εδώ τα πράγματα πριν το νόμο Διαμαντοπούλου με τους κομματικούς στρατούς να ελέγχουν τις εκλογές. Για την επιλογή τους είτε γίνεται ανοιχτή προκήρυξη (συνήθως για τον πρόεδρο και αποφασίζει το Board of Trustees) είτε ορισμός από τα ανώτερα αρμόδια όργανα. Πουθενά οι καθηγητές, που είναι επιφορτισμένοι με ακαδημαϊκό έργο, δεν αναμειγνύονται στα της διοίκησης παρά μόνο μεμονωμένα (π.χ. Deans). Και είναι εύλογο η διοίκηση να διατηρεί την ανεξαρτησία της έναντι αυτών που ελέγχει. Όταν η θέση σου εξαρτάται από την ψήφο των συναδέλφων σου, θα φροντίσεις να έχεις καλές σχέσεις μαζί τους ώστε να επανεκλεγείς ή όταν βρεθούν άλλοι στη θέση σου να μπορούν να ανταποδώσουν για το τμήμα σου, το εργαστήριό σου, τους φοιτητές ή την κλινική σου. Τα Συμβούλια στην Ελλάδα είχαν εξ αρχής αρμοδιότητες μόνο εποπτικές και δεν αναμειγνύονται στην ακαδημαϊκή λειτουργία. Και εδώ η αρχική πρόβλεψη του νόμου ήταν το Συμβούλιο να επιλέγει τον πρύτανη και τους κοσμήτορες ώστε ακριβώς να διατηρούν την ανεξαρτησία τους έναντι αυτών που ελέγχουν και να μπορούν να τους εγκαλούν ή ακόμη και να τους παύουν εάν δεν ανταποκρίνονται στα καθήκοντά τους. Αλλά οι πανεπιστημιακές συντεχνίες αντέδρασαν και επέβαλαν, πριν καν ψηφιστεί ο νόμος, να μην επιλέγουν τα Συμβούλια τον πρύτανη αλλά έως τρεις υποψηφίους και στη συνέχεια να ψηφίζουν τα μέλη ΔΕΠ. Ο συμβιβασμός έγινε για να ικανοποιηθούν οι πανεπιστημιακοί που αντιδρούσαν και το νομοσχέδιο ψηφίστηκε τον Αύγουστο του 2011 από τα 5/6 της Βουλής (Πασοκ και ΝΔ). Το επόμενο καλοκαίρι επί Υπουργίας Αρβανιτόπουλου με πρωτεργάτη τη Δημάρ, που ήταν τότε στην κυβέρνηση, η ίδια ρύθμιση έγινε και για τους κοσμήτορες αλλοιώνοντας περαιτέρω τη «φιλοσοφία» του νόμου.

Σύγκριση με Χονγκ Κονγκ

Ο υπουργός είπε ότι η προεπιλογή των υποψηφίων πρυτάνεων και κοσμητόρων είναι το ίδιο απαράδεκτη με το μέτρο της προεπιλογής των υποψηφίων βουλευτών στο Χονγκ Κονγκ που προκάλεσε μαζικές αντιδράσεις. Πρώτον, όπως εξήγησα, αρχικά ο νόμος δεν προέβλεπε επιλογή υποψηφίων αλλά επιλογή πρύτανη. Δεύτερον, η επιλογή δεν γίνεται από κάποιον κρατικό φορέα αλλά από ένα όργανο, το Συμβούλιο, που εκλέγεται από τους ίδιους τους καθηγητές. Τρίτον, η λειτουργία μιας δημοκρατίας δεν συγκρίνεται με τη διοίκηση ενός οργανισμού. Η ελεύθερη υποψηφιότητα σε βουλευτικές εκλογές είναι ουσιώδες μέτρο για τη δημοκρατία. Αλλά η διοίκηση ενός οργανισμού δεν είναι τόπος για την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγεσθαι. Αν ήταν έτσι θα έπρεπε να επιτρέπουμε να βάζει όποιος θέλει υποψηφιότητα για τη διοίκηση ενός νοσοκομείου και να καλούμε γιατρούς νοσοκόμες και ασθενείς να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Το επιχείρημα του υπουργού είναι εντελώς άστοχο.

