Πολιτικη & Οικονομια

Γερμανία: Άμβλωση υπό όρους

Όπως πολλά ζητήματα, οι Γερμανοί αντιμετωπίζουν τη διακοπή της κύησης με διστακτικότητα και αμφισημία

Σώτη Τριανταφύλλου
3’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Τι συμβαίνει με τη διακοπή της κύησης στη Γερμανία: Το δικαίωμα στην άμβλωση και η αυτοδιάθεση του σώματος.

Η Γερμανία ήταν και παραμένει η πιο διφορούμενη χώρα στην Ευρώπη: οι κυβερνήσεις της αποφεύγουν να πάρουν θέση σε κρίσιμα ζητήματα, στηρίζουν ένα πράγμα και το αντίθετό του, έχουν αναγάγει σε σύστημα την εθελοτυφλία και την ουδετερότητα. Μερικές φορές, δεν φέρεται σαν χώρα αλλά μάλλον σαν εμπορική επιχείρηση: Deutschland GmbH. Κι ενώ οι πρόσφατες εξελίξεις σχετικά με το δικαίωμα στην άμβλωση στις ΗΠΑ έδειξαν για μια ακόμα φορά στους Ευρωπαίους ότι οι Aμερικανοί οπισθοδρομούν, οι Γερμανοί διαφεύγουν της κριτικής: επισήμως, η διακοπή της κύησης στη Γερμανία είναι οριακά νόμιμη· αν και δεν αποτελεί κολάσιμη πράξη δεν αναγνωρίζεται ως ανθρώπινο δικαίωμα.

Πριν από καιρό έγραφα για το πώς οι Γερμανοί έχουν πείσει όλο τον κόσμο για τη συνέπεια και για την ευταξία της κοινωνίας τους. Όμως η γερμανικότητα περιλαμβάνει κάτι αρκετά διαφορετικό: την αξία, ακόμα και την αποθέωση της τάξης· όχι την τάξη αυτή καθαυτή. Έτσι, όπως παντού, στη Γερμανία, κάτω από τη στιλπνή επιφάνεια επικρατεί η σύγχυση που συνοδεύει την ανθρώπινη φύση. Σε ό,τι αφορά την άμβλωση, επιτρέπεται «αν απειλείται η σωματική ή ψυχική υγεία της εγκύου»: τι θα πει αυτό; θα πει ότι ο νομοθέτης δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του σώματος και της λήψης ατομικών αποφάσεων· μπορείς να κάνεις έκτρωση μονάχα αν η εγκυμοσύνη απειλεί να σε σκοτώσει ή να σε τρελάνει. Επίσης, μπορείς σε περίπτωση βιασμού ―μόνο αυτό έλειπε!― αν και προηγείται, σύμφωνα με τον νόμο ―που δεν πολυεφαρμόζεται παρότι μιλάμε για τη νομοταγή Γερμανία―  μια συμβουλευτική συνεδρία: σ’ αυτή τη συνεδρία η έγκυος πρέπει να διαβεβαιώσει τον σύμβουλο ότι αν κρατήσει το παιδί θα πηδήξει από το παράθυρο. Και τότε ο σύμβουλος δίνει τη συγκατάθεσή του.

Κατά τον 19ο αιώνα, στον πρωσικό και στη συνέχεια στον γερμανικό ποινικό κώδικα προβλέπονταν ποινές φυλάκισης για την άμβλωση ―τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους γιατρούς. Αλλά, απ’ όσο ξέρω, δεν έγιναν απαγχονισμοί όπως έγιναν στη Γαλλία. Λίγο αργότερα, στη δημοκρατία της Βαϊμάρης, μειώθηκαν οι ποινές φυλάκισης και με απόφαση του δικαστηρίου η άμβλωση αποποινικοποιήθηκε στις προαναφερθείσες περιστάσεις των κινδύνων για την υγεία. Μεσολάβησε το ναζιστικό καθεστώς που εφάρμοσε πολιτική ευγονικής: απαγόρευσε την άμβλωση στις Άριες αλλά την ενθάρρυνε και σε μερικές περιπτώσεις την επέβαλε όταν το έμβρυο δεν θεωρούνταν υγιές και ακέραιο. Η άμβλωση δεν τιμωρούνταν στους Εβραίους, στους τσιγγάνους και στις κοινότητες των Ανατολικοευρωπαίων. Και πάλι, όπως απεδείχθη μετά το τέλος του πολέμου, πολλές μη Άριες γυναίκες, ή γυναίκες που προέρχονταν από φυλές που δεν επιδέχονταν «εκγερμανισμό», είχαν υποστεί αναγκαστική άμβλωση. Με λίγα λόγια, δεν ετίθετο ζήτημα δικαιώματος στη διακοπή της κύησης: η απόφαση εξαρτιόταν από την κοινωνική μηχανική. Μετά τον πόλεμο η Ανατολική (Λαοκρατική) Γερμανία φιλελευθεροποίησε την άμβλωση αλλά η Δυτική (Ομοσπονδιακή) εφάρμοζε σχετικά αυστηρή πολιτική με αποτέλεσμα πολλές γυναίκες να πηγαίνουν στην Ολλανδία για να κάνουν την επέμβαση. Το 1971, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, το φεμινιστικό κίνημα διεκδίκησε το δικαίωμα και, όπως σχεδόν παντού, επώνυμες γυναίκες «ομολόγησαν» ότι είχαν κάνει άμβλωση ―αλλά, στη συνέχεια, μερικές Γερμανίδες λούφαξαν. Υπήρχαν και κάποιες που απέσυραν την ομολογία.