Καθηγητές-βουλευτές

Είπε ο υπουργός ότι οι βουλευτές πανεπιστημιακοί το καλοκαίρι του ’11 ήταν αντίθετοι με το νόμο αλλά αναγκάστηκαν να τον υπερψηφίσουν λόγω κομματικής πειθαρχίας. Πράγματι είχαν εκφράσει ορισμένοι τις αντιρρήσεις τους. Αλλά αυτό δεν σημαίνει και πολλά. Πρώτα απ’ όλα ήταν πολύ λίγοι σε σχέση με το σύνολο των βουλευτών και ήθελαν και αυτοί (ειδικά αν σκεφτούμε ποιοι ήταν) να ικανοποιήσουν τη συντεχνία τους. Το δεύτερο, όμως, σκέλος του ισχυρισμού δείχνει μία περίεργη αντίληψη για τη λειτουργία του κοινοβουλίου. Υπονοεί ότι δεν ψήφισαν οι βουλευτές ελεύθερα; Αμφισβητεί την εγκυρότητα της απόφασης του Κοινοβουλίου; Θεωρεί ότι τα κόμματα δεν πρέπει να χαράσσουν κοινή γραμμή;

Τα εξωτερικά μέλη των Συμβουλίων

Ο υπουργός καταλόγισε στα εξωτερικά μέλη των Συμβουλίων, πολλά εκ των οποίων είναι διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί σε φημισμένα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού, μειωμένη κατανόηση της κατάστασης και ίσως αφέλεια. Δεν είπε ότι πιθανόν να έκαναν λάθος, ότι π.χ. διαφωνεί με την κρίση τους, είπε ότι δεν κατάλαβαν. Πράγματι, πού να φανταστούν ότι θα έμπλεκαν σε ένα περιβάλλον μισαλλοδοξίας και ύβρεων! Και τι δεν άκουσαν! Πέμπτη φάλαγγα, εγκάθετοι, μακαρθιστές. Στο ΕΚΠΑ δέχθηκαν και μία αγωγή για 1.000.000 ευρώ. Ο υπουργός προτίμησε να συνταχθεί με την πολιτεία των Μυλόπουλου/Πελεγρίνη και να στρέψει τα νώτα του στους πανεπιστημιακούς του εξωτερικού (συναδέλφους του που είμαι σίγουρη ότι εκτιμά) που ήρθαν στην Ελλάδα να βοηθήσουν αφιλοκερδώς προσφέροντας το χρόνο, την εμπειρία και τις γνώσεις τους. Πώς θα επιχειρήσει να τους προσελκύσει ξανά για να βοηθήσουν στην προσπάθεια που ίσως αυτός κάνει;

Συμβούλια και κυβέρνηση

Υποστηρίχθηκε ότι τα Συμβούλια επέλεξαν για υποψηφίους πρυτάνεις και κοσμήτορες όσους είχαν την έγκριση της κυβέρνησης και απέρριψαν όσους δεν ήταν αρεστοί. Από πού τεκμαίρεται αυτό; Υπάρχουν κάποια στοιχεία; Αν υποθέσουμε ότι ο κ. Φορτσάκης ήταν εκλεκτός της κυβέρνησης, μιας και εκ των υστέρων μετείχε στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας της ΝΔ, δεν ψηφίστηκε από τα μέλη ΔΕΠ ανταγωνιζόμενος άλλους υποψηφίους; Δεν θα μπορούσε έτσι και αλλιώς να θέσει υποψηφιότητα και να ψηφιστεί; Απέρριψαν κάποιους τα Συμβούλια επειδή δεν ήταν αρεστοί στην κυβερνητική πλειοψηφία; Για το ΕΚΠΑ που γνωρίζω, λέω κατηγορηματικά όχι. Και αυτό αποδεικνύεται από τις πράξεις του Συμβουλίου. Επέλεξε για υποψήφιο κοσμήτορα μέλος του Σύριζα (ο ίδιος υπέγραφε δημόσια κείμενα στο ΕΚΠΑ με αυτόν τον προσδιορισμό) που ήταν αντίθετος με το νόμο αλλά δεσμεύθηκε ότι θα τον εφαρμόσει στη διάρκεια της θητείας του. Απέρριψε όμως το Συμβούλιο άλλη υποψηφιότητα, όχι λόγω πολιτικών ή άλλων διαφωνιών, αλλά γιατί δεν υπήρχε δέσμευση για την πλήρη εφαρμογή του νόμου από τη θέση ευθύνης που θα αναλάμβανε.