Το 1972 η Ανατολική Γερμανία αναγνώρισε το δικαίωμα στην άμβλωση και το 1974 ακολούθησε η Δυτική: ωστόσο, ο νόμος δεν επέζησε ούτε για ένα χρόνο· το Συνταγματικό Δικαστήριο ανέτρεψε την απόφαση με το σκεπτικό ότι το αγέννητο έμβρυο έχει δικαίωμα στη ζωή και στη νομική προστασία από τη σύλληψή του. Παραλλήλως, αναγνωρίστηκε η γκρίζα ζώνη εφόσον σε πολλές περιπτώσεις το δικαίωμα του εμβρύου ερχόταν σε αντίθεση με το δικαίωμα της μητέρας. Το 1976, το νομοσχέδιο επανήλθε στην Bundestag: η άμβλωση αποποινικοποιήθηκε ως «ιατρική αναγκαιότητα» αν έχει προηγηθεί σεξουαλικό έγκλημα ή αν κινδυνεύει η υγεία της μητέρας. Έπρεπε να υπογράψουν δύο γιατροί ώστε να γίνει η επέμβαση. Ολόκληρη η Ευρώπη είχε ψηφίσει νομοθεσία αναγνώρισης του δικαιώματος (εκτός από την Πολωνία και τη Μάλτα), αλλά η Γερμανία μιλούσε ακόμα για «ιατρική αναγκαιότητα». Έτσι, το 1989, Βαυαρός γιατρός καταδικάστηκε σε δυόμισι χρόνια κράτηση, ενώ 137 πελάτισσές του πλήρωσαν πρόστιμα: κάποιος τους κάρφωσε σε ναζιστικό στιλ. Φτάνουμε στη σημερινή διφορούμενη κατάσταση που χρονολογείται από το 1992: ψηφίστηκε νόμος, παρόμοιος με των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών, που επιτρέπει την άμβλωση το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης· πλην όμως, άτομα και θεσμοί, όπως ο Χριστιανοδημοκράτης Helmut Kohl και το κρατίδιο της Βαυαρίας, τον αμφισβήτησαν στο δικαστήριο. Άντε πάλι από την αρχή: το Συνταγματικό Δικαστήριο επέμεινε στο δικαίωμα του εμβρύου στη ζωή και όλοι συμφώνησαν σιωπηρά να κάνουν την πάπια. Αυτό που κερδήθηκε το 1992-93 ήταν η κάλυψη της άμβλωσης, στις περιπτώσεις που επιτρέπεται, από την Κοινωνική Ασφάλιση. Με λίγα λόγια, δεν τίθεται πλέον ζήτημα δίωξης για διακοπή της κύησης και δεν εκκρεμεί καμιά ποινή. Το ζήτημα που σχολιάζω εδώ είναι ότι οι Γερμανοί προσπαθούν να αποθαρρύνουν τις αμβλώσεις διαπράττοντας ένα σφάλμα πολιτικής ηθικής: η διακοπή της κύησης είναι προσωπική επιλογή, όχι ιατρική πρακτική για λόγους υγείας ―αν και βεβαίως μπορεί να είναι και αυτό. Η μη αναγνώρισή της ως δικαίωμα μάς δίνει πολλές πληροφορίες για το βάρος της παράδοσης, καθώς και για την εξίσου παραδοσιακή γερμανική υποκρισία και χρησιμοθηρία. Θέλω να πω ότι οι Γερμανοί, για να αντιμετωπίσουν την υποτιθέμενη δημογραφική συρρίκνωση ―η οποία δεν είναι καν αλήθεια: ο πληθυσμός παραμένει σταθερός εδώ και 40 χρόνια― εκτός του ότι εισάγουν πρόσφυγες και μετανάστες ελπίζοντας στην επιμειξία, είναι ικανοί να περιορίσουν ένα ανθρώπινο δικαίωμα ―κι αυτό παρότι κόπτονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Αν τα στοιχεία είναι ακριβή, ο αριθμός των αμβλώσεων στη Γερμανία μειώθηκε τα τελευταία 25 χρόνια: ο πληθυσμός έμαθε και συνήθισε τις αντισυλληπτικές μεθόδους. Από το 2016 γίνονται περίπου 5,6 διακοπές κύησης ανά 1.000 γεννήσεις: είναι πολύ χαμηλό ποσοστό (στη Ρωσία π.χ. είναι δεκαπλάσιο) και δεν πρόκειται να αυξηθεί με την αναγνώρισή του ως ανθρώπινο δικαίωμα. Αν οι Γερμανοί φοβούνται αύξηση των αμβλώσεων ―άρα μείωση του πληθυσμού― δεν φαίνεται να γνωρίζουν στοιχειώδη πράγματα γύρω από την ψυχολογική προσέγγιση της διακοπής της κύησης: το ότι δηλαδή οι γυναίκες δεν κάνουν εκτρώσεις για πλάκα ―και το ότι αν θέλουν να κάνουν έκτρωση θα την κάνουν ακόμα και σε ημι-παράνομες συνθήκες.