Τελικά, η ουσία είναι ότι ο Σύριζα δαιμονοποίησε τα Συμβούλια. Δεν συμμετείχε στις εκλογές για τη συγκρότησή τους και φόρτωσε σ’ αυτά όλες τις κακοδαιμονίες των ΑΕΙ. Γι’ αυτό νομίζει, ίσως πως καταργώντας τα θα λύσει τα προβλήματα των πανεπιστημίων. Την καθαριότητα, τη θέρμανση, την εξωστρέφεια, τον προσανατολισμό των σπουδών, την επαγγελματική αποκατάσταση των αποφοίτων, την καινοτομία, τις νέες προκλήσεις της διεθνούς σκηνής. Γι’ αυτά, όμως, περιμένουμε τις προτάσεις και τις λύσεις του υπουργείου.

Τα Συμβούλια πολεμήθηκαν λυσσαλέα τα δύο χρόνια της λειτουργίας τους ειδικά στα τρία μεγάλα ΑΕΙ, της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και στο ΕΜΠ λόγω της αντίθεσής των πρυτάνεών τους. Όπου υπήρχε κλίμα συνεργασίας (π.χ. στο Πανεπιστήμιο και το Πολυτεχνείο Κρήτης) τα πράγματα πήγαν πολύ καλύτερα. Είναι αλήθεια ότι δεν κατάφεραν να φέρουν νέα χρήματα στα ΑΕΙ αλλά πώς να το καταφέρουν όταν, πρώτον, τα μέλη τους δεν μπορούσαν να επισκεφθούν πολλές φορές τα ιδρύματα για να συνομιλήσουν δημοσία με τα μέλη ΔΕΠ από το φόβο επεισοδίων και, δεύτερον, και κυριότερο, όταν δεν μπορούσαν να επιβάλλουν κάποιον έλεγχο διαφάνειας στα οικονομικά των πανεπιστημίων; Ποιος χορηγός εμπιστεύεται τα χρήματά του σε έναν οργανισμό που δεν λειτουργεί, ως προς τα οικονομικά του, πάντα με αποτελεσματικότητα και διαφάνεια; Το Συμβούλιο του ΕΚΠΑ ζήτησε επανειλημμένα οικονομικούς ελέγχους στο πανεπιστήμιο χωρίς κανένας να προχωρήσει, δεδομένου ότι τα Συμβούλια δεν έχουν την αρμοδιότητα να τους επιβάλλουν. Θα το κάνει τώρα ο υπουργός; Το Συμβούλιο του ΕΚΠΑ ζήτησε επίσης επανειλημμένα από τον πρύτανη να αρθεί ο διορισμός προέδρου τμήματος που έγινε παρανόμως, χωρίς πάλι αποτέλεσμα. Επίσης το ίδιο Συμβούλιο δέχθηκε πολλές αναφορές για παρατυπίες οργάνων στην υπόθεση των διοικητικών υπαλλήλων από τους ίδιους τους διοικητικούς υπαλλήλους που ένιωθαν να αδικούνται και από μέλη ΔΕΠ που επίσης υφίστανται άδικες διακρίσεις στη σταδιοδρομία τους. Το Συμβούλιο έγινε σημείο αναφοράς για ζητήματα δικαιοσύνης και λογοδοσίας. Οι εποπτικές αρμοδιότητες των Συμβουλίων πρέπει λοιπόν να ενισχυθούν, όχι να καταργηθούν τα ίδια. Οι πρυτανικές αρχές και τα άλλα όργανα πρέπει κάπου να λογοδοτούν και πρέπει να το κάνουν στα εποπτικά όργανα του πανεπιστημίου. Ο υπουργός δεν πρέπει άμεσα να αναμειγνύεται στις υποθέσεις των ΑΕΙ, αλλά να ελέγχει τελικά αποτελέσματα και στόχους. Δεν χρειαζόμαστε τα Συμβούλια επειδή το κάνουν όλοι, στην Ευρώπη, στην Αυστραλία, στην Ασία και στην Αμερική. Είναι κι αυτός ένας λόγος –να μην είμαστε πάντα ο ελληνικός εξαιρετισμός–, αλλά κυρίως τα χρειαζόμαστε για να ενισχύσουμε την αυτονομία, τη λογοδοσία και την αυτοδιοίκηση των ελληνικών πανεπιστημίων, για να τα συντονίσουμε με τον ευρωπαϊκό πανεπιστημιακό χώρο